Poznajemy spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne

Typ lekcji: lekcja z podaniem nowego materiału
Metoda pracy: heureza, pogadanka, praca z podręcznikiem, praca grupowa i indywidualna
Forma pracy: ćwiczenia
Jednostka lekcyjna: 1

Temat: Poznajemy spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne.

Cele lekcji:
poznawcze: zaznajomienie uczniów ze spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi.

kształcące: wzbogacenie wiadomości o głoskach, pisownia wyrazów w których głoski dźwięczne tracą dźwięczność; ćwiczenia umiejętności poprawnego formułowania wniosków.

Bibliografia: Z. Klemensiewicz „Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego”.
N. Jaworski „ Podręcznik gramatyki języka polskiego”.
A. Stypka „ Ćwiczenia gramatyczne w klasach 4-8”.
M. Nagajowa „ABC metodyki języka polskiego”;

Ogniwo wstępne:
Sprawdzenie pracy domowej. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji.

N: 1. Co to jest głoska?
2. Jak dzielimy głoski?
3. Jakie znacie samogłoski?
U: 1. Najmniejsza część wyrazu wymówionego (najmniejszy wymówiony
element dźwiękowy dający się wyodrębnić wypowiedzi).
2. Dzielą się na samogłoski i spółgłoski.
3. a, o, u, i, y, e. ę, ą .
N: Proszę wymienić kilka spółgłosek.
U: b, p, d, t ,g, k ....itd.
N: Jak powstają głoski? Jakie narządy mowy biorą udział w powstawaniu
dźwięków mowy?
U: a. płuca
b. tchawica z krtanią;
c. nasada (jamy: gardłowa, ustna, nosowa);

Ogniwo centralne:
Poszczególne głoski mogą różnić się natężeniem, wysokością, czasem trwania i barwą. Najistotniejszą właściwością głosek jest ich barwa, która zależy od kształtu rezonatora – czyli nasady (jamy ustnej, gardłowej i nosowej). Aby scharakteryzować głoski należy uwzględnić następujące cechy:
a. dźwięczność i bezdźwięczność;
b. ustność i nosowość;
c. twardość i miękkość.

Ćwiczenie 1a.
Kładziemy palce na krtani i wymawiamy kolejno parami głoski (zapisane na tablicy).

p - b sz - z c - dz ś – ź
k - g t - d cz – dż
f - w s - z Ć – dź

N: Czy spostrzegliście różnicę w wymawianiu tych spółgłosek? Jaką?
U: Podczas wymawiania przy jednych krtań drga, a przy drugich nie.
N: Te spółgłoski, które powodują drganie krtani podczas mówienia nazywamy DŹWIĘCZNYMI, a te które drgania nie powodują – nazywamy BEZDŹWIĘCZNYMI.

Uzupełnij luki:
Przy wymawianiu głosek dźwięcznych powietrze przechodzące z płuc przez krtań wprawia w ruch znajdujące się tam wiązadła głosowe: krtań wówczas drga. Przy wymawianiu głosek bezdźwięcznych wiązadła głosowe są rozsunięte i dlatego nie odczuwa się wówczas drgania.
N: Zróbcie tabelkę ( na tablicy). Teraz zapisujemy do odpowiedniej rubryki w tabeli pary spółgłosek z ćwiczenia1 (dzieci kolejno podchodzą do tablicy i wpisują – sprawdzenie).

Ćwiczenie 1b.
Następnie badamy dźwięczność samogłosek i wpisujemy wnioski do rubryki tabeli.
Samogłoski a, ą, e, ę, i, o, u, y są dźwięczne.
Po uzupełnieniu tabeli na tablicy i sprawdzeniu uczniowie wpisują tabelę do zeszytu.

SAMOGŁOSKI SPÓŁDŹWIĘCZNE GŁOSKIBEZDŹWIĘCZNE
a, o, u, y, e, i, ę, ąwszystkie samogłoski są dźwięczne b, g, w, ż, d, z, dz, dż, dź, źuzupełnienie:ł, r, t, n, m p, k, f, sz, t, s, c, cz, ć, ś


Ćwiczenie 2.
Proszę wymówić głośno wyrazy (zanotowane na tablicy).
łódka, las, noga, rower, most.
N: Czy wyróżnione spółgłoski są dźwięczne czy bezdźwięczne? Wyjaśnijcie
i wpiszcie do tabeli.
U: Spółgłoski ł, l, n, r, m są dźwięczne.

Ćwiczenie 3.
N: Wymów głośno podobne wyrazy i wskaż, które spółgłoski są wymawiane bezdźwięcznie.
(Uczniowie zapisują wyrazy na tablicy, wymawiają głośno podkreślają głoskę wymawianą bezdźwięcznie – obok zapisują ją innym kolorem).

łódka [t] bezdźwięczna walizka [s] bezdźwięczna
kłódka [t] bezdźwięczna stalówka [f] bezdźwięczna
kózka [s] bezdźwięczna mrówka [f] bezdźwięczna

N: W jakiej formie tego samego wyrazu ta sama spółgłoska jest dźwięczna?
Odczytajcie te wyrazy w formie innego przypadka l. Mn.. Co zauważyliście?

Mianownik kto? co? Dopełniacz kogo? Czego?
łódka – (t) łódek
kózka – (s) kózek
stalówka (f) stalówek
W tych wyrazach w innym przypadku ta sama spółgłoska ( wymawiana
w Mianowniku jest bezdźwięczna) staje się dźwięczną.
N: W czym to ćwiczenie was upewni?
U: Ćwiczenie upewni nas pisać spółgłoski w takich wyrazach.
Ogniwo końcowe:
N: Kiedy spółgłoski dźwięczne tracą dźwięczność?
( U: może jeszcze nie paść odpowiedź )
Proszę zwrócić uwagę przed jaką spółgłoską znajdują się spółgłoski podkreślane.
łódka kózka itd.

U: Spółgłoski podkreślone (dźwięczne) znajdują się przed spółgłoskami bezdźwięcznymi.
N: A więc kiedy spółgłoski dźwięczne tracą dźwięczność.
U: Spółgłoski dźwięczne znajdujące się przed spółgłoską bezdźwięczną,, w środku wyrazu tracą dźwięczność - [ wniosek ] – wniosek zapisują uczniowie do zeszytu.

Ćwiczenie 4 (na tablicy).
N: Proszę zapisać następujące wyrazy: róg, paw, sad.
Co słyszymy na końcu wyrazu?
U: k. f, t.
N: Jaki wniosek możemy wyciągnąć z tego ćwiczenia? Kiedy spółgłoski dźwięczne tracą jeszcze dźwięczność?
U: Spółgłoski dźwięczne znajdujące się na końcu wyrazu także tracą dźwięczność – [ wniosek ] – wniosek dyktowany przez ucznia zostaje zapisany w zeszycie.
· Krótka powtórka z lekcji.
1. O czym mówiliśmy na dzisiejszej lekcji?
2. Po czym poznamy spółgłoski dźwięczne?
3. Po czym poznamy spółgłoski bezdźwięczne?
4. Wymień kilka spółgłosek dźwięcznych.
5. Wymień kilka spółgłosek bezdźwięcznych.
6. Kiedy spółgłoski dźwięczne tracą dźwięczność?.

Zadanie domowe.
Sprawdź i powiedz, w których z podanych wyrazów istnieje rozbieżność między mową a pismem polegająca na bezdźwięcznym wymawianiu głosek w zasadzie dźwięcznych.
róg, radny, dzwon, chrzan, barwa, żabka, rózga, kruk, paw, młodszy, młody, sad.