Propozycja zajęć plastycznych wspierających rozwój emocjonalno - społeczny dzieci

W praktyce szkolnej właściwie dobrane tematycznie i pod względem formy zajęcia plastyczne mogą znaleźć zastosowanie jako:
• działania profilaktyczne – zapobiegające niepokojącym zmianom poprzez stymulowanie rozwoju społecznego i emocjonalnego;
• działania diagnostyczne – odkrywające ewentualne deficyty rozwojowe poprzez „odczytywanie” informacji o stanie emocjonalnym i poziomie rozwoju społecznego dziecka z jego prac plastycznych i zachowania w trakcie procesu tworzenia;
• działania terapeutyczne – wspomagające eliminowanie występujących zaburzeń przez obniżanie skumulowanego napięcia, lęku i niepokoju, wspieranie tworzenia więzi w grupie itp.
Działania te mają być uzupełnieniem wysiłków specjalistów. Aby zajęcia plastyczne spełniały swoje funkcje muszą przebiegać w atmosferze życzliwości, zrozumienia i zaufania w relacji nauczyciel-uczeń oraz co warte podkreślenia powinny być atrakcyjne dla dziecka. Oznacza to, że muszą przyciągać, ciekawić, inspirować do twórczości – stać się wielką, głęboce angażującą przygodą. Muszą to być chwile, kiedy każde dziecko malując, lepiąc, wyklejając, rysując może odnieść sukces, może czuć się wspaniale, jako docenione i podziwiane. Inspiracją do takich właśnie zajęć mają być przedstawione poniżej propozycje.
Szczególnie warte polecenia są zajęcia opierające się na pracy grupowej. Ułatwiają one dostrzeżenie trudności adaptacyjnych dziecka w grupie rówieśniczej, a z drugiej strony, ta forma działania uczy współpracy, lepszego wzajemnego porozumienia, pozwala osobom nieśmiałym na pełniejsze uczestnictwo w procesie twórczym, gdyż dzięki wspólnej pracy zanika lęk przed negatywną oceną swych umiejętności. Oto propozycje takich plastycznych zabaw zespołowych.
• Historyjka obrazkowa – na długim papierze podzielonym na pola dzieci kolejno dorysowują zdarzenia, tworząc „komiks”. Zajęcia te stymulują myślenie przyczynowo-skutkowe, kształtują umiejętność współpracy i planowania w grupie.
• Zbiorowy portret – oparty na malowaniu dopełniającym: dziecko maluje coś, co je symbolizuje i podaje kartkę następnemu, które dodaje jakiś szczegół; na przykład jedna osoba maluje kształt głowy, inna wyraz twarzy, jeszcze inna otoczenie, krajobraz itd. Działanie to pozwala zaobserwować zdolność do empatii i współdziałania, kształtuje pożądane formy rywalizacji.
• Kolorowy autobus – na otrzymanym konturowym rysunku autobusu dzieci wspólnie projektują i malują reklamę. Zajęcia te uczą współpracy i planowania w grupie.
• Malowany nastrój - na wspólnym dużym arkuszu papieru uczniowie mogą namalować coś, co wyraża ich aktualny nastrój. Każdy wytycza sobie swoje terytorium na kartce, ustalone zostają zasady i sposób, za pomocą, którego złączą oni poszczególne wypowiedzi plastyczne w jedną całość.
• Słoniada – z przygotowanej wspólnie masy solnej dzieci modelują sylwetki swoich słoni, które po wyschnięciu malują.
• Różności z orgiami – tworzenie różnych form z papieru (np. zwierzątka, kwiaty) poprzez naśladowanie kolejnych czynności prowadzącego zajęcia. Zajęcia z origami pomagają rozwijać sprawność manualną i intelektualną dziecka, mają też szeroki walor uspokajający, wyciszający dzieci nadpobudliwe, agresywne. Origami umożliwia każdemu dziecku osiągnąć sukces, stąd może budzić poczucie pewności siebie u dzieci zahamowanych emocjonalnie, wycofujących się, zakompleksionych.
• Śniegowe rzeźby – są przykładem wykorzystania istniejących warunków pogodowych. Dzieci wspólnie budują śniegowe postaci, następnie kolorują je farbą. Efektowne, barwne dzieła są powodem do dumy, wzmacniają poczucie zadowolenia i wiary we własne możliwości.
Innymi przykładami działalności artystycznej korzystającej z materiałów występujących w przyrodzie mogą być mandale sypane z piasku i z kamyczków, kolaże wykonane przy pomocy skarbów lasu, obrazy malowane na kamieniach.
Obok zajęć zespołowych, atrakcyjną formą działań plastycznych mogą być tradycyjne, indywidualnie wykonywane prace na określony temat. Ważne jest jednak, aby ciągle szukać nowych, ciekawych rozwiązań, takich, które zaangażowałyby emocjonalnie dziecko. Rozwiązania te mogą dotyczyć:
• techniki: np. wydrapywanka na podkładzie pasteli, kolaż z kolorowych bibułek, wydzieranka z kolorowych papierów, wycinanka z gazet, wycinanka z gazet, lawowanie, kalkografia, rysowanie na podkładzie z klejówki;
• sposobu ujęcia tematu: obok realistycznych form należy zachęcać także do stosowania form abstrakcyjnych czy symbolicznych;
• rodzaju inspiracji pracy twórczej: aby wyzwolić wyobraźnię dziecka można posłużyć się muzyką, literaturą, filmem, dziełami sztuki, obserwacjami z wycieczki;
• tematyki:
- tematy związane bezpośrednio z przeżyciami dziecka – są kopalnią informacji o dziecku, jego problemach, radościach, stosunku do siebie i przedstawianych osób, zjawisk, zdarzeń; propozycje tematyczne prac: Jaki kolor ma moja mama (pani, koleżanka, ja sam), Moja rodzina wieczorem, Moje ulubione miejsce w domu, Mieszkańcy domu – portret zbiorowy, Humorystyczny autoportret, Gdybym był czarodziejem..., Miejsce, w którym chciał(a)bym przebywać jak najdłużej, Gdybym był(a) pogodą, to jaką by ona była, Mój sen – najpiękniejszy lub koszmar;
- tematy związane z wyobraźnią – fantastyczne treści są okazją do wyrażenia emocjonalnych napięć, rozwijają też wyobraźnię dziecka; propozycje tematyczne prac: Wesoły smok, Mój dobry duch, Świat widziany przez różowe okulary, Portret bakterii, Puszystolandia, Ptak – dziwak – wizja fantastycznego ptaka;
- tematy niestandardowe – występują one przeciwko schematycznym rozwiązaniom właściwym dzieciom w okresie ideoplastyki; propozycje tematyczne prac: W kałuży, Wysypisko śmieci, Jesteś mgłą, Jesteś światłem, Jesteś spokojem, Jesteś najważniejszym liściem w koronie drzew, Jesteś drobinką krwi w ciele człowieka,, Jesteś iskierką w ogniu, Jesteś kroplą wody w morzu.

Przedstawione propozycje zadań mogą być skierowane do dzieci niedostosowanych społecznie, mających problemy z własnymi emocjami, i bezkonfliktowym dostosowaniem się do otoczenia. Zastosowane w praktyce szkolnej mogą stać się okazją dla każdego dziecka do rozwoju jego ekspresji emocjonalnej, obniżania napięcia psychicznego i nawiązywania więzi społecznych.

Bibliografia:
1) E. Kukuła, Zajęcia plastyczne a zajęcia terapeutyczne, „Plastyka i Wychowanie” 1993, s.57
2) J. Czajka, Możliwości wykorzystania sztuki orgiami w pracy psychologów, pedagogów, logopedów, „Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego” 1996, nr 1, s.60-62