Fonetyka. Jak powstają głoski. Głoska a litera. Scenariusz lekcji języka polskiego

Cele poznawcze:
*wprowadzenie terminów: fonetyka, głoska, litera
*wskazanie różnicy między głoską a literą
*mechanizmy powstawania głosek

Cele kształcące:
*doskonalenie techniki pisania (unikanie błędów ortograficznych)
*staranne wymówienie głosek

Cele wychowawcze:
*operowanie się podstawową terminologią tematu lekcji
*zwracanie uwagi na konieczność dokładnego i wyraźnego wymawiania wyrazów.

Metody:
*praktyczne działanie
*podająca

Formy pracy:
*zbiorowa z elementami indywidualnej

Środki dydaktyczne:
*plansze przedstawiające narządy mowy ruchome i nieruchome

Przebieg lekcji
I.Przypomnienie wiadomości z fonetyki
Czym jest fonetyka? (nauka o dźwiękach mowy)
Czym jest głoska? (Głoska jest dźwiękiem mowy, wymawiamy ją i słyszymy);
Czym jest litera? (Litera jest znakiem graficznym głoski, piszemy ją i widzimy);
(zapisanie tematu lekcji i określeń terminów do zeszytu)

Od doboru głosek w wymówionym wyrazie zależy jego znaczenie i dlatego powinniśmy starannie wymawiać głoski, nie opuszczać ich ani zastępować jednej głoski drugą (dom-tom, morze- może).
W języku polskim mamy następujące sposoby oznaczania głosek literami:
- jedna głoska oznaczona jest jedną literą: np. Kot – 3 gł., 3 lit.
-jedna głoska oznaczona jest dwiema lub trzema literami:
Szum – Sz= s+z; Dziura –Dzi=d+z+i; Dżem - Dż= d+ż
(dwuznaki polskie- cz, rz, ch, sz, dz, dż, dź)
- niektóre mają dodatkowe znaki, np. ż, ź, ą, ę. Znaczenie wyrazów kat i kąt rozpoznajemy na piśmie dzięki specjalnemu znakowi.

Wypisanie na tablicy dwóch wyrazów : grzmot (6 lit. 5 gł.), jesień (6 lit. 4 gł.) Uczniowie liczą litery - wymawiają głoski.
Liczba liter i głosek w wyrazie nie zawsze jest jednakową.
Litera -i- może pełnić w wyrazie podwójną funkcję. Jeżeli -i- stoi przed spółgłoską, zmiękcza głoskę wcześniejszą oraz jest samodzielną głoską. Jeżeli -i- występuje przed samogłoską, pełni tylko funkcję zmiękczającą
Cisza – samogłoska i
Cień – znak miękkości

II Opracowanie nowego tematu:
Które narządy mowy biorą udział w powstawaniu głosek?
*Płuca
*tchawica z krtanią
*jamy: gardłowa, nosowa oraz ustna
*wraz ze znajdującymi się w niej narządami – wiązadła głosowe, języczek, język, podniebienie twarde i miękkie, dziąsła, zęby, wargi.
Wiecie już, jaka jest różnica między literą a głoską. Znacie również poszczególne narządy mowy. Na dzisiejszej lekcji dowiecie się w jaki sposób dochodzi do ich powstawania.
Materiałem, który służy do tworzenia głosek, jest powietrze wydychane z płuc (płuca są zbiornikiem powietrza). W czasie mówienia strumień powietrza wydychanego z płuc wydostaje się na zewnątrz i powoduje drganie powietrza w otoczeniu. Drgania te układają się w fale głosowe, które dochodzą do uszu odbiorcy. Rezultatem jest usłyszenie głoski. Brzmienie głosek zależy od ruchów i układu narządów mowy np. od układu warg, od ruchów i pozycji języka w jamie ustnej. Z tego względu można wyodrębnić różne głoski: dźwięczne – bezdźwięczne, ustne- nosowe, twardze –miękkie.

III. Ćwiczenia indywidualne przy tablicy:
* Podziel według wzoru podane wyrazy na głoski:
Wzór: miasto= mi-a-s-to
Pałac = p-a-ł-a-c, chata= ch-a-t-a, szkoła =sz-k-o-ł-a, wioska=wi-o-s-k-a,
Wieszak= wi-e-sz-a-k, ucieczka=u-ci-e-cz-k-a.

**W podanych wyrazach policz głoski i litery:
Krzesło (7 l.-6 gł.) Nietoperz (9 l.-7 gł.) Rzęsa (5 l.-4 gł.) Niania (6 l.-4 gł.), Widelczyk (9 l.- 8 gł.), Szczaw (6 l.-4 gł.), Niebo (5 l.-4 gł.), Pszczółka (9 l.- 7 gł.) Komputer (8 l.-8 gł.)

*** ćwiczenie artykulacyjne (zapisanie przez uczniów tekstu wyliczanki do zeszytu)
Wyliczanka
Mknie po rzece mała łódka,
W niej walizka jest malutka,
Słoń w walizce śpi w tej łodzi,
Kto nie wierzy, ten odchodzi.

IV. Podsumowanie