Organizacja naboru kandydatów do uprawiania sportu wyczynowego w CKS w Szczecinie

Zagadnienia właściwego doboru uzdolnionych sportowo młodych ludzi do uprawiania sportu mają warunkach współczesnego sportu szczególne znaczenie. Jego pomyślne rozwiązanie, z wykorzystaniem naukowych podstaw, powinno sprzyjać zwiększaniu efektywności wychowania fizycznego młodzieży w ogóle, w tym również efektywności kwalifikowanego treningu sportowego, jako nieodłącznego składnika tego procesu.
Doniosłość problemu poszukiwań kandydatów rokujących duże nadzieje na sukces sportowy w przyszłości wciąż wzrasta. Obecny poziom rekordowych osiągnięć w większości dyscyplin dostępny jest jedynie dla zawodników dysponujących dobrym zdrowiem, szczególną budową anatomiczną, wysokim poziomem cech fizycznych, sprawności funkcjonalnej i innych właściwości, które decydują o sukcesie w określonej dyscyplinie sportu. Od pomyślnego rozwiązania tego problemu w dużym stopniu zależy nie tylko poziom rozwoju sportu w CKS, ale w naszym kraju, sukcesy jego reprezentantów w zawodach na szczeblu międzynarodowym, łącznie z igrzyskami olimpijskimi.
Trudność polega również na tym, że wynik sportowy młodocianych sportowców
do końca nie może służyć za jedyne kryterium ich rozwoju, a szereg innych wskaźników, wykazuje zróżnicowaną dyna¬mikę zmian w procesie rozwoju organizmu. Zainteresowanie problemem doboru i ukierunkowania młodzieży w toku uprawiania sportu, które ma miejsce w ostatnich dziesięcioleciach w wielu krajach na różnych kontynentach, przyciągnęło do jego opracowania rzesze specjalistów. Umożliwiło to sformułowanie teoretyczno – metodologicznych tez, dotyczących tego zagadnienia po pierwsze: dobór i ukierunkowanie zawodników do określonej specjalności powinny być realizowane w procesie wieloletniego szkolenia, systematycznie i wielostopniowo jak to ma miejsce w Centrum Kształcenia Sportowego w Szczecinie, dlatego, ponieważ niezawodność prognoz wynikowych sporządzanych w wieku dziecięcym nie jest wysoka, po drugie: obiektywność wnioskowania o potencjalnych możliwościach sportowców w znacznej mierze zależy od kompleksowej oceny stanu różnych układów czynnościowych określających wydolność zawodnika podczas zawodów w wybranej dyscyplinie sportu. Teza ta znajduje swoje praktyczne odbicie
w systemach selekcji przyjętych w wielu krajach i po trzecie: kompleksowa ocena przygotowania fizycznego i psychicznego zawodników, oprócz ogólnie przyjętych do tego celu wskaźników, powinna uwzględniać wiek kalendarzowy i biologiczny, indywidualne tempo rozwoju wyników sportowych, wskaźniki rozwoju fizycznego i aktywności ruchowej na etapie poprzedzającym badanie i orze¬czenie o ich perspektywicznych możliwościach.
Sukces w rozwiązaniu tego problemu można osiągnąć stosując rozwiązania kompleksowe, jak to ma miejsce w CKS, które pozwalają wszechstronnie ocenić potencjalne możliwości zawodników z uwzględnieniem czynników socjalnych, wskaźników pedagogicznych i medyczno - biologicznych, charakteryzujących stan funkcji organizmu
oraz właściwości procesów psychicznych.
Dobór zatem zalicza się do kategorii złożonych problemów kompleksowych
i wyodrębnia się jego socjalne, pedagogiczne i medyczno-biologiczne podłoże. Strona socjalna dobo¬ru w wielu sprawach wiąże się z kwestiami ekonomicznymi, ponieważ proces przygotowania sportowców, włączając w to szkolenie najmłodszych, wymaga znacznych nakładów; również ze strony rodziców zwłaszcza w początkowym etapie kariery zawodniczej.
Konteksty pedagogiczne doboru są ściśle związane z ogólnym systemem treningu
w wieku dziecięco - młodzieżowym, z tempem wzrostu mistrzostwa sportowego zawodników, ze stanem procesów psychicznych i z poziomem ich motywacji.
Aspekty medyczno-¬biologiczne łączą natomiast w sobie diagnostykę stanu zdrowia, poziom rozwoju oraz stan narządów i układów ciała, które rzutują na osiągnięcia sportowe
w każdej dyscyplinie. W praktyce proces doboru i treningu w grupach najmłodszych, utalentowanych sportowców budzi wiele zastrzeżeń. Wskazuje na to niska efektywność tych działań. Przykładem, niech będzie prawidłowość która również potwierdza się w naszej szkole, że w wielu dyscyplinach jedynie 20-25% mistrzów i rekordzistów wśród mło¬dzieży zachowuje swoje pozycje przy przejściu do kategorii zawodników seniorów, czy też po upływie jakiegoś czasu zajmuje w zawodach medalowe miejsca. Straty te można znacznie zmniejszyć, wdrażając do praktyki naboru w CKS naukowo uzasadniony system doboru rozu-miany jako długofalowy proces poszukiwania najbardziej uzdolnionych ludzi i kształtowania u nich cech i właściwości, dzięki którym możliwe będzie osiąganie w przyszłości wysokich wyników w wybranej dyscyplinie sportu.
Dzisiaj jest rzeczą oczywistą, że zagadnienia metodycznego doboru należy rozpatrywać w ścisłym związku z wymogami treningu w określonej dyscyplinie.
Tylko w takich warunkach możliwe jest rozpoznanie rzeczywistych predyspozycji
i umiejętności młodych ludzi. Kształcenie sportowe zakłada, bowiem wybór dla zawodnika dyscypliny lub konkurencji, określenie indywidualnej ścieżki wieloletniego szkolenia i treści obciążeniowo-treningowych w zależności od specyfiki startowej oraz ustalenia optymalnego tempa przyrostu jego mistrzostwa sportowego.
W opinii specjalistów, zajmujących się tymi problemami w procesie wieloletniego szkolenia dobór uzdolnionych sportowców realizuje się etapami. Wyodrębniamy trzy takie etapy.
W pierwszym określa się perspektywiczne możliwości zawodnika i celowość uprawiania przez niego wybranej dyscypliny sportu. Wykorzystuje się przy tym wskaźniki anatomiczno-morfologiczne, psychofizjologiczne i fizjologiczne.
Dobór na drugim etapie ukierunkowany jest na określenie u zawodników potencjalnych zdolności do osiągnięcia wysokich wyników na kolejnych etapach szkolenia. Tu, obok wskaźników wykorzystanych poprzednio, uwzględnia się parametry umożliwiające oce¬nę tempa wzrostu mistrzostwa sportowego, stopień opanowania techniki i zdolność jego utrzymywania w czasie osiągniętego mistrzostwa sportowego. Na tym etapie, w dyscyplinach cyklicznych, szczególną uwagę poświęca się wskaźnikom fizjologicznym.
Na trzecim etapie doboru ujawnia się możliwości sportowców do osiągania wyników klasy międzynarodowej i wykazywania się odpowiednimi wskaźnikami podczas rywalizacji, w tym na zawodach międzynarodowych. Rywalizacja na tym etapie odbywa się prze¬ważnie
z wykorzystaniem wskaźników pedagogicznych i psychologicznych, pozwalających określić stabilność mistrzostwa sportowego w obliczu pojawiających się zakłóceń natury fizycznej
i psychicznej. Najistotniejszy jednak jest drugi etap, także w naszej szkole wymagający rozpoznania i obserwacji potencjalnych możliwości sportowców, zgodnych z wymogami dyspozycji startowej w wybranej dyscyplinie.
Obecnie nasza kadra trenerska dysponuje już narzędziami pozwalającymi, w sposób naukowy na określanie różnych aspektów umiejętności sportowych, a także rozwiązaniami metodologicznymi badań dotyczących poszczególnych kwestii doboru i ukierunkowania sportowego. Zada¬niem współczesnego sportu jest osiągnięcie najwyższych wyników, sprzyjać ma temu nie tylko dobór, ale i stosowanie nowatorskich metod służących do kształtowania rozpoznanych wrodzonych predyspozycji młodych ludzi do sportu.
Dobór w sporcie nie polega jedynie na ustalaniu przydatności młodego człowieka
do danej dyscypliny sportu, ale co jest również zadaniem CKS wykrycie jego potencjalnych możliwości i określeniu dróg ujawniania się jego talentu w trakcie kolejnych lat szkolenia.
Określanie predyspozycji do różnych konkurencji sportowych jest zadaniem trudnym
i skomplikowanym również dla CKS, kiedy ukierunkowanie sportowe polega na rozpoznaniu talentów odpowiadających wymaganiom określonej dyscypliny sportowej. Punktem wyjścia w tych pracach są krótko i długoterminowe prognozy celów i osiągnięć zawodniczych.
Niestety, są to stosunkowo mało zbadane obszary, opierające się na badaniu biologicznych
i socjalnych czynników uzdolnień sportowych oraz tempa przyrostu cech motorycznych.
Prognozy krótkoterminowe budowane są poprzez określanie dyspozycji i umiejętności, na podstawie, których dziecko może być skierowane do konkretnej dyscypliny sportu.
Prognozy długoterminowe uwzględniają poziom rozwoju, tempo przyrostu i stabilność podstawowych cech określających mistrzostwo sportowe. W szeregu badaniach dotyczących doboru sportowców, wykorzystywano dane z następujących po sobie krótkoterminowych prognoz, które z kolei były składowymi jednej, długoterminowej prognozy. Takie podejście jest pewniejsze w porównaniu np. z długoterminową prognozą wykorzystującą czynniki genetyczne i opierającą się na stabilności cech dziedzicznie uwarunkowanych. Prognozy krótko¬terminowe, od etapu do etapu, bazują na danych o dynamice rozwoju, związanych
z wielkością cech fizycznych, funkcjonalnych i innych właściwości, z jednoczesnym uwzględnieniem ich wszystkich odstępstw od normy; powodowanych treningiem.
Wielu specjalistów w tym nasza kadra trenerska przychyla się do tej tezy,
w związku z tym nie eliminując metod badań genetycznych, zaleca oparcie się w głównej mierze na znanych już w praktyce sportowej rozwiązaniach naukowych o charakterze pedagogicznym, medyczno-biologicznym i psychologicznym.
Wiele uwagi w literaturze tematu poświęcono zasadom i zadaniom doboru.
Opinie różnych specjalistów są jednak w tej mierze nie jednoznaczne. Określenie ideału sportowego zakłada poszukiwanie i uporządkowanie wymogów, jakim powinien sprostać sportowiec klasy mistrzowskiej. Prognozowanie jest nastawione na znalezienie kierunków
i dynamiki rozwoju mistrzostwa sportowego. Klasyfikacja pole¬ga na wyodrębnieniu,
spośród badanych dzieci, zdolnych, mniej zdolnych i niezdolnych do uprawiania jakiejkolwiek dyscypliny sportu, natomiast sama organizacja doboru jest zdeterminowana wieloma czynnikami; w szczególności: stosunkiem liczby kandydatów i liczbą talentów, złożonością procedury testowania i jej kosztami. Perspektywa rozwiązania problemu doboru łączy się integralnie z dalszym rozpoznawaniem rozlicznych zdolności człowieka.
Według W. Szwarca (1984), „zdolności są to właściwości człowieka, które czynią go zdatnym do wykonywania, jakiejkolwiek działalności”.
Dobór w naszej szkole jest systemem organizacyjno-metodycznych procedur w ujęciu kompleksowym łączącym pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne i medyczno-biologiczne metody badań, na podstawie, których ustala się predyspozycje i zdolności dzieci
i młodzieży do specjalizacji w określonej dyscyplinie czy grupie dyscyplin sportu.
Zadania powyższe realizujemy wieloetapowo, a wyróżniamy ich cztery:
- wstępnego doboru dzieci i młodzików;
- pogłębionej oceny wybranej grupy zawodników zgodnie z wymogami prognozowanej specjalności sportowej (etap powtórnego doboru);
- ukierunkowania sportowego;
- doboru do reprezentacji narodowej w dyscyplinach indywidualnych oraz w sportach zespołowych (klub, związek sportowy, CKS).
Oczywiście i w tej kwestii opinie specjalistów nie są tożsame, chociaż wyróżniają oni trzy podstawowe etapy obejmujące: wybór dyscypliny sportu z uwzględnieniem jej wymogów; ocenę zdolności do progresu w procesie szkolenia i treningu; dobór najbardziej utalentowanych zawodników, zdolnych osiągać wyniki klasy światowej.
Kwalifikowana większość uznanych specjalistów opowiada się za utrzymaniem podziału całego procesu doboru na trzy etapy uwzględniające: wiek, kwalifikacje i okresy najbardziej sprzyjają¬ce rozwojowi cech fizycznych zawodnika. W ten sposób, na każdym etapie doboru wyłania się grupę zawodników stosunkowo jednorodną pod względem przydatności sportowych, określa granice czasowe tych działań a także wyłania specyficzny zestaw narzędzi badawczych w postaci środków, metod i wskaźników odpowiadających konkretnej dyscyplinie sportu.
Główną treścią wszystkich etapów doboru jest, więc prognozowanie uzdolnień
sportowych i perspektyw rozwojowych zawodnika przy wykorzystaniu specjalnych te¬stów
i obiektywnych wskaźników ilościowych. Etapy doboru obejmują przy tym cały proces wieloletniego szkolenia a każdy ze szczebli doboru zbiega się z odpowiednim etapem wieloletniego przygotowania sportowca.
Ogółem dobór sportowy w naszej szkole traktowany jest jako system wieloletniego
i wielostopniowego procesu szkolenia zawodników. Takie podejście do organizacji doboru wynika ze stosunkowo niskiej trafności wieloletnich prognoz wynikowych dokonanych
na podstawie osiągnięć sportowych, zanotowanych we wczesnym wieku dziecięcym.

Bibliografia:
Wadim Zaporożanow, Henryk Sozański. Dobór i kwalifikacja do sportu. Wa-wa 1997. Centrum szkoleniowe kultury i sportu.