Praca w grupach jako metoda zajęć z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo

Dzieci określane przez nauczycieli jako "niegrzeczne", "agresywne", "nadpobudliwe" stanowią dość duży odsetek w społeczności szkolnej i przysparzają ogromne ilości problemów. W odniesieniu do nich coraz bardziej popularne staje się określenie ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Bardzo przystępnie o zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówi psycholog Beata Płażewska w swoim artykule "Specyficzne problemy z zachowaniem uczniów klas 4 - 6" zamieszczonym w "Edukacji przyrodniczej w szkole podstawowej " pod redakcją Andrzeja Krajana. Podaje ona następującą definicję: " ADHD jest definiowany jako model zachowań, który zwykle ujawnia się u dziecka przed ukończeniem siódmego roku życia. Dziecko przejawia nadzwyczaj wysoki poziom impulsywności (Impulsivity), ruchliwości (Hyperactivity) i ma problemy z koncentracją uwagi (brak uwagi - Inattention)." Kiedy uczeń ma problemy z czekaniem na swoją kolej, wyrywa się z odpowiedziami, przeszkadza i przerywa innym - mówimy, że jest impulsywny. Symptomy nadruchliwości to: wiercenie się, bawienie się rękami, nogami, obgryzanie paznokci, chodzenie po klasie w czasie lekcji, częste podekscytowanie towarzyszące wypowiedziom. Gdy mamy wrażenie, że dziecko nie słucha, gdy do niego mówimy, obserwujemy jego kłopoty z koncentracją uwagi na detalach, popełnianie błędów wynikających z niedbałości, podczas wykonywania zadań czy zabawy, unikanie i niechęć w stosunku do czynności, które wymagają dłuższego wysiłku umysłowego (np. zajęcia w szkole czy zadanie domowe), gubienie przedmiotów potrzebnych do nauki, zabawy, łatwe rozpraszanie się, "zapominalstwo" podczas codziennych trudności - mamy do czynienia z deficytem uwagi. Dzieci nadpobudliwe sprawiają jeszcze inne problemy: przejawiają zachowania aspołeczne (np. kłamstwa, kradzieże), niestosowne w stosunku do dorosłych, słowną i fizyczną agresję, niskie poczucie własnej wartości, lęki i depresje, specyficzne problemy z nauką (zwykle typu dysleksji). Przyczyn powstawania ADHD do końca nie znamy. Nie każde dziecko jest prawidłowo zdiagnozowane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczną. Nauczyciel stosując diagnozę rozumiejącą może i powinien sam dociec źródła problemów, aby móc podjąć stosowne działania. By diagnoza była pełna, należy poznać wiele czynników wpływających na dziecko i pozwalających przewidzieć jego zachowania. Znając sytuację rodzinną dziecka, stosunki z rodzicami, ilość czasu poświęcanego dzieciom, obciążenia genetyczne i historię jego życia ( traumatyczne wydarzenia, wzorce wychowawcze rodziców), nauczyciel będzie mógł podjąć odpowiednie działania, stworzyć sytuacje wychowawcze, w których dziecko zaspokoi swoje potrzeby, odniesie sukcesy, podniesie swoją samoocenę i motywację do nauki. Niebezpiecznym następstwem ADHD jest agresja, którą często przejawiają uczniowie. Aby skutecznie jej przeciwdziałać należy przyjrzeć się przyczynom, z których wynika. Pomijając fakt, że agresja często jest naturalną reakcją organizmu na dyskomfort, tłok , hałas, upał, stres, doznane upokorzenie, to często wynika również z traumatycznych przeżyć w dzieciństwie ( dzieci, które były bite nie potrafią inaczej rozwiązywać swoich konfliktów). Bardzo często jest obroną przed innymi zachowaniami agresywnymi, formą wyrażania gniewu. Nie można pominąć przyczyn charakteropatycznych i związanych z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego (epilepsja). Agresja dzieci bywa rownież rezultatem niepowodzeń szkolnych, nietrafnych oddziaływań nauczycieli i rodziny. Jak sobie wobec tego radzić ? Najprostsza wydaje się recepta, która mówi, by agresji nie prowokować. Przed reakcją na zachowanie agresywne warto wziąć trzy głębsze oddechy i czasem zlekceważyć drobne, niewłaściwe zachowania, które nie stanowią zagrożenia dla innych uczniów, by nie rozkręcić koła agresji. Dzieci z ADHD nie są w stanie kontrolować swoich reakcji, a im są starsze, tym silniej reagują w obliczu frustracji. Warto pamiętać, że cały czas postrzegane jako złe nie mają ochoty się poprawić - to działa jak samospełniające się proroctwo. Dzieci z nadpobudliwością wymagają innego charakteru i organizacji pracy w klasie. W tych przypadkach sprawdza się doskonale praca w 3-5 osobowych grupach na każdym poziomie kształcenia i na każdym przedmiocie. Jeżeli nauczyciel nie ma przekonania do tej metody, ma słaby kontakt z uczniami lub nie lubi eksperymentować, to lepiej zrobi pozostając przy swoich metodach pracy. Przejście do realizacji nowej formy pracy musi odbywać się etapami. Po pierwsze należy jak najlepiej poznać swoich podopiecznych, ich cechy, mocne i słabe strony. Można to osiągnąć poprzez obserwację według określonych kryteriów, analizę ocen, krótkie indywidualne rozmowy. Trzeba pamiętać, że każdy posiada swoje mocne strony i my, jako wychowawcy, musimy je znaleźć. Należy wtajemniczyć dzieci w nasze zamiary zmiany metody pracy, podać im przyczynę, np.: będziemy od dziś pracować w inny sposób, by pomóc uzyskać naszym słabszym kolegom lepsze wyniki w nauce, by lepiej się bawić. Należy pamiętać, by w każdej grupie znalazł się uczeń obdarzony przez nas zaufaniem. Skład grup może się zmieniać co pewien czas lub gdy już osiągniemy zamierzone cele. Następnie należy wspólnie z klasą opracować metody pracy i oceniania w zespołach. Nora Grochowska w swojej pozycji "Co obić, kiedy nie wiadomo, co robić" podaje cenne przykłady takich metod: dzieci prowadząc grupową rywalizację, opracowują wspólny wynik zadania i walczą o cenną nagrodę, która musi być atrakcyjna i nie może być odroczona. Grupa może być tylko organem wspierającym, w którym każdy pracuje samodzielnie a "lepsi" jej członkowie pomagają "słabszym". Podczas przygotowywania doświadczeń należy zadbać o to, by dzieci dostały zadania na miarę swoich możliwości (np. uczeń mający problemy z czytaniem może opiekować się sprzętem, uczeń dobry może być sprawozdawcą, dziecko nadruchliwe powinno dostać zadania będące w zgodzie z jego systemem nerwowym), podczas pracy w grupach nauczyciel ma więcej czasu na prawidłowy dobór zadań. W momencie oceniania, które powinno nastąpić zaraz po wykonaniu zadania, można postawić ocenę pozytywną całej grupie lub poszczególnym jej członkom. Bernd Badegruber w swojej pozycji pt. "Nauczanie otwarte w 28 krokach" proponuje, aby wykonywanie zadań w grupach odbywało się w dowolnej kolejności w zależności od indywidualnych możliwości. Jedni najpierw zajmą się zadaniami najprostszymi, inni takimi, które sprawiają im najwięcej radości, a jeszcze inni stawią czoła w pierwszej kolejności tym najtrudniejszym. Pozwoli to uczniom słabszym na poznanie swojego efektywnego systemu pracy i pozwoli na nabycie pewności siebie. Nauczyciel znowu ma więcej czasu na indywidualną pomoc dzieciom, które przejawiają trudności. Etap pracy z możliwością wykonywania zadań w dowolnej kolejności muszą poprzedzić ćwiczenia, które wykształcą umiejętność rozumienia poleceń przedstawionych na piśmie. Jest to warunek konieczny do tego, aby dziecko mogło pracować samodzielnie. Wprowadzając pracę w grupach Badegruber radzi , całkiem słusznie, by nauczyć dzieci umiejętności komunikowania się. Jest to szalenie istotne w momencie, gdy pracuje kilka grup jednocześnie i każda wykonuje inne zajęcie. Zespoły nie powinny sobie przeszkadzać. W celu zapoznania się z ćwiczeniami komunikacyjnymi zainteresowanych odsyłam do jego książki. Ten wieloletni austriacki praktyk proponuje jeszcze jedną cenną rzecz- otóż każdy dzień pracy z klasą należy rozpocząć od ćwiczeń interpersonalnych prowadzonych w kręgu. Zorganizowanie w kręgu zmienia punkt ciężkości w kontaktach nauczyciel - uczniowie i między uczniami. Krąg mówi - mimo, że jesteś słabszy, mimo, że jesteś niegrzeczny - my cię akceptujemy takiego, jaki jesteś. W kręgu można prowadzić również część wykładową nowej lekcji. Prowadząc klasę trudną, bez względu na metody jakimi pracujemy, musimy wziąć pod uwagę fakt, że nuda, dezorientacja i napięcie spotęgują problemy. Ciekawe informacje podane w ciekawy sposób rozwijają naturalną ciekawość poznawczą dzieci. Dziecko zajęte i zainteresowane nie ma czasu na myślenie o tym, jak i komu dokuczyć. Należy zadbać o sposób spędzania przerw - hałas powoduje odwrócenia uwagi, agresję i bardzo trudno dzieci z takiego stanu szybko wyprowadzić na czas lekcji. Pracując metodą zajęć grupowych poznamy lepiej możliwości swoich uczniów, sprawimy, że w klasie wzrośnie dyscyplina, poprawimy więzi klasowe, wykształcimy postawę odpowiedzialności i poczucia obowiązku - zwiększymy tym samym oddziaływania wychowawcze. Uzyskamy lepsze efekty dydaktyczne, stworzymy sytuację, w której dzieci słabsze ujawnią swoje możliwości intelektualne, na co dzień ginące w dużej grupie i szybciej się usamodzielnią. Zajmiemy i skoncentrujemy na konkretnym zadaniu wszystkich "przeszkadzaczy", którzy zawsze mają dużo czasu na czynności nie związane z lekcją. Podczas pracy z klasą, w której znajdują się uczniowie z ADHD należy przestrzegać kilku podstawowych zasad, a mianowicie: polecenia wypowiadajmy w formie krótkich zdań, nie poruszajmy kilku wątków jednocześnie, trzymajmy się celu lekcji. Krytykując zachowanie uczniów unikajmy jednocześnie krytyki osoby, wskazujmy zachowania alternatywne do nagannych. Wobec drobnych nieporozumień zachowajmy twarz pokerzysty, unikajmy rozpraszania siebie i klasy. Praca w grupach, to metoda wymagająca dużego zaangażowania sił i środków, by w efekcie pracować z pełną satysfakcją sukcesów pedagogicznych z uczniami "trudnymi", dlatego skierowana jest do nauczycieli otwartych na szukanie nowych metod i sposobów rozwiązywania problemów.

BIBLIOGRAFIA 1. Badegruber B., Nauczanie otwarte w 28 krokach, WSiP, Warszawa 1997 r. 2. Bogdanowicz ., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1985 r. 3. Brauner A. i F., Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym, WSiP, Warszawa 1995 r. 4. Grochowska N., Co obić, kiedy nie wiadomo, co robić, Seventh Sea, Warszawa 2001 r. 5. Kościelska M., Oblicza upośledzenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r. 6. Krajan A. (red), Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, Warszawa-Wrocław 2002 r 7. Mihilewicz S.(red), Dziecko z trudnościami w rozwoju, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001 r. 8.Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972 9.Popławska J., Sierpińska B. Zacznijmy razem, WSiP, Warszawa 2001 r. 10.Witkowski T., Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, WZPS, Lublin 1993 r. 11.Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2002 r.