Uczmy się poprzez współpracę

Młodzi nauczyciele pytani o to, co było najtrudniejsze w pierwszych latach pracy, najczęściej odpowiadają: utrzymanie ładu i dyscypliny w klasie. Wielu z nich i w dalszych latach nauczania boryka się z tym problemem.
Dyscyplina w klasie stanowi podstawę dobrego nauczania. Nauczyciel, planując lekcję, musi brać pod uwagę czas trwania poszczególnych czynności, wykorzystanie przestrzeni klasowej, a tym samym rozważyć, jak przeprowadzić zajęcia, by panował na nich ład i porządek. Musi też uwzględnić sposób, w jaki uczniowie będą pracować na lekcji, co jest również związane z dyscypliną. Inaczej bowiem uczniowie zachowują się, pracując samodzielnie, inaczej w parach, a jeszcze inaczej, kiedy otrzymują na zajęciach zadanie do realizacji w zespole-na których najtrudniej utrzymać ład i spokój.
Zaprowadzenie i utrzymanie ładu na lekcji jest też bardzo ważne dla nauczyciela, ponieważ od tego również zależy ocena jego pracy przez przełożonych, kolegów, uczniów, rodziców - jednym słowem całego środowiska szkolnego. Jeżeli nauczyciel nie potrafi wprowadzić i utrzymać dyscypliny w klasie, zapewne nie zdoła również wiele osiągnąć na polu dydaktycznym, wobec czego owa dyscyplina i porządek na zajęciach lekcyjnych staje się sprawdzianem jego osiągnięć w nauczaniu.
Aby zapobiec tego typu problemom, należy od samego początku skupić się na przyzwyczajeniu uczniów do przestrzegania reguł obowiązujących na lekcji i konsekwentnie je egzekwować. Nauczyciel powinien również kształtować poczucie odpowiedzialności w uczniach za przebieg lekcji i całego procesu nauczania, czym może zachęcić do utrzymywania przez nich samych ładu w czasie zajęć lekcyjnych. Chcąc to osiągnąć, powinien pamiętać o kilku podstawowych zasadach normujących pracę na lekcji: postawieniu uczniom zrozumiałych wymagań i zadań, odpowiednim nadzorze pracy uczniów na lekcji i poza nią oraz kontroli wykonanego zadania z podaniem informacji zwrotnej o ich osiągnięciach.
Najbardziej efektywnym sposobem nauczania, które kształtuje poczucie odpowiedzialności uczniów za efekt końcowy i motywuje do kooperacji i przestrzegania wcześniej ustalonych reguł, jest uczenie się poprzez współpracę, rozumianą jako współdziałanie nauczyciela z uczniem i uczniów między sobą. Zagadnienie to bardzo dokładnie omówił profesor pedagogiki Richard I. Arends w swojej książce "Learning to Teach " ("Uczymy się nauczać", WSiP, Warszawa 1995), który opisał w niej spotykane w szkołach dawniej i współcześnie zasady i metody postępowania nauczycieli oraz uczniów. Jedną z omówionych przez Arendsa metod nauczania jest uczenie się we współpracy. Korzenie takiego sposobu kształcenia sięgają starożytnej Grecji, a obecny kształt zawdzięcza psychologom i pedagogom należącym do nurtu myśli demokratycznej - Johnowi Deweyowi i ThomasowiJeffersonowi.
To właśnie jeden z nich, John Dewey, napisał w 1916 roku książkę "Demokracja i wychowanie". Domagał się w niej od nauczycieli, aby stworzyli w szkole system społeczny hołdujący demokracji i nauce. Zadaniem pedagogów miało być, jego zdaniem, wdrażanie uczniów w badanie i rozwiązywanie istotnych międzyludzkich i społecznych problemów. W metodach dydaktycznych, które przedstawiał Dewey, najistotniejszym była współpraca i rozwiązywanie problemów w małych grupkach uczniowskich, będących miniaturą społeczeństwa demokratycznego.
Najlepszym przykładem zastosowania tej formy pracy w czasach nam współczesnych może być lekcja oparta na metodzie projektu, podczas której uczniowie nie tylko muszą współpracować z nauczycielem - koordynatorem projektu, ale również, podzieleni na małe grupy, zmuszeni są do partnerskiej współpracy z innymi członkami grupy. Nauczyciel zaś współpracuje z klasą poprzez akceptowanie autonomii uczniów w trakcie ustalania reguł pracy nad projektem oraz w czasie przeznaczonym na jego realizację.
Współpraca nauczyciela i uczniów rozpoczyna się już w fazie początkowej projektu, kiedy wspólnie tworzą listę interesujących uczniów tematów, określają czas przeznaczony na realizację projektu oraz demokratycznie wybierają formę pracy i prezentacji projektu. Razem też muszą ustalić kryteria, według których będą oceniane efekty pracy uczniów. Współpraca uczeń -uczeń widoczna jest w dalszej fazie - w trakcie pracy nad samym projektem, kiedy to uczniowie samodzielnie dzielą się na grupy, w których będą pracować, wybierają jeden z wcześniej ustalonych tematów i rozdzielają zadania do wykonania w grupach.
Odpowiedzialność za efekt pracy tą metodą ponoszą wszyscy. Uczniowie, którzy w obrębie grupy, wobec kolegów i koleżanek, ale również wobec nauczyciela, muszą wywiązać się z postawionych im zadań, ale i sam nauczyciel, który, będąc koordynatorem, jest odpowiedzialny za właściwy przebieg pracy nad realizacją projektu.
Jeżeli nauczyciel na początku zajęć jasno przedstawi uczniom ich zadania oraz swoje oczekiwania wobec ich pracy i zachowania się, jeżeli realizacja ustalonych zadań będzie kontrolowana przez nauczyciela w klasie i przez samych uczniów w obrębie grup, a wcześniej ustalone reguły postępowania będą konsekwentnie przestrzegane, wówczas współpraca, a co za tym idzie, ład i porządek na lekcji, przyniesie oczekiwane efekty.
Uczenie poprzez współpracę powoduje również zaktywizowanie uczniów, motywuje ich do zdobywania wiedzy wykraczającej poza wymagania programowe danego przedmiotu, wzmacnia poczucie wzajemnej akceptacji i reguluje stosunki w grupie. Lekcja, na której wprowadzone jest uczenie we współpracy, jest ciekawa, a to oznacza zainteresowanie uczących się treściami przedstawianymi przez nauczyciela i motywację do uczestniczenia w lekcji oraz chęć poznawania nowego materiału. W toku pracy nad projektem zmienia się również pozycja i rola nauczyciela, który przechodzi od nauczania frontalnego do pracy grupowej i przestaje być dominującą osobą na lekcji - staje się doradcą koordynującym pracę poszczególnych zespołów. Jest tym samym osobą lepiej odbieraną przez uczniów, gdyż uczniowie, co również wiemy z praktyki nauczycielskiej, nie darzą zbytnią sympatią nauczycieli określanych jako"Besserwisser". Taka metoda pracy wymaga od nauczyciela znacznie więcej czasu i zaangażowania aniżeli podawanie treści w nauczaniu frontalnym, ale aktywni i dobrze zmotywowani uczniowie podejmą chętnie współodpowiedzialność za właściwy przebieg lekcji, proces i wyniki nauczania, co z pewnością doprowadzi do szczęśliwego zakończenia - opanowania wymaganych przez nauczyciela treści.