"Mały Książę" w kolorach. Czytając ilustracje autorskie...

Wszechświat, w którym gdzieś znajduje się miejsce życia Małego Księcia to „ograniczenia”, „odgraniczenia” i równie istotne „nieograniczenia” barw.
Ostatni rysunek to biel „naruszona” tylko dwoma liniami i gwiazdką.
Jest ona istotna także w konfrontacji z akwarelą jako środkiem wyrazu. Kolor biały w tej technice uzyskuje się poprzez „uprzednie odgraniczenia”. Aby uzyskać biel nie stosuje się farby – pozostawia się czystą kartkę czy płótno…
Biel to: prostota, niewinność, uczciwość, prawda.
Na wschodzie kolor biały oznacza wyższość (starszeństwo).
W akwareli – powierzchnię nie zamalowaną…
W baśni – fantazję, przyszłość, nieograniczenie.
W porównaniu z innymi książkami przeznaczonymi „dla dzieci” – jak np. cyklem o Muminkach, „Kubusiem Puchatkiem” czy „Dziećmi z Bullerbyn” – nasuwa się podstawowa różnica. Poza znacznie większym wyeksponowaniem samego faktu istnienia ilustracji, tylko tutaj widzimy świat kolorowy.
„Kubuś Puchatek” – lektura szkolna drugoklasistów – prezentuje świat biało-czarny.
„Mały Książę” – kolorowy. Być może – kolor trzeba rozumieć… Istnieją tutaj dwie tendencje. Kolory pastelowe: zielony, żółty, niebieski, pomarańczowy.
Kolory szaro-brązowe. Nie ma kontrastów, nie ma walki między kolorami.
Róża nie jest czerwona. Drzewa są żółte, ale drzewa są też zielone…
„Wąż boa w trakcie trawienia słonia”, „wnętrze węża boa”, portrety. Baranek w drewnianej skrzynce.
Ilustracje przedstawiające ludzi, których spotkał Mały Książę. Baobaby. Róża. Pejzaże. Ilustracje wyjęte z książeczki-baśni. Przesiąknięte ciepłą atmosferę wspomnień. O Małym Księciu…
O sobie?
Autorska wizja przybysza z innej planety – małego chłopca, który kocha (bo on przecież nie umarł) zachody słońca. Dziecko zadające miliony pytań bez odpowiedzi. Świat Małego Księcia to bogactwo kolorów. Odwołania do świata przyrody, do błękitnego intelektu, do wyobraźni…
Świat, który narzuca swój pogodny nastrój nawet wtedy, gdy jest „najsmutniejszy na świecie” – my widzimy przecież tylko jego fragment. Ten, na którym właśnie teraz jest smutno, przykro, źle. Zawsze zostaje niebo.
Ilustracje namalowane tak, aby wszyscy mogli je zrozumieć.
Prostota kolorów – działanie zieleni i błękitu, których połączenie jest uznawane za najchłodniejsze – tu jest ciepłe…
Świetlistość żółci, słońca, gwiazdy, biel kartki papieru.
Łagodne zielenie, oliwki i odcienie brązu. Róże, które są bardziej brunatne niż czerwone.
„Piasek o brzasku dnia jest koloru miodu”
Plamy obwiedzione konturem. Ale rzadko widać odcienie czerni, raczej ciepły brąz.
Szarości rozjaśnione świetlistą bielą. Cienie i plamy jednobarwne, jednolite – ubranko Małego Księcia.
Niekonsekwencja?
Raczej wahanie… Jak wygląda słońce kiedy ma się kilka lat? „Złe roślinki”, które trzeba wyrywać z korzeniami są tu „ciepłe”, oliwkowo-brązowe.
W świecie Małego Księcia są także: smutek, przykrość, niepowodzenia. Kolory chromatyczne współdziałają tu z barwami półchromatycznymi i achromatycznymi.
Czerń, biel i szarość pełnią olbrzymią, specyficzną rolę. Są na każdej stronie – od pierwszej do ostatniej. Bywają pogodne lub smutne, ale zawsze skupione, swoją prostotę, „bezbarwność” stawiają dumnie obok roześmianej chromatyki ubranek i gwiazd.
Być może to do nich trzeba dorosnąć, powrócić po odrzuceniu i spróbować na nowo. Znów przejrzeć czarno-białe fotografie.
Chińska piktografia, japońska postawa „wabi” „barwy zabite”… Japoński XVI-wieczny poemat mówi, że biel, czerń i szarość są „reminiscencją barw zabitych” i tylko ten, kto potrafi dostrzec ukryte piękno (bo tylko takie jest fascynujące i prawdziwe), i kto docenia znaczenie barw i ich ważność - dotrze do „rozkoszy estetycznej”.
Jak pisze Maria Rzepińska w „Historii koloru w dziejach malarstwa europejskiego”:
„Nieobecność koloru jest też jego negatywną obecnością,
obecnością <<barw zabitych>>”.
Gry między barwami są szczególnie ważne, gdy w ich świecie (jak u ludzi) istnieje tolerancja.
Nie jest istotny francuski impresjonizm czy japoński achromatyzm. Liczy się PLANETA. A ta z kolei przez dzieci odbierana jest specyficznie. W ich świecie nie jest istotna Newtonowska teoria światła białego. Fizyka i biologia są mniej ważne od mistyki. Świat dzieci – to świat baśni. Wspaniałe, intensywne kolory.
Dzień i noc, jak w „pierścieniu barw” Goethego.
Strona plusowa to wartości etycznie pozytywne. Strona minusowa – strona nocy – negatywne. Aspekt moralny, etyczny to pewnego rodzaju wyznacznik teorii Goethego.
Kolor to van Gogh, Gaugin, fowiści. To także Wasilly Kandinsky, który – wg niektórych badaczy – jest twórcą najwybitniejszej teorii koloru emocjonalno-ekspresywnego.
Jego zasługą stało się przełamywanie barier, wprowadzanie nowych rozwiązań.
Najwyższa instancja to „wolność wewnętrzna”, twórcza wrażliwość. Goethe i Kandinsky zajmowali się psychologią koloru. Tworzyli teorie, które odgrywały olbrzymią rolę historii sztuki i przyczyniły się do docenienia ważności koloru.
To on tworzy świat Małego Księcia. Świat pilota. To właśnie zapachy i kolory pamiętamy z przeszłości.
Tej istniejącej. I tej fantastycznej…


BIBLIOGRAFIA:

Tekst:
- A. de Saint-Exupery, Mały Książę (z akwarelkami autora), Przełożyła E. Łozińska-Małkiewicz, Toruń 1995.

Opracowania:
- N. Ałpatow, Historia sztuki, Przełożyli M. Kurecka i W. Wirpsza, T. 1,3,4, Warszawa 1989.
- B. Bagnall, Jak rysować i malować, Przełożył M. Bancerewski, Warszawa 1993.
- J. Białostocki, Symbole i obrazy w świecie sztuki. Rozprawy z dziejów sztuki i myśli o sztuce, T. 1,2, Warszawa 1982.
- J. Drągowski, Oko i obraz. Studium psychologiczne, Warszawa 1990.
- M. Rzepińska, Historia kolorów w dziejach malarstwa europejskiego, T. 1,2, Kraków 1989.