Opis i analiza przypadku: Kształtowanie postawy proekologicznej w Szkole Polskiej w Pradze

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU

Kształtowanie postawy proekologicznej w Szkole Polskiej w Pradze
(pełna nazwa szkoły: Szkolny Punkt Konsultacyjny im. św. Jadwigi
przy Ambasadzie RP w Pradze)

1. Identyfikacja problemu.
Od dłuższego czasu uczę przyrody i biologii w Szkole Polskiej w Pradze.
Kilka ostatnich lat jestem również kierownikiem placówki.
Jako kierownik szkoły czuwam nad wszechstronnym kstałceniem i rozwojem naszych uczniów. Muszę jednak przyznać, że tematyka związana z przyrodą i jej ochroną jest mi (zapewne ze względu na ukończone studia biologiczne) szczególnie bliska.
Od lat zgodnie z programem nauczania biologii i przyrody realizuję również tematykę ekologiczną. Staram się zainteresować uczniów tą problematyką na wiele sposobów, np.poprzez wyszukiwanie tematów i problemów szczególnie działających na wyobraźnię dzieci, poprzez aktywizację uczniów, organizowanie ciekawych doświadczeń, zajęć w przyrodzie itd.
Odnoszę jednak coraz większe wrażenie, że to za mało. Dzieci aktywnie uczestniczą w lekcjach, chętnie wykonują różnorodne doświadczenia, z których wynika, jak krucha jest przyroda i jak reaguje na każde działanie człowieka, wyciągają słuszne wnioski, piszą piękne referaty.
W dyskusjach i pogadankach na lekcji dzieci opowiadają jak kochają przyrodę, szczególnie zwierzęta, zgadzają się z tym, że trzeba oszczędzać wodę i energię, że że nie należy zaśmiecać naszej planety i warto segregować odpad.
Lekcja się kończy i dzieci zachowują się tak, jakby to nie one uczestniczyły w wyżej wymienionych zajęciach. Rzucają śmieci gdzie popadnie, nie zakręcają wody po umyciu rąk, zostawiają włączone światło, z rozmysłem rozdeptują mrówki i inne pożyteczne owady, dla zabawy płoszą ptaki.

2. Geneza i dynamika zjawiska.
Bezmyślne niszczenie i zaśmiecanie przyrody, niewłaściwa postawa wobec ochrony środowiska wynikają najczęściej ze złych nawyków, które dzieci wyniosły z domu, z zachowań, które obserwowały w swoim otoczeniu.
Dzieci, a zwłaszcza te najmłodsze są najbardziej wrażliwe, przeżycia z wczesnego okresu ich życia mają ogromny wpływ na ich zachowania w późniejszym wieku.
Dlatego właśnie wychowanie proekologiczne należy rozpocząć jak najwcześniej.
Pierwszymi nauczycielami dzieci automatycznie stają się rodzice, którzy powinni wyrobić w dzieciach właściwe nawyki.
Niestety rodzice nie zawsze dają odpowiedni przykład. Bezmyślnie zużywają olbrzymie ilości papieru, plastykowych jednorazowych torebek i butelek, których potem nie segregują.Wyłączanie światła i zakręcanie wody tłumaczą koniecznością oszczędzania pieniędzy a nie zasobów przyrody. W Polsce i Czechach nadal występuje wandalizm w postaci wywożenia do lasu śmieci, starych lodówek a nawet trujących zużytych opon.
Trudno potem wytłumaczyć dzieciom wyrastającym w tradycji takich nawyków, że ich rodzice źle postępują.
3. Znaczenie problemu.
Problem negatywnego oddziaływania człowieka na przyrodę jest ogólnie znany i ma znaczenie ogólnoświatowe.
Wycinając lasy, zatruwając wodę, powietrze i glebę, zużywając nieodnawialne zasoby przyrody, człowiek spowodował na Ziemi nieodwracalne zmiany.

Niestety wielu ludzi nie widzi, czy nie chce widzieć zagrożeń dla całej planety, które niesie
z sobą egoistyczne, bezmyślne traktowanie przyrody. Niektórzy ludzie nie zdają sobie sprawy z faktu, że nie tylko spowodowali wyginięcie wielu gatunków roślin i zwierząt, ale że zagrożone jest istnienie samych ludzi a nawet Ziemi w takiej „zielonej” postaci jaką znamy
i jakiej potrzebujemy.
Na nauczycielach i rodzicach ciąży więc odpowiedzialność za wychowanie nowego pokolenia w duchu szacunku do przyrody oraz za pokierowanie dziećmi tak, aby w przyszłości racjonalnie i rozważnie korzystali z zasobów naszej planety.
4. Prognoza.
Prognoza negatywna
Omijanie lub lekceważenie ekologicznej tematyki w kształceniu może spowodować u dzieci:
- nieznajomość i niechęć do poznawania przyrody,
- brak umiejętności dostrzegania wzajemnych współzależności pomiędzy jej elementami,
- obojętny stosunek wobec przyrody i jej ochrony,
- brak wrażliwości na potrzeby otaczającego nas świata,

Nie można zapominać, że z dzieci wyrosną dorośli ludzie, którzy może będą decydować o rozwoju ludzkości i całej planety a w przypadku, że będą to osoby obojętne wobec przyrody, naszą piękną Ziemię czeka smutny los.

Prognoza pozytywna
Umiejętnie, „z sercem” prowadzona edukacja ekologiczna przyczyni się do wychowania z naszych uczniów wartościowych ludzi. Rozwinie w nich:
- zainteresowanie przyrodą i umiejętność jej obserwacji,
- znajomość świata roślin i zwierząt,
- umiejętność dostrzegania ścisłych praw rządzących przyrodą,
- wrażliwość na potrzeby środowiska,
- potrzebę zachowania czystości otoczenia,
- zrozumienie konieczności oszczędzania zasobów naturalnych i korzystania z odnawialnych źródeł energii,
- chęć aktywnego uczestniczenia w ochronie środowiska,
- potrzebę edukowania innych.
5. Propozycje rozwiązania.
Edukacja jest procesem długotrwałym, trwa całe życie.
Wielką rolę w edukacji (jakiejkolwiek) ma jej początek, nieraz bowiem przesądza raz na zawsze o stosunku człowieka do danej dziedziny życia czy nauki, którą zaczął poznawać.

Dlatego postanowiłam, że nowy etap kształcenia proekologicznego w naszej szkole musi mieć „mocny” początek, to znaczy trzeba podjąć wiele nowych, ciekawych, różnorodnych działań, które na zawsze pozostaną w pamięci naszych uczniów.

Uznałam też, że kształcenie proekologiczne nie powinno się odbywać wyłącznie w ramach lekcji przyrody czy biologii. Przyrodę można poznawać na wiele sposobów np.: czytając
„W pustyni i w puszczy” na lekcji j. polskiego, obliczając na zajęciach matematyki objętość wody wypływającej z kranu w trakcie czyszczenia zębów, czy porównując ilość energii uzyskanej ze spalania węgla brunatnego i kamiennego na lekcji chemii.
Dlatego zaplanowany przeze mnie projekt objął prawie wszystkie przedmioty i nauczycieli.

Podstawowym założeniem projektu było uaktywnienie uczniów. Powszechnie wiadomo, że najlepiej się uczymy i pamiętamy przez przeżywanie, a nie słuchanie, czy czytanie.
Wszelkie punkty projektu przewidywały więc aktywny udział dzieci.

Przyroda jest na zewnątrz szkoły, mija się więc z celem nauczanie o niej wyłącznie metodą wykładu w „szkolnej ławie”. O wiele lepiej, ciekawiej i z lepszym efektem można uczyć o zwierzętach, roślinach i innych elementach przyrody w lesie, parku, na farmie itd.
W projekcie zaplanowałam różnorodne wycieczki tematyczne.

Każda zabawa i nauka wydaje nam się ciekawsza, kiedy mamy partnera, z którym wspólnie bawimy się czy uczymy. Zdrowa rywalizacja budzi w nas nie tylko chęć zwycięstwa, ale również nas motywuje w chwilach, kiedy nam brak energii lub wytrwałości.
Zaplanowałam więc podjęcie współpracy z inną placówką o podobnych zainteresowaniach
i planach.

Wreszcie pamiętając, że świadomość ekologiczną warto rozwijać nie tylko u pojedynczych osobników, ale również w ich otoczeniu, przewidzieliśmy zadania z zaangażowaniem całej rodziny naszych uczniów.

6. Wdrażanie oddziaływań i ich efekty.

Planowanie, rozpoczęcie projektu
W październiku 2008 r. opracowałam ogólny program (zał.1), który zawierał cele kształcenia oraz zadania przydzielone dla każdego nauczyciela na rok szkolny 2008/09.
Zakładałam, że zaktywizowane grono pedagogiczne i uczniowie, będą w przyszłości kontynuować realizację najważniejszych punktów programu również w następnych latach.

Jako pomysłodawca oraz nauczyciel przyrody i biologii zostałam koordynatorem i głównym wykonawcą projektu. Moim wielkim pomocnikiem i partnerem była jedna z nauczycielek języka polskiego, pani Ilona Dąbrowska, dla której tematyka ochrony środowiska jest bardzo bliska.
Na całoszkolnym spotkaniu zawiadomiłam uczniów o projekcie, zachęcając wszystkich do aktywnego udziału.
Ogłosiliśmy konkurs na hasło projektu.
Ze względu na trudność w wyborze najlepszego hasła spośród wielu propozycji uczniów, zdecydowaliśmy wspólnie, że najbardziej przemawia do nas myśl św. Franciszka z Asyżu:
„Ziemia została ci powierzona jako ogród; zarządzaj nią mądrze“. Wybraliśmy ją jako nasze hasło oraz nazwę uroczystości z okazji Dnia Ziemi.

Oświata, aktywny udział uczniów
W ramach różnych przedmiotów (przyroda, biologia, chemia, fizyka, matematyka, plastyka) były prowadzone bloki tematyczne związane z przyrodą i ochroną środowiska.
Uczniowie opracowali plakaty, gazetki, prezentacje w Power Point związane z tematyką ekologiczną. Przeprowadzili różne badania (zużycie wody i prądu, zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby itp.), wykonali obliczenia, opracowali tabelki, diagramy.

Na lekcjach przyrody i biologii cyklicznie odbywały się zajęcia dotyczące kolejnych, najważniejszych problemów i zagrożeń oraz możliwości ich rozwiązań (np. problematyka zatrucia środowiska, wycinania lasów, ginięcie gatunków roślin i zwierząt, wyczerpywanie się zasobów naturalnych , wzrost liczebności ludzkiej populacji itd.), odbyły się pogadanki na tematy ochrony środowiska.
W ramach j. polskiego uczniowie pisali sprawozdania, przygotowali przedstawienie na Dzień Ziemi, na lekcji języka czeskiego tłumaczyli ankietę ekologiczną dla czeskich obywateli Pragi, na zajęciach plastyki wykonali pojmniki na odpad, opracowali logo programu, przygotowali scenografię do przedstawienia.
Dzieci z klasy II i III SP wykonały i rozwiesiły ostrzeżenia dotyczące wyłączania światła i zakręcania wody.
Uczniowie kl. V przeprowadzili opracowaną wspólnie ze mną ankietę na temat stosunku do przyrody i ochrony przyrody oraz podstawowej wiedzy o tematyce ekologicznej (zał.2) a to jak pośród uczniów i nauczycieli szkoły, jak i przypadkowo napotkanych przechodniów w mieście.

Recyklizacja, segregacja odpadu
Ogłosiłam wewnątrzszkolny konkurs (z nagrodami) na segregowanie śmieci.
Na zajęciach plastyki uczniowie klasy piątej wykonali pojemniki do segregowania śmieci dla całej szkoły.
Zgłosiłam naszą szkołę do międzyszkolnego konkursu pt.: „Zbiór i segregacja śmieci” organizowanego przez miasto Praga, w ramach którego uczniowie (wraz ze swoimi rodzinami) zbierali i przynosili do szkoły plastykowe zakrętki od butelek, które potem była zawożone do punktu zbiorczego.
Całą szkołą odwiedziliśmy czeską farmę ekologiczną "Toulcův dvůr", gdzie uczniowie wzięli udział w atrakcyjnych zajęciach związanych z recyklizacją (np. sami wytwarzali papier
ze starych gazet, brali udział w konkursie na rozpoznawanie przedmiotów i materiałów, z których zostały one wykonane, ćwiczyli segregowanie śmieci itp.).
Odbyła się również wycieczka do oczyszczalni ścieków, gdzie dzieci zapoznały się z metodami filtrowania wody.

Czystość otoczenia
Ogłosiłam wewnątrzszkolny konkurs (z nagrodami) na czystość i wystrój klasy. Uczniowie uporządkowali klasy, zasadzili nowe rośliny. Spomiędzy uczniów wybrano komisję, która raz w tygodniu kontrolowała wygląd klas i przydzielała punkty.
Na wiosnę, z okazji Swięta Ziemi cała szkoła uporządkowała teren wokół szkoły.

Bezpośredni kontakt z przyrodą
W ramach lekcji biologii i przyrody organizowałam z poszczególnymi klasami lekcje poza szkołą:
- w parku,
- w lesie na obrzeżach Pragi,
- w ogrodzie botanicznym,
- w czeskim Narodowym Muzeum,
- w Muzeum Człowieka.
Całą szkołą odwiedziliśmy wystawę żywych motyli oraz praskie ZOO.
Zorganizowałam dwudniową wycieczkę do czeskiego Parku Krajobrazowego „Blanicko”, gdzie wszysc brali udział w przygotowanym przeze mnie konkursem na rozpoznawanie gatunków roślin.

Promocja projektu;
Sprawozdania i fotodokumentacja wszystkich wydarzeń były umieszczane cały rok szkolny:
- na stronie internetowej szkoły, gdzie założyłam nową podstronę pt. „Program ekologiczny”
- na szkolnym korytarzu,
- w utworzonej w tym celu kronice pt. „Program ekologiczny”,
- częściowo również (najważniejsze wydarzenia) w kronice szkolnej.

Współpraca
Nawiązałam kontakt z Kołem Młodych Ekologów w Bujakowie (w skrócie KMA), które również poszukiwało partnera do współpracy, wspólnie zaplanowaliśmy działania na cały szkolny rok:
- każda z palcówek opracuje i prześle plan zadań, które chce zrealizować,
- nawiązanie korespondencji między uczniami,
- wzajemne przedstawienie się poprzez wykonanie portfolia z prezentacją wybranej grupy uczniów,
- kolejne wypełnianie zaplanowanych zadań oraz przesyłanie sprawozdań i fotodokumentacji,
- kulminacyjnym punktem współpracy miała być wspólna uroczystość z okazji Dnia Ziemi.

Dzień Ziemi
Z okazji święta naszej planety zaprosiliśmy do Pragi przedstawicieli Koła Młodych Ekologów z Bujakowa. Zapewniliśmy im nocleg i ciekawy program na 2 dni.
Najważniejszym wydarzeniem była jednak wspólna urczystość pt. „Ziemia została ci powierzona jako ogród; zarządzaj nią mądrze“ na którą zaprosiliśmy również rodziców. W programie spotkania ( zał.3) były np. przedstawienia, konkurs wiedzy o ochronie środowiska (zał. 4), konkurs na najciekawszy strój z surowców wtórnych (wzięli w nim udziaą rodzice).

Efekty oddziaływań
Liczne, ciekawe zajęcia ,które zorganizowaliśmy dla uczniów w trakcie zeszłego roku szkolnego zainteresowały naszych uczniów tematyką ekologiczną.
Wycieczki do lasu, parku krajobrazowego, na wystawę motyli oraz inne uświadomiły dzieciom piękno przyrody.
Wiedza, którą uczniowie zdobyli w ciągu tego roku na temat katastroficznego wpływu człowieka na stan naszej planety, spowodowała otwarcie się dzieci i młodzieży na problematykę ochrony środowiska i chęć działania.
Odwiedziny w oczyszczalni ścieków i na farmie ekologicznej, gdzie uczniowie zaznajomili się z metodą recyklingu, oraz zajęcia na temat rekultywacji zniszczonych przez przemysł terenów uświadomiły dzieciom, że człowiek potrafi przeciwdziałać zagrożeniom oraz choć
w części likwidować negatywne skutki swoich wcześniejszych działań.
Aktywny udział w segregowaniu odpadu, sprzątanie terenu wokół szkoły pokazał z kolei, że każdy może coś zrobić, wystarczy tylko chcieć.
Udział rodzin uczniów w zbieraniu zakrętek, segregowaniu odpadu w domach uczniów uświadomił dzieciom, jak mogą pozytywnie wpłynąć na działania innych ludzi, szczególnie tych najbliższych.
Współpraca z dziećmi z KMA w Bujakowie przyniosła naszym uczniom przekonanie, że tematyka ekologii jest aktualna i ważna również dla innych ludzi.
Wyniki ankiety przeprowadzonej pośród przechodniów na temat stosunku ludzi do ochrony środowiska pokazały z kolei słabe zaangażowanie ludzi dorosłych.
Nasi uczniowie zrozumieli, że to na nich – młodym pokoleniu ciąży odpowiedzialność za przyszłość naszej planety.
Od rozpoczęcia naszego projektu upłynęły prawie 2 lata. Niektórzy uczniowie do dziś dnia korespondują z dziećmi z Bujakowa.W każdej klasie nadal znajdują się pojemniki na segregowany odpad, wszyscy z nich korzystają.

---

Ze względu na zmianę statusu naszej szkoły, od przyszłego roku szkolnego poprowadzimy wyłącznie zajęcia w trybie uzupełniającym. Będziemy uczyć przede wszystkim języka polskiego oraz wiedzy o Polsce. Lekcje przyrody uczniowie będą mieli w swoich „dziennych” szkołach.
Pozostaje mieć nadzieję, że zdążyliśmy zasiać w dzieciach zainteresowanie przyrodą oraz chęć do działań w jej obronie oraz, że w przyszłości wyrosną z nich dorośli mądrze gospodarujący na naszej planecie - Ziemi.

Praga, maj 2010 r. Agata Vlasakova




Zał. 1
Program ekologiczny SPK im. Św. Jadwigi w Pradze

HASŁO: „Ziemia została ci powierzona jako ogród; zarządzaj nią mądrze“
”

CELE:
• rozwijanie wrażliwości na potrzeby środowiska,
• ukazanie wpływu codziennych czynności i zachowań w domu, szkole, miejscu
zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego,
• style życia i ich związek na wyczerpywanie się zasobów naturalnych,
• dostrzeganie zmian zachodzących w środowisku oraz ich wartościowanie,
• zachowanie czystości najbliższego otoczenia,

OKRES REALIZACJI : rok szkolny 2008/09 w SPK w Pradze

ORGANIZATOR :Agata Vlasakova, Ilona Dąbrowska

A. Zadania „międzyprzedmiotowe”
1. Udział w międzyszkolnym konkursie organizowanym przez: miasto Praga:
„Zbiór i segregacja śmieci”
- zbieranie papieru, zakrętek, baterii, plastiku.
- kupno lub wykonanie plakatów dot. segregacji śmieci
- wykonanie pojemników do segregacji śmieci

2. Wewnątrzszkolny konkurs na:
a) segregowanie śmieci,
b) czystość i wystrój klasy
3. Zajęcia ekologiczne w Ośrodku Ekologicznym „Toulcův dvůr“
4. Wycieczki do: oczyszczalni ścieków, spalarni śmieci.
5. Sprzątanie okolic szkoły (na wiosnę)
6. Wycieczka do czeskiego parku narodowego.
7. Prowadzenie pogadanek i prelekcji o tematyce ekologicznej.
8. Założenie podstrony pt. „Program ekologiczny”.

B. W ramach poszczególnych przedmiotów:

Przyroda, biologia
- opracowanie i przeprowadzenie ankiety ekologicznej
- wykonanie albumów chronionych roślin i zwierząt,
- wykonanie plakatów dot. recyklizacji, krajobrazów przekształconych przez
człowieka, zanieczyszczeń gleby, powietrza i wody, zaśmiecenia
planety.

Bloki tematyczne:
a) Światowe problemy ochrony środowiska
- kwaśne deszcze
- dziura ozonowa
- ginące lasy
- zagrożenie przyrody
- marnotrawstwo zasobów
- skażenie nuklearne
- efekt cieplarniany
- wysypiska śmieci
b) Źródła zanieczyszczeń i sposoby ochrony przed zanieczyszczeniami powietrza, wody
i gleby.
c) parki narodowe, pomniki przyrody, parki krajobrazowe, rośliny i zwierzęta prawnie
chronione, rezerwat przyrody, organizacje zajmujące się ochroną przyrody.

matematyka
- opracowanie ankiety ekologicznej
- obliczenia zużycia prądu i wody,

chemia
badanie stopnia zanieczyszczeń gleby, wody, powietrza
skład smogu i kwaśnych deszczów

geografia
mapa stopnia zanieczyszczeń Polski ewent. świata

j. polski
- wymyślenie hasła dla programu ekologicznego
- sprawozdanie z cyklu programów przyrodniczych pt. Żywe serce Europy.
- przedstawienie ekologiczne,
- wypracowania na tematy związane ze stosunkiem do przyrody.
- sprawozdania z wykonanych zadań
informatyka
prezentacje w power point związane z: odpadem, zanieczyszczeniami itp.

nauczanie zintegrowane
wykonanie i rozwieszenie ostrzeżeń dot. wyłączania światła i zakręcania
wody.

plastyka
- opracowanie logo programu ekologicznego
- wykonanie ciekawych przedmiotów z plastikowych opakowań.

Uroczystość z okazji Święta Ziemi pt.
„Ziemia została ci powierzona jako ogród; zarządzaj nią mądrze“
(organizowana wspólnie z Kołem Młodych Ekologów Bujakowa).


Zał.2 Ankieta ekologiczna
1. Czy interesujesz się ochroną środowiska? TAK NIE

2. Czy starasz się segregować śmieci? TAK NIE

3. Czy pamiętasz o zakręcaniu wody i gaszeniu światła kiedy nie są potrzebne?
TAK NIE
4. Co według Ciebie powinni zrobić ludzie dla ratowania naszej planety?
........................................
........................................

5. Co według Ciebie jest największym problemem ekologicznym?
........................................
........................................

6. Wyjaśnij, w jaki sposób segregujesz śmieci:
........................................
........................................

7. Co Ty sam(a) robisz (zrobiłeś) dla ochrony przyrody?
........................................
........................................