Agresja w środowisku przedszkolnym

W dzisiejszych czasach coraz częściej słyszy się o zachowaniach agresywnych osób dorosłych, młodzieży, ale również wśród małych dzieci. Agresja to coraz bardziej aktualny temat rozgłaśniany zarówno przez psychologów, pedagogów, jak i przez media. Zjawisko agresji wśród przedszkolaków przybrało już tak wielki rozmiar, że wyszła ona na czołowe miejsce w rankingu współczesnej patologii.
Zachowania agresywne najczęściej spotykane u dzieci w wieku przedszkolnym to:
1. wywoływanie konfliktów
2. bicie,
3. skarżenie,
4. przezywanie,
5. przedrzeźnianie,
6. wyśmiewanie,
7. niszczenie, uszkadzanie przedmiotów
8. męczenie zwierząt.
Ten o to problem nurtuje nie tylko grono pedagogiczne placówki ale przede wszystkim rodziców przedszkolaków.
W bogatej literaturze przedmiotu istnieje mnóstwo definicji agresji, przyczyn jej występowania, oraz aspekty tego zjawiska. Warto przytoczyc jak interpretują „agresję” wybitni literaci, istnieją różne rodzaje agresji i duże bogactwo ich szczegółowych form.
Według Słownika Języka Polskiego PWN agresja to:„zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobnikach lub rzeczach”
A. Frączek określa agresję jako „czynności intencjonalne podejmowane przez ludzi, stanowiące zagrożenie bądź powodujące szkody w fizycznym, psychicznym i społecznym dobrostanie innych osób – wywołujące ból, cierpienie, destrukcję, prowadzące do utraty cenionych wartości.”
Definicja „agresji” ma wiele znaczeń, a samo zjawisko może mieć wiele przyczyn. Różnie też może się przejawiać w zachowaniach jednostki.
Zjawisko agresji może przybierać dwie formy; fizyczna bądź psychiczna.
Agresją słowną( ubliżanie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, grożenie).Jej konsekwencją może być poczucie zagrożenia, odrzucenie bądź wyizolowanie jednostki z pobliskiego otoczenia.
Natomiast agresją fizyczną nazywa się czynny atak na drugą osobę ewentualnie na jej własność. Najczęściej ten rodzaj agresji przybiera formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu napastnika z ofiarą; uderzenie, kopnięcie, popchnięcie itd. Ten rodzaj agresji Może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.
Inne rodzaje zachowań agresywnych ujawniące się u dzieci w wieku przedszkolnym:
Agresja naśladowcza(dziecko od początku swojego życia naśladuje, obserwuje najbliższe otoczenie. Agresywne zachowanie się dzieci bywa następstwem oddziaływania określonych modeli zachowań. Warto podkreślić, że największe szanse stania się modelem maja osoby znaczące dla dziecka : rodzice, rodzeństwo, a także inne osoby posiadające autorytet w oczach dziecka)
Agresja frustracyjna(pojawia się w momencie niemożności przezwyciężenia przeszkody fizycznej lub psychicznej w zaspokojeniu danej potrzeby. Frustracje wywołują wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu, zdenerwowania, wrogości)
Autoagresja(zachowanie, które dziecko kieruje przeciwko sobie np.: obgryzanie paznokci aż do krwi, uderzenie głową w ścianę itp. Dzieci przejawiające swoją agresję w takiej formie, wymagają profesjonalnej pomocy terapeutycznej, gdyż zachowania ego typu traktowane są jako zaburzenia).
D. Wójcik sądzi, ze środowiskowe uwarunkowania agresjiwności mogą wynikać z :
-zaburzonych kontaktów uczuciowych pomiędzy rodzicami a dzieckiem,
- wykazywaniem przez rodziców nadmiernej pobłażliwości wobec zachowań agresywnych,
- przejawiania agresji rodziców wobec siebie, dzieci i lub innych istot,
- aprobowania agresywnych wzorców zachowań.
Agresywne zachowanie się przedszkolaków to sygnał, aby właśnie temu dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić mu, że chcemy i możemy być jego partnerem. Agresja młodego człowieka to znak, że to właśnie dziecko ma problem i wymaga od nas wsparcia i pomocy.
Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję. Rodzina jest najkorzystniejszym i równocześnie najbardziej znacznym środowiskiem w życiu dziecka. W niej gromadzi pewne społeczne doświadczenia i rozwija się emocjonalnie. To prawidłowo funkcjonująca rodzina może dać wyraz pełnej akceptacji dziecka, dostrzegając równocześnie jego wady.
Ważnym elementem w toku wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych sytuacjach zachowania się dziecka. Nie można wszystkiego dziecku zabraniać i tylko karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać.
U dzieci w wieku przedszkolnym w każdym prawie przypadku zachowanie agresywne jest sygnałem, że znajduje się ono w sytuacji, w której samo nie może sobie poradzić. Przede wszystkim należałoby usunąć przyczyny zachowań agresywnych, najczęściej jest to niemożliwe, ale przynajmniej warto pamiętać, że:
• Każde zachowanie dorosłego wobec dziecka jest wzorem, jaki ono naśladuje;
• Jeżeli chcemy wykluczyć określone zachowanie, należy się na nim
koncentrować, natomiast jeżeli chcemy wzmocnić jakieś zachowanie
powinniśmy je zauważyć i mówić o nim;
• Lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się do dorosłego, odwrócić, się, gdy dziecko robi coś, co nam się nie podoba, a gdy jest to nie możliwe lepiej jest powiedzieć po prostu nie podoba mi się twoje zachowanie, niż własnym zachowaniem agresywnym wzmacniać reakcje dziecka. Każde dziecko chce być pozytywnie oceniane i jeśli zobaczy, zacznie powtarzać to po to, aby zasłużyć na pozytywną ocenę dorosłych.
Agresja i radzenie sobie z nią należy do codziennej pracy wychowawców. W przeciwdziałaniu agresji należy też przyjąć zasadę, że aby skutecznie radzić sobie z różnymi jej przejawami, nauczyciele muszą mieć na uwadze całą osobowość dziecka oraz poznać przyczyny i motywację jego określonych zachowań. Dzieci powinny się nauczyć wzajemnych pozytywnych interakcji, a nie współzawodniczyć z sobą we wrogiej atmosferze. W tym celu należy dostarczyć im doświadczeń umożliwiających współdziałanie w grupie oraz uczących przestrzegania norm grupowych. Efektem pracy nad nawiązaniem i rozwijaniem kontaktów pozbawionych agresywnych zachowań jest pojawienie się pozytywnych uczuć w stosunku do siebie nawzajem oraz przygotowanie podłoża do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.
W pracy z dzieckiem należy również uwzględnić fakt, iż powstawaniu zachowań agresywnych sprzyjają:
- doznanie jakiejkolwiek formy przemocy: fizycznej, psychicznej, seksualnej, opuszczenia;
- uczucie bezsilności;
- uczucie upokorzenia;
- uczucie złości lub rozpaczy;
- uczucie zagrożenia;
- powiększające się poczucie samotności;
W sytuacjach konfliktowych bardzo ważna jest postawa nauczyciela. Nauczyciel musi umieć dogłębnie przeanalizować zaistniałą sytuację konfliktową. Nauczyciel chcący zwalczyć agresję swoich wychowanków, musi w sposób jasny przekazywać normy zachowań obowiązujące w klasie – szkole, musi wyrazić brak akceptacji dla agresji i przemocy, sprawiedliwie traktować uczniów, pozytywnie wzmacniać uczniów za pozytywne zachowania. Dawać przykłady dobrego zachowania wśród uczniów, jak i również sam być wzorowym przykładem dla nich. Powinien być cierpliwy ale jednocześnie bardzo konsekwentny. Jednym ze sposobów zwalczania agresji może być podpisany kontrakt między uczniami, który będzie tworzył zasady postępowania. Stworzy nam zasady i normy postępowania ułatwiające współżycie w klasie. Aby był konsekwentnie przestrzegany musi być podpisany przez wszystkich uczniów i nauczycieli.
Sposobem na eliminowanie zachowań agresywnych jest stosowanie odpowiedniego systemu kar i nagród. Celem karanie powinno być zahamowanie zachowań agresywnych.
Walka z agresją jest procesem długotrwałym, często nie przynoszącym wielkich sukcesów, ale cierpliwa, konsekwentna i sprawiedliwa postawa nauczyciela może zaszczepić w uczniach niechęć do agresji.

Literatura:
Aronson E.,Człowiek istota społeczna", Warszawa 1995
Bańka W., Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej, Novum. Płock 1999
Borecka I., Piotrowska L., Zastosowanie biblioterapii i muzykoterapii w procesie dydaktyczno-wychowawczym i terapii pedagogicznej, Wałbrzych : WOM, 1992.
Erkert A., Zabawy dla odreagowania agresji, 2006
Frączek A.,Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży, „Remedium” 1997
Grochulska G. J.,Agresja u dzieci, Warszawa 1993
Haug-Schnabel G.,Agresja w przedszkolu, Poradnik dla rodziców, wycho- wawców", Warszawa, 1987
Nortman R., Gry i zabawy przeciwko agresji, Kielce 1999
Pilecka W., Rudkowska G.,Podstawy psychologii, 1999
Portman R., Gry i zabawy przeciwko agresji, 2003
Sillami N., Słownik psychologii, Katowice 1994
Szymańska J., Agresywne zachowania dzieci i Młodzieży, [w.]: Remedium nr 3 , 2004r.
Zimbardo Z. G.,Psychologia i życie, Warszawa 1998,