"Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie, co to będzie" Krótka lekcja człowieczeństwa na podstawie utworu Adama Mickiewicza "Dziady cz. II"

Hasło programowe: o wartościach uniwersalnych na przykładzie „Dziadów cz. II”

Cel główny:· wprowadzenie w świat ponadczasowych wartości moralnych.
Cele operacyjne:Na poziomie wiadomości uczeń po lekcji powinien znać: · genezę dramatu w świetle idei epoki romantyzmu,
· dzieje głównych bohaterów utworu,
· prawdy moralne wynikające z postępowania poszczególnych duchów,
· definicje pojęć: człowiek, moralność,
· aktywizujące metody pracy skuteczne w rozwiązywaniu problemów.
Na poziomie umiejętności uczeń po lekcji powinien umieć:
· interpretować dzieło literackie,
· nazywać stany emocjonalne bohaterów i oceniać ich postawy,
· wskazywać uniwersalne treści poprzez nawiązanie do współczesności,
· krytycznie oceniać postawy ludzkie,
· argumentować w celu obrony własnego stanowiska,
· dokonywać samooceny,
· uświadamiać sobie potrzebę życzliwości i miłości w kontaktach międzyludzkich,
· żyć według wartości moralnych.Przewidywane efekty:
· postawa empatii,
· krytycyzm wobec rzeczywistości,
· refleksja odnośnie własnych postaw w kontaktach międzyludzkich,
· realizowanie odkrytych wartości we własnym życiu.

Formy: indywidualna , praca w grupach, zbiorowa.
Metody:” dyskusja - „burza mózgów”, dyskusja plenarna, praca z tekstem literackim

Środki dydaktyczne:, duże arkusze kolorowego papieru, pisaki, karty pracy Czas trwania: 1 jednostka lekcyjna

Wymagania programowe;Jest to kolejna lekcja poświęcona lekturze „Dziady cz. II” Przy jej omówieniu wykorzystano elementy ścieżki „Edukacja regionalna”

Przebieg lekcji:

I. CZĘŚĆ WSTĘPNA:· Z czym kojarzą się pojęcia: „człowiek”, „moralność”? Uczniowie, pracując metodą „burzy mózgów”, poszukują pozytywnych i negatywnych skojarzeń z ww. hasłami. ( zapisują skojarzenia pozytywne i negatywne, dokonując tym samym wartościowania pojęć). Następnie eksponują efekty pracy na tablicy w klasie, np.: Człowiek:
· istota, postać, osobnik, kreatura;
· nieuczciwość, egoizm, pycha, lenistwo, zachłanność; okrucieństwo, lekceważenie;
· dobro, miłosierdzie, serce, zrozumienie, wrażliwość, troska; miłość;
Moralność:
· uczciwość, etyka, odpowiedzialność, prawość, szlachetność;
· egoizm, samolubstwo, bezprawie, nieuczciwość;

Uświadomienie uczniom celów lekcji i metod pracy pomagających przyjrzeć się wartościom prezentowanym przez dzieło literackie Adama Mickiewicza z odniesieniem do współczesności. Podanie i zapisanie tematu w kontekście zgromadzonego słownictwa.

II. ROZWINIĘCIE:
1. -. Okoliczności powstania „ Dziadów cz. II ", czasu i miejsca akcji, bohaterów obrzędu i ich roli oraz celu uroczystości. (wprowadzenie w klimat epoki)„Dziady” Mickiewicza to artystyczna synteza autentycznych obrzędów sięgających czasów pogańskich. W tradycjach ludowych taki obrzęd obchodzono kilka razy w roku. Uczestnicy tego obrzędu – wraz z popem lub księdzem – zbierali się na cmentarzu, aby poświęcić mogiły i odmówić modlitwę za zmarłych. Na grobach zostawiano poczęstunek, przeznaczony również dla dziadów proszalnych, na intencję dusz przodków. W czasie dziadów wywoływano duszę zmarłych oczekujących na wyrok sądu ostatecznego. Wierzono, że pomoc ze strony żywych ułatwi zmarłym uzyskanie ostatecznego zbawienia. Dramat Mickiewicza nie jest sprawozdaniem z rzeczywistego wydarzenia. Mickiewiczowi nie chodziło o wierność opisu obrzędu dziadów, ale o ukazanie głębokiego sensu moralnego uroczystości i ujawnienie wartości tkwiących w ludowym widzeniu rzeczywistości i ludowej etyce .

RÓŻNE ZNACZENIA SŁOWA DZIADY:
dziady - nazwa uroczystości poświęconej zmarłym,dziady(-owie) – zmarli przodkowiedziady-wędrowni żebracyDziady- tytuł dramatu A. Mickiewicza(Dziady wileńsko-kowieńskie 1820-21)
· Miejsce samotne( ustronna kaplica , zapewne gdzieś w pobliżu cmentarza- „Zamknijcie drzwi od kaplicy |I stańcie dokoła trumny”;
· Czas nocny(czas przed i po północy- „ Żadnej lampy, żadnej świecy,/W oknach zawieście całuny./Niech księżyca jasność blada/ Szczelinami tu nie wpada.”);
· Cel- obrzęd ma przynieść ulgę duszom czyśćcowym(zjawy dzieci, złego pana, dziewczyny, kochanka- samobójcy) .
2. .Opracowanie historii poszczególnych duchów-omówienie uczuć oraz motywów postępowania bohaterów; popełnionych win, kar za nie, możliwości pomocy ze strony żywych; rad ,jakimi duchy rewanżują się za wsparcie. (nakreślenie problematyki utworu, posługiwanie się cytatami) .

KARTA PRACY

CZYNNOŚĆ ZAKLĘCIE
WINA DUCH(Y) KARA
PROŚBA WSPARCIE
POUCZENIE

3. Omówienie, wskazanie dostrzeżonych prawd moralnych:o czerpanie z życia radości, brak trosk i zmartwień;o okrucieństwo, obojętność na cierpienia innych;o lekceważenie cudzych uczuć; Próba dokonania oceny bohaterów - bezludna wyspa (uczniowie muszą podjąć decyzje, z którym spośród bohaterów - widm chcieliby znaleźć się na bezludnej wyspie i dlaczego), samodzielne wypowiedzi uczniów połączone z uzasadnieniem i argumentowaniem własnego zdania z wykorzystaniem dostrzeżonych cech bohaterów.

III. PODSUMOWANIE
· Nawiązanie do współczesności - dyskusja plenarna na temat uniwersalności problematyki – analogie: dramat - życie współczesne.Postawienie problemu - czy określony sposób postępowania jest w nas zakodowany od urodzenia czy nabywamy go w życiu?-od narodzin człowieka po dojrzałość – czystość- ciekawość świata itp.(uwzględniamy zmiany zachodzące stopniowo w człowieku pod wpływem kontaktów międzyludzkich) - wnioskowanie, definiowanie dostrzeżonych cech np.: egoizm, zachłanność, chciwość, uzależnienia, agresja, itd.o Próba znalezienia odpowiedzi na pytanie : co czeka człowieka, który postępuje wbrew zasadom moralnym? - Izolacja, osamotnienie, obcość - uwikłanie, słabość charakteru Refleksja- znalezienie odpowiedzi na zagadnienie - jak postępować w życiu, by ustrzec się przed popełnianymi błędami? Ziemskie życie duchów zostaje osądzone według surowych kryteriów moralnych. Winą jest nie tylko okrucieństwo wobec ludzi, ale także dziecięce życie bez zmartwień i dziewczęca niewinność. Z przestróg widm(powtarzanych przez chór) wyłania się koncepcja człowieczeństwa , w myśl której nie wystarczy żyć bezgrzesznie i mieć czyste sumienie , trzeba też podejmować ciężar obowiązków, pracować i cierpieć. Na ziemi nie wolno krzywdzić nikogo, ale nie można też żyć obok ludzi, w świecie marzeń, bez pożytku dla innych. Trzeba doświadczyć wszystkiego co ludzkie i po ludzku traktować innych ludzi.

IV. ZAKOŃCZENIE:· Odniesienie problematyki utworu do własnego życia - refleksja uczniów - notatka pisemna (na arkuszach papier) w formie odpowiedzi na następujące zagadnienia :o Jak postępowałem wobec innych ? o Jaki postaram się być w dalszym życiu ? o Co Ci powiem człowieku? · Odczytanie wypowiedzi uczniów, krótka analiza, wspólne tworzenie notatki i zapisanie do zeszytu. Pełne człowieczeństwo może osiągnąć ten, kto:
-pozna wszystkie przejawy życia, zarówno troskę, ból , gorycz, cierpienie, smutek , jak i radość , zadowolenie, szczęście ;
-nie odmówi pomocy potrzebującym, będzie przejawiał troskę o drugiego człowiek i uznawał godność ludzką oraz dobro człowieka za najwyższą wartość;
- odwzajemni czyjeś uczucie, potrafi obdarzyć kogoś miłością. Zadanie domowe: (do wyboru)

1. Człowiek Moralny - kodeks.
2. Być człowiekiem - forma dowolna.

CZYNNOŚĆ „Podajcie mi garść kądzieli, Zapalam ją”
ZAKLĘCIE „ Naprzód wy z lekkimi duchy,(...)Kto z was wietrznym błądzi szlakiem,W niebieskie nie wzleciał bramy,Tego lekkim jasnym znakiem
Przyzywamy, zaklinamy.”
WINA „ Zbytkiem słodyczy na ziemi Jesteśmy nieszczęśliwemi Ach, ja w mojem życiu całem Nic gorzkiego nie doznałem.”
DUCH(Y)Lekkie
ANIOŁKI:Józio i Rózia
KARA „ Dręczy nas nuda i trwoga Ach mamo dla twoich dziatek Zamknięta do nieba droga! ”.
PROŚBA „ Prosimy gorczycy dwa ziarna”.
WSPARCIE Ofiarowanie dwóch ziaren gorczycy.
POUCZENIE „ Bo słuchajcie i zważcie u siebie, Ze według bożego rozkazu: Kto nie doznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie”.

CZYNNOŚĆ „ Stawcie w środku kocioł wódki. A gdy laską skinę z dala , Niechaj wódka się zapala”.
ZAKLĘCIE „Dalej wy z najcięższym duchem,(...)Ludzie nieco zwolnić mogą I zbawić piekielnej jamy,Której jesteście blisko:Was wzywamy, zaklinamy
Przez żywioł wasz , przez ognisko”.
WINA Opowieść Kruka o okrucieństwie pana, który za zerwanie kilku jabłek zabatożył go na śmierć. Opowieść Sowy, której pan odmówił pomocy i zamarzła z dzieckiem na ręku.
DUCH(Y) Ciężki
WIDMO-duch złego pana KARA „ Jestem w złego ducha mocy, Okropne cierpię męczarnie. (...) pędzę żywot tułaczy,(...) Wiecznych głodów jestem pastwą;(...) Nie masz , nie masz mękom końca!”
PROŚBA „ Ach, jak mnie pragnienie pali; Gdyby mała wody miarka! Ach, gdybyście mnie podali Choćby dwa pszenicy ziarka!
WSPARCIE
Prośba nie zostaje spełniona.
Widmo nie dostaje wsparcia.
POUCZENIE „ Bo kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”.

CZYNNOŚĆ „ Podajcie mi ,przyjaciele, Ten wianek na koniec laski. Zapalam święcone ziele, W górę dymy, w górę blaski!”.
ZAKLĘCIE „Teraz wy, pośrednie duchy(...) Żyłyście z ludźmi pospołu; Lecz, od ludzkiej wolne skazy, Żyłyście nie nam , nie światu,(...) Was tym światłem i kadzidłem Zapraszamy, zaklinamy”.
WINA „Umarłam nie znając troski Ani prawdziwego szczęścia. Żyłam na świecie; lecz ach! Nie dla świata”.
DUCH(Y) Pośredni Duch Zosi
KARA „ Nie wiem czy jestem z tego, Czy z tamtego świata(...) Ani wzbić się pod niebiosa Ani ziemi dotknąć nie mogę”.
PROŚBA „Niechaj podbiegną młodzieńce , Niechaj mię pochwycą za ręce, Niechaj przyciągną do ziemi , Niech poigram chwilkę z niemi”. WSPARCIE Guślarz wyjawia, że kara będzie trwać jeszcze tylko dwa lata.
POUCZENIE „ Bo słuchajcie i zważcie u siebie, Że według Bożego rozkazu: Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”.


REFLEKSJA UCZNIA:

o Jak postępowałem wobec innych ?
o Jaki postaram się być w dalszym życiu ?
o Co Ci powiem człowieku?

REFLEKSJA UCZNIA:

o Jak postępowałem wobec innych ?
o Jaki postaram się być w dalszym życiu ?
o Co Ci powiem człowieku?

REFLEKSJA UCZNIA:

o Jak postępowałem wobec innych ?
o Jaki postaram się być w dalszym życiu ?
o Co Ci powiem człowieku?


REFLEKSJA UCZNIA:

o Jak postępowałem wobec innych ?
o Jaki postaram się być w dalszym życiu ?
o Co Ci powiem człowieku?

Ziemskie życie duchów zostaje osądzone według surowych kryteriów moralnych.
Winą jest nie tylko okrucieństwo wobec ludzi, ale także dziecięce życie bez zmartwień i dziewczęca niewinność.
Z przestróg widm(powtarzanych przez chór)wyłania się koncepcja człowieczeństwa , w myśl której nie wystarczy żyć bezgrzesznie i mieć czyste sumienie , trzeba też podejmować ciężar obowiązków, pracować i cierpieć. Na ziemi nie wolno krzywdzić nikogo, ale nie można też żyć obok ludzi, w świecie marzeń, bez pożytku dla innych. Trzeba doświadczyć wszystkiego co ludzkie i po ludzku traktować innych ludzi.

Pełne człowieczeństwo może osiągnąć ten, kto:

-pozna wszystkie przejawy życia, zarówno troskę, ból, gorycz ,
cierpienie, smutek , jak i radość , zadowolenie, szczęście ;

-nie odmówi pomocy potrzebującym, będzie przejawiał troskę o drugiego człowieka i uznawał godność ludzką oraz dobro człowieka za najwyższą wartość;

- odwzajemni czyjeś uczucie, potrafi obdarzyć kogoś miłością.

1.
CZYNNOŚĆ „Podajcie mi garść kądzieli,
Zapalam ją ”

ZAKLĘCIE „ Naprzód wy z lekkimi duchy,(...) Kto z was wietrznym błądzi szlakiem, W niebieskie nie wzleciał bramy, Tego lekkim jasnym znakiem Przyzywamy, zaklinamy.”
KARA „ Dręczy nas nuda i trwoga Ach mamo dla twoich dziatek Zamknięta do nieba droga! ”.
WINA „ Zbytkiem słodyczy na ziemi
Jesteśmy nieszczęśliwemi
Ach, ja w mojem życiu całem
Nic gorzkiego nie doznałem.”

PROŚBA „ Prosimy gorczycy dwa ziarna”.WSPARCIE Ofiarowanie dwóch ziaren gorczycy.
POUCZENIE
„ Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Ze według bożego rozkazu:
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie”.

2.
CZYNNOŚĆ „ Stawcie w środku kocioł wódki. A gdy laską skinę z dala , Niechaj wódka się zapala”.
ZAKLĘCIE „Dalej wy z najcięższym duchem,(...) Ludzie nieco zwolnić mogą I zbawić piekielnej jamy, Której jesteście blisko: Was wzywamy, zaklinamy Przez żywioł wasz , przez ognisko”.
KARA „ Jestem w złego ducha mocy,
Okropne cierpię męczarnie.(...)
pędzę żywot tułaczy,(...)
Wiecznych głodów jestem pastwą;(...)
Nie masz , nie masz mękom końca!”

WINA Opowieść Kruka o okrucieństwie pana, który za
zerwanie kilku jabłek zabatożył go na śmierć.
Opowieść Sowy, której pan odmówił pomocy i zamarzła
z dzieckiem na ręku.

POUCZENIE„ Bo kto nie był ni razu człowiekiem,Temu człowiek nic nie pomoże”.
PROŚBA „ Ach, jak mnie pragnienie pali; Gdyby mała wody miarka! Ach, gdybyście mnie podali Choćby dwa pszenicy ziarka!
WSPARCIE
Prośba nie zostaje spełniona.Widmo nie dostaje wsparcia.

3.
CZYNNOŚĆ „ Stawcie w środku kocioł wódki. A gdy laską skinę z dala , Niechaj wódka się zapala”.ZAKLĘCIE „Dalej wy z najcięższym duchem,(...) Ludzie nieco zwolnić mogą I zbawić piekielnej jamy, Której jesteście blisko: Was wzywamy, zaklinamy Przez żywioł wasz , przez ognisko”.
WINA „Umarłam nie znając troski
Ani prawdziwego szczęścia.
Żyłam na świecie; lecz ach!
Nie dla świata”.


KARA „ Nie wiem czy jestem z tego,
Czy z tamtego świata(...)
Ani wzbić się pod niebiosa
Ani ziemi dotknąć nie mogę”.

PROŚBA „Niechaj podbiegną młodzieńce , Niechaj mię pochwycą za ręce, Niechaj przyciągną do ziemi , Niech poigram chwilkę z niemi”.WSPARCIE Guślarz wyjawia, że kara będzie trwać jeszcze tylko dwa lata.
POUCZENIE „ Bo słuchajcie i zważcie u siebie, Że według Bożego rozkazu: Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”.