Rozwijanie zainteresowań muzyczno-tanecznych dzieci w świetlicy szkolnej

Świetlica szkolna jest jedną z najbardziej popularnych form opieki nad dzieckiem. Głównym celem świetlicy szkolnej jest racjonalne zagospodarowanie wolnego czasu między początkiem i końcem nauki w szkole, a powrotem do domu. Działanie to polega na rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów, organizacji życia kulturalnego, sportu i rekreacji, działalności opiekuńczo-wychowawczej na rzecz dziecka. Różnorodność tematyki realizowanej w świetlicy szkolnej umożliwia budzenie i kształtowanie wielu zainteresowań plastycznych, muzycznych, tanecznych, ruchowych itd. „Zainteresowanie jest pewną postawą skłaniającą człowieka do wytężonej aktywności w określonej dziedzinie. Zainteresowanie może być względnie trwałe, nietrwałe, bierne lub czynne. Między zdolnościami a zainteresowaniami poznawczymi istnieje ścisły związek przyczynowo-skutkowy. Zadaniem szkoły, a więc i świetlicy jest systematyczne rozwijanie zarówno zdolności ogólnych oraz zainteresowań poznawczych uczniów. Rozwój zainteresowań u uczniów jest tematem badań psychologów i pedagogów”. W psychologii zainteresowania zaliczane są do istotnych cech indywidualnych jednostki determinujących efekty uczenia się. W dydaktyce natomiast podkreślana jest rola zainteresowań w procesie kształcenia jako czynnika mogącego wpływać w sposób istotny na wszechstronny rozwój dzieci.
Wychowanie muzyczne w świetlicy odgrywa ważną rolę we wszechstronnym rozwoju dziecka. Organizując pracę w świetlicy wychowawca ma mnóstwo okazji, aby rozbudzać, zaspokajać i rozwijać muzyczne zainteresowania dziecka. Wypływa to również z funkcji wychowawczej świetlicy. Realizacja tej funkcji przejawia się w zaspakajaniu potrzeb w dziedzinie działalności kreatywnej oraz działalności rekreacyjnej. Zwrócę uwagę na tą pierwszą, ponieważ polega ona na kształtowaniu i rozwijaniu zainteresowań, wykrywaniu uzdolnień i stwarzaniu warunków do ich rozwoju, rozbudzaniu aktywności społecznej i postawy twórczej. Przejawem organizacyjnym form działalności twórczej są np.: śpiew, taniec, ruch, pląsy, malowanie itp. Spośród różnorodnych form zajęć świetlicowych wybrałam zajęcia muzyczno- taneczne.
W pracy z dziećmi w świetlicy szkolnej, zabawa jest tą formą pracy, która najbardziej dominuje i sprzyja rozwojowi psychofizycznemu. W czasie każdej zabawy, szczególnie zabawy ruchowej, czy też muzyczno-tanecznej, dzieci w sposób spontaniczny zaspakajają wiele potrzeb psychicznych , m.in. takich jak:
*potrzeba aktywności
*potrzeba kontaktów z innymi (integracji , przynależności w grupie)
*potrzeba poznania świata
Zabawa ruchowa połączona ze śpiewem i muzyką pomaga rozwijać mowę dziecka. Dziecko w wieku 7-9 lat czuje wewnętrzną potrzebę śpiewania i recytacji. Często spontanicznie intonuje zasłyszane lub stworzone przez siebie melodie, rytmizuje bezwiednie teksty. Dzieci chętnie uczą się piosenek, przysłów, wyliczanek, pląsów. Piosenki poprzez prosty, krótki tekst i łatwo przyswajalną melodię rozwijają mowę dziecka- bierną i czynną, a z drugiej strony stanowią największą pomoc w rozwijaniu muzykalności dzieci. Piosenka jest najbliższym dziecku utworem muzycznym, który jest ono w stanie zrozumieć, przeżyć, przyswoić i odtworzyć. Ten typ materiału muzycznego, który stanowi źródło przeżyć emocjonalnych dzieci może wpłynąć na kształtowanie się smaku artystycznego, przyczynić się do rozwoju zainteresowań muzycznych. W świetlicy szkolnej dzieci chętnie śpiewają i to nie tylko w dni przeznaczone na naukę piosenek, ale w czasie powitania grupy, pożegnania z wychowawcą, w czasie różnych zabaw muzycznych, ruchowych, tanecznych, rozluźniających i integrujących grupę. Wspólne śpiewanie wycisza wzburzone nastroje, agresywne zachowanie, czy też nadmierną hałaśliwość. Przy śpiewie można odpocząć, zmienić nastrój, poczuć więź z grupą. Piosenka jest jednym z elementów prostych muzycznych zabaw integracyjnych. Forma prowadzenia śpiewu w świetlicy musi być ciekawa i różnorodna. Dla urozmaicenia zajęć z piosenką stosuje się różnorodną interpretację tekstu: można zmieniać tempo wykonania, wprowadzać zmienną dynamikę, śpiewanie solowe z powtarzaniem refrenu przez grupę oraz inscenizowane i ilustracyjne zabawy z piosenką. Poza nauką piosenek i zbiorowym śpiewaniem w świetlicy stosuje się także inne formy pracy uwzględniając wykorzystanie piosenek. Należą do nich: konkursy piosenki, spotkania, imprezy okolicznościowe w szkole. Nauka piosenek pogłębia wiedzę o świecie i ludziach, pozwala ćwiczyć pamięć, uczy myślenia i koncentrowania uwagi, rozwija zdolności wokalne, zainteresowania muzyczne.
Jeśli połączymy ruch z muzyką otrzymamy taniec. Taniec od lat towarzyszy człowiekowi. Taniec pozwala na wspólnotę przeżyć, daje możliwość uzyskania przyjemności i radości ze wspólnego ruchu, rozładowuje obawy, rozluźnia napiętą atmosferę, ożywia i integruje grupę, pozwala pokonać zmęczenie. W zajęciach świetlicowych obecnie tańce oparte na tradycyjnych melodiach narodowych i regionalnych w wersjach integracyjnych zyskują dużą popularność. Wykonanie tych tańców ma charakter swobodnej zabawy, wyklucza zupełnie ćwiczenia z dziedziny techniki tańca. Uwzględnia natomiast takie elementy jak : chód, bieg, cwał, podskoki, rytmiczne przytupnięcia, klaskanie, obroty, krok poleczki, walczyka itp. Ich istota polega również na wspólnie wykonywanych krokach czy kombinacjach tanecznych, które sprawiają dzieciom radość i przyjemność, ożywiając, rozluźniając i integrując grupę. Olbrzymią wartością tańców integracyjnych jest możliwość poznania specyficznych układów tanecznych różnych narodowości, którym towarzyszy muzyka o bardzo charakterystycznym brzmieniu. Nasza polska muzyka ludowa jest doskonałym tworzywem dla uproszczonych wersji choreograficznych, które wykonywać może każdy, od „przedszkola do seniora”. Wykorzystanie rodzimego folkloru, czyli „ojczystego języka muzycznego” jest bardzo istotne w animacji muzycznej. Animacja muzyczna – to propozycja aktywnej formy poznawania muzyki w bardzo szerokim tego słowa znaczeniu. Zdaniem animacji jest tworzenie „języka muzyki i sztuki” rozumianego i przyswajanego przez osoby w różnym wieku (dzieci, młodzież, dorosłych), uwzględniającego naturalne możliwości i aktualne predyspozycje psychiczne naszych odbiorców. Dobry kontakt i możliwość „konwersowania językiem sztuki” mają zasadniczy wpływ na rozwój kompetencji muzycznych rozumianych jako zasób wiadomości, doświadczeń i umiejętności w tej dziedzinie. Animacja muzyczna to pozyskiwanie dla muzyki człowieka w każdym wieku, o różnych upodobaniach, zainteresowaniach i umiejętnościach. Aby zachęcić dzieci do takiej aktywności muzycznej, należy proponować różnorodne działania umożliwiające bezpośredni kontakt z dźwiękiem, ruchem, obrazem, słowem, dzięki czemu mamy szansę odbioru muzyki ciałem, sercem i myślą.
Od kilku lat w swojej pracy z powodzeniem stosuję integrację takich form pracy jak: ruch, śpiew, taniec oraz połączenie muzyki i plastyki.
Interpretacja ruchowa utworów muzycznych – wiąże się ze słuchaniem muzyki, szczególnie kiedy chcemy zainteresować dzieci muzyką poważną. Tą formę stosujemy, aby ułatwić i uatrakcyjnić dzieciom słuchanie i przeżywanie muzyki „wielkich mistrzów”. Utwór, który dziecko ma przeżyć ruchem, staje się bliższy i trwalej zapisuje się w pamięci. W zależności od utworu stawiamy dzieciom różne zadania. Po przesłuchaniu utworu omawia się z dziećmi jego treść, nastrój i charakter, po czym proponuje się zilustrowanie treści i wyrazu ruchem. Niekiedy głównym problemem może być nastrój utworu. Na przykład muzykę „ciężką” powinny wyrażać ruchy ociężałe, muzykę „lekką”, szybką –ruch miękkie, lekkie, bieg na palcach itp. W swojej pracy z grupą dzieci w świetlicy muzykę poważną wykorzystuję również do zabaw plastycznych , gdzie dzieci malują i rysują do odtwarzanej muzyki; do zabaw inscenizacyjnych, do zabaw relaksacyjnych i uspakajających oraz do improwizacji taneczno-rytmicznych.
Zabawy ze śpiewem i muzyką są także jedną z form umuzykalniania dzieci. Zabawy te uczą uzgodnienia ruchów ciała z melodią i treścią śpiewanych piosenek, wywołują wesoły nastrój, a ogólnie charakteryzują się nieskomplikowanym przebiegiem oraz łagodnym natężeniem. Piosenka towarzysząca zabawie sprzyja lepszej koordynacji i rytmiczności ruchów. Wśród zabaw ze śpiewem wyróżnia się zabawy: ilustrowane, inscenizowane, marsze i korowody, oraz zabawy taneczne. Aby uatrakcyjnić zajęcia muzyczne można wzbogacić je rekwizytami, odpowiednim strojem czy też wykonanymi przez dzieci zdobieniami. Zabawy z własnym głosem -również wzbudza zainteresowanie dzieci, dostarcza okazji do kontaktu i uśmiechu oraz rozwija fantazję i wyobraźnię . Jak wiemy dziecko w okresie wczesnoszkolnym nie ma jeszcze dojrzałego aparatu głosowego. Rozwija się on cały czas od pierwszych chwil życia aż do końca okresu szkolnego. Zachęcanie dzieci w tym okresie do zabaw emisyjnych bardzo pomaga w prawidłowym rozwoju aparatu głosowego jak i układu oddechowego.
W swojej pracy w zajęciach muzycznych wykorzystuję zabawy z instrumentami perkusyjnymi. Gra na instrumentach to jedna z dróg prowadzących do świata muzyki i zainteresowań muzycznych. Wykorzystuję na zajęciach proste instrumenty: bębenki, tamburyna, kołatki, dzwonki, grzechotki. Zabawy z tymi instrumentami kształcą poczucie rytmu, uwrażliwiają na dźwięk i ruch, pobudzają wyobraźnię, umieszczają na chwilę w samym centrum muzyki artystycznej. A co najważniejsze, stanowią doskonały impuls do wrażliwego bycia z drugim człowiekiem.
Podsumowując wszystkie te formy pracy z grupą możemy powiedzieć, że wykorzystując ruch, dźwięk i rytm jako tworzywo twórczych działań, dajemy dzieciom możliwość zapoznania się z podstawowymi elementami muzyki poprzez zabawę. W tej aktywności pojęcie ruchu i muzyki jest bardzo szerokie. Poprzez pobudzanie do aktywnego uczestnictwa w różnych zabawach muzycznych, tanecznych w świetlicy szkolnej pomagamy dzieciom pokonywać rozmaite bariery uniemożliwiające zarówno dzieciom, młodzieży odkryć przyjemność płynącą z obcowania z muzyką, a tym samym rozwijać różnorodne zainteresowania.
Anna Smoktunowicz-Charuba

Bibliografia

1. Gurycka A., Rozwój i kształcenie zainteresowań, Warszawa1989
2. Górniewicz J.,Czynniki rozwoju zainteresowań dzieci 9-10 letnich (z badań), Nowa Szkoła,1987, nr 5
3. Więckowski R., Zainteresowania dzieci w młodszym wieku szkolnym, Życie Szkoły, 1985, nr1
4. Włodarski Z., Psychologiczne prawidłowości uczenia się i nauczania , Warszawa 1997
5. Kisiel M., Dobrze mówię-pięknie śpiewam, Życie Szkoły, 2003, nr 1
6. Kurcewicz M., Ruch, muzyka i taniec w pracy z dziećmi, Wychowanie na co dzień, 2002, nr 6
7. Bissingier-Ćwierz U, Animacja muzyczna w pedagogice zabawy, Grupa i zabawa, Lublin, 2001, nr2
8. Tańce i zabawy dla grupy, Wydawnictwo Klanza, Lublin, 1995
9. Bissingier-Ćwierz U., Muzyczna pedagogika zabawy w pracy z grupą , Lublin, 2002
10. Monika Orzechowska , Zabawy muzyczno-ruchowe, Życie Szkoły 2007 nr 2
11. Podlaski J., Formy i metody pracy świetlicowej, Warszawa 1980
12. Kędzior-Niczyporuk E., Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, Wydawnictwo Klanza, Lublin, 1998
13. Gloton R., Claude C., Twórcza aktywność dziecka, WsiP, Warszawa, 1985
14. Gęca L., Tańce integracyjne w pracy z grupą, Wydawnictwo Klanza, Lublin, 2002