Analiza przypadku. Problem dydaktyczny i wychowawczy

mgr Goździak Anna

Posiadane kwalifikacje
a) studia magisterskie
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Nauk Edukacyjnych
Kierunek – pedagogika osób z niepełnosprawnością intelektualną
b) studia podyplomowe
– Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu
- terapia pedagogiczna
- pedagogika opiekuńczo-wychowawcza
- logopedia
- przysposobienie obronne, edukacja dla bezpieczeństwa i koordynatora bezpieczeństwa
placówek edukacji i kultury
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- filologia polska dla nauczycieli
c)stopień nauczyciela mianowanego


Analiza przypadku
Problem dydaktyczny i wychowawczy

IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Analizie indywidualnej poddałam ucznia klasy drugiej gimnazjum, dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim - Andrzeja. Prowadząc obserwację uczniów na zajęciach dydaktycznych i podczas przerw, moją uwagę bardzo szybko zwrócił Andrzej, który sprawiał problemy dydaktyczne i wychowawcze. Niechętnie rozpoczynał ćwiczenia w czytaniu, pisaniu, interesowało go tylko rysowanie. Nie przynosił potrzebnych przyborów i nie odrabiał prac domowych. Od pierwszych dni nauki miał problemy z nabywaniem wiedzy z uwagi na brak koncentracji w czasie lekcji. Podczas zajęć niewiele korzystał z przekazywanej wiedzy, gdyż ciągle kręcił się, bawił się czymś, rozśmieszał innych, zaczepiał. Nie był w stanie skoncentrować się na zadaniu dłużej jak 5 minut.

Problemy dydaktyczne dotyczą słabych ocen z poszczególnych przedmiotów, zarówno na koniec szkoły podstawowej, jak i w ciągu I klasy w gimnazjum (nie posiada podstawowych wiadomości). Andrzej ma wadę wymowy – sygmatyzm..

Problemy wychowawcze związane są z nadpobudliwością psychoruchową , z brakiem zdolności zahamowania własnych reakcji, z zaburzonymi kontaktami z rówieśnikami i przejawami agresji w stosunku do rówieśników a czasami nawet i nauczycieli.

CHARAKTERYSTYKA

DANE PERSONALNE
Imię: Andrzej
Data urodzenie: 12 czerwca 1993r.
Szkoła: druga klasa gimnazjum dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
Rodzice: matka – Magda, wykształcenie zawodowe,
ojciec – Adam, wykształcenie zawodowe,
oboje pracują,
Rodzeństwo: dwoje starszych braci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i dwoje młodszych braci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,

SYTUACJA RODZINNA

Ważna wydała mi się analiza sytuacji rodzinnej Andrzeja, postaw rodzicielskich, ze szczególnym uwzględnieniem wymagań i sposobów ich oddziaływań wychowawczych. Chłopiec pochodzi z rodziny pełnej, ma dwóch starszych braci. Mieszkają w małej wiosce. Warunki materialne i bytowe rodziny nie są najlepsze. Żyją bardzo skromnie. Często nie płacą rachunków w związku z czym zdarza się, że nie mają prądu. Oboje rodzice pracują. Ojciec na gospodarstwie w wiosce a matka dojeżdża do pobliskiego miasteczka. Rodzice poświęcają Andrzejowi bardzo mało czasu. Andrzej jest nie dopilnowany, czego efektem jest chociażby częsty brak zadań domowych, nieopanowanie wiersza czy piosenki. Rodzice nie pojawiają się na wywiadówkach, indywidualnych spotkaniach, a nawet nie wstawili się na kilkakrotną pisemną prośbę przybycia do szkoły. Jedyną okazją, kiedy mogłam porozmawiać z mamą była wspólna wizyta z pedagogiem szkolnym w domu Andrzeja, natomiast z tatą miałam także okazje porozmawiać
tylko raz, kiedy to przyjechał do szkoły na ponowne wezwanie, przyjechał ale nie miał zbyt dużo czasu na rozmowę. Andrzej zdaje sobie sprawę z małego zainteresowania ze strony rodziców, czego efektem jest poczucie odrzucenia przez rodziców. Matka jest osobą uległą i nie radzi sobie z problemami wychowawczymi Andrzeja.

Szczególną uwagą, obserwacją i pomocą objęłam właśnie Andrzeja, ponieważ potrzebuje on pomocy przede wszystkim ze strony nauczycieli. Zdaje sobie także sprawę, że w jego przypadku konieczne jest wielokierunkowe działanie terapeutyczne wielu specjalistów.

GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Dzięki analizie dokumentów (karty zdrowia, orzeczenia z poradni, świadectwa z klasy 6, wyników uzyskanych podczas sprawdzianu kończącego szkołę podstawową), wywiadom, rozmowom z pedagogiem szkolnym i byłą wychowawczynią, rozmowom z nauczycielami go uczącymi oraz poczynionym przeze mnie obserwacjom (obserwacji Andrzeja podczas lekcji i przerw, analizie jego sprawdzianów, testów, kontroli sprawności czytania, także ze zrozumieniem, rozmowy z nim) okazało się, że Andrzej ma ogromne kłopoty z opanowaniem wiedzy, a także poprawnym zachowaniem podczas lekcji i przerw. Na lekcjach jest mało aktywny, ustawicznie się kręci, bawi drobnymi przedmiotami, pstryka długopisem. Rozmawia, nie słucha, co mówi na lekcji nauczyciel, robi miny, które rozśmieszają klasę. Ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach, zazwyczaj ich nie kończy. Łatwo rozprasza się, sprawia wrażenie jak by nie słuchał tego, co się do niego mówi. Prawie każde polecenie trzeba kilka razy powtarzać. Zadania wykonuje bardzo powoli i niestarannie. Często nie kończy rozpoczętego zadania. Często nie nadąża za tokiem lekcji. Nie stosuje się do poleceń i ma kłopoty z wypełnianiem codziennych obowiązków. Pracuje przy wykonywaniu zadań, tylko jeśli są dla niego interesujące. Zazwyczaj realizuje zadania
ze wsparciem nauczyciela. Bardzo często nie potrafi zorganizować sobie pracy, popełnia błędy wynikające z niedbałości. Unika zadań wymagających wysiłku umysłowego. Gubi rzeczy potrzebne do pracy. Ma kłopoty z zapamiętaniem wiadomości. Nie jest w stanie opanować dużych partii materiału (słaba pamięć i kontrola procesów pamięciowych, ogromne trudności w transponowaniu uczonego materiału na inne modalności).

Zachowanie Andrzej budzi ogromne zastrzeżenia. Działa pod wpływem impulsu a jego reakcje są nieproporcjonalne do bodźców. Często bywa arogancki wobec rówieśników i nauczycieli, mało koleżeński i niemiły. Czasami jednak chętnie pomaga innym i pracuje na rzecz klasy. Bardzo często odmawia współpracy w grupie, zazwyczaj nie kończy powierzonego mu zadania. Zna obowiązujące normy i zasady ale najczęściej ich nie przestrzega. Jest niecierpliwy, często wtrąca się do rozmowy, nie czeka na swoją kolej. Przeszkadza kolegom podczas lekcji, Często wstaje z miejsca, chodzi po klasie, buja się na krześle i kręci się. Podczas przerw zaczepia innych, potrąca, szarpie za włosy, w wyniku czego powstają konflikty z rówieśnikami. Wdaje się w bójki
z kolegami. Często działa nie przewidując konsekwencji swojego działania. Wie, co powinien zrobić, ale tego nie robi, przypadkowo, nieumyślnie niszczy rzeczy.

Słabo wykształcona jest u niego sfera słowno – pojęciowa. Nie potrafi w sposób jasny
i przejrzysty przekazać swoich myśli. Ma kłopoty z wypowiadaniem długich i złożonych słów. Wypowiedzi są chaotyczne. Zapytany mówi cicho, niechętnie i bardzo niewyraźnie lub wręcz przeciwnie – krzyczy, jego wypowiedzi są najczęściej krótkimi i prostymi zdaniami. Popełnia poważne błędy językowe. Ma wadę wymowy – sygmatyzm (nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych) Ogromny problem sprawia mu formułowanie wypowiedzi pisemnych. Nie opanował umiejętności samodzielnego poprawnego pisania. Praktycznie nie pisze samodzielnie, nie potrafi samodzielnie udzielić pisemnej odpowiedzi na proste pytanie (niezgodność z tematem, niespójność treści, trudności z doborem właściwego słownictwa, liczne błędy gramatyczne, ortograficzne, nieprawidłowy styl i kompozycja), pisząc ze słuchu czy przepisując z tablicy popełnia liczne błędy ortograficzne, gramatyczne i interpunkcyjne - robi podstawowe błędy ortograficzne, niewłaściwie zapisuje wyrazy ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność, problem sprawia mu różnicowanie i-j, odróżnianie samogłosek nosowych ą, ę, om, on, em, en, opuszcza znaki interpunkcyjne, drobne elementy graficzne liter, litery, sylaby, cząstki składniowe, myli litery o podobnym kształcie, opuszcza „rządki” w tekście w czasie pisania, błędnie wyodrębnia wyrazy ze zdań, łączy przymiotniki z rzeczownikami, zupełnie nie umie zapisać nazwy, która jest mu obca .

Percepcja słuchowa – słuch fonemowy, słuchowa pamięć fonologiczna są głęboko zaburzone co jest przyczyną wspomnianych już trudności w opanowaniu prawidłowej techniki rozumienia tekstu oraz poprawności ortograficznej prac pisemnych. Praktycznie nie pisze ze słuchu. Zapisując tekst, po cichu literuje lub sylabizuje każdy wyraz, analizuje jego pisownię, mimo to popełnia bardo dużo błędów.

Percepcja wzrokowa nieznacznie obniżona.

Aby zrozumieć informacje zawarte w książce, wierszu, poleceniu czy zadaniu z treścią musi przeczytać je kilkakrotnie i tak nie zawsze rozumie nie do końca czytany przez siebie tekst (pomija szczegóły, ma kłopoty z udzieleniem odpowiedzi na proste pytania, z wnioskowaniem i uogólnianiem). Na głos czyta bardzo wolno, sylabizuje a nawet głoskuje, przekręca litery
w wyrazach, co zmienia ich sens, gubi miejsce czytania, „przeskakuje” linijki druku, ma trudności
w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby, a także myli znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu i pomija interpunkcję.

Poziom abstrahowania i uogólniania jest znacznie obniżony.

Myślenie konkretno – obrazowe jest prawie w normie, natomiast rozumienie logiczne jest bardzo obniżone. Nie potrafi rozwiązać zadań tekstowych, ponieważ błędnie je odczytuje lub ich nie rozumie. Czasami nie rozumie poleceń a nawet jasnych i prostych objaśnień nauczyciela

ZNACZENIE PROBLEMU

Nadpobudliwość, bardzo niska samoocena, niepowodzenia edukacyjne, nieumiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami, wywołują silne napięcie emocjonalne zaburzające funkcjonowanie poznawcze i obniżające poziom koncentracji uwagi na zadaniu. Odrzucenie przez rodziców oraz bardzo duża wrażliwość emocjonalna spowodowały przyjęcie postawy obronnej – nastawionej na obronę własnego ,,ja’’ przed zranieniem i poczuciem kolejnego odrzucenia. Brak mu motywacji do uczenia się. Przekonany jest, że jeśli pokaże się takim, jakim jest zostanie odrzucony przez rówieśników i wyśmiany, dlatego wszystkie swoje niedociągnięcia tuszuje za pomocą dostępnych mu środków – bardzo infantylnych reakcji. Uznał, lepiej być ,,klasowym wesołkiem i rozrabiaką” niż okazać się kimś mało inteligentnym i bezwartościowym dla innych. Sądzi,iż prowadząc słowne i fizyczne walki, zyskuje szacunek i uznanie innych. Myśli, że takie sytuacje dają mu możliwość poczucia się kimś ważnym oraz akceptowanym. Środowisko, w którym wzrastał Andrzej, nie zapewniło mu warunków do właściwego kształtowania umiejętności społecznych, w efekcie nie potrafi on konstruktywnie komunikować się z rówieśnikami, błędnie odczytuje ich zachowania, nieadekwatnie reaguje na sygnały, nie potrafi też nawiązać pozytywnych więzi koleżeńskich.Andrzej nie ma zaspokojonych podstawowych potrzeb warunkujących prawidłowy rozwój dziecka i to zarówno na gruncie szkoły jak i domu. A mianowicie:
-potrzeby bezpieczeństwa
-lęka się o mamę i braci kiedy ojciec jest pijany,
-w szkole obawia się agresji słownej ze względu na swój wygląd, zwłaszcza jeśli chodzi o rzeczy,
-potrzeby przynależności
-nie akceptuje sytuacji domowej,
-trudno jest mu zidentyfikować się ze swoją klasą, rówieśników traktuje jako „zło konieczne”,
-potrzeby uznania
-w domu nie jest zauważany,
-w szkole lekceważy wiedzę, w związku z czym ma słabe wyniki nauczania.
Przy braku zaspokojenia potrzeb niższego rzędu, mało prawdopodobnym jest, aby w hierarchii potrzeb Andrzeja pojawiła się potrzeba samorozwoju. Mało efektywne staje się działanie wychowawcze przy nieistniejących potrzebach tak zwanych wyższych. Odwołanie się do obszarów nieodczuwalnych nie ma sensu. Praca nad sobą samym, gdy sfera emocjonalna, psychiczna i społeczna nie korelują z wiekiem, nie przyniesie spodziewanych rezultatów. Należy więc skoncentrować się na zaspokojeniu wyżej wymienionych potrzeb i podjąć takie działania, w wyniku których oczekiwania chłopca spełnią się.

PROGNOZA

Negatywna
Nieudzielanie Andrzejowi pomocy może spowodować, ze będzie on miał narastające braki w zdobywanej wiedzy i nie osiągnie minimum programowego, a jego funkcjonowanie w szkole pod społecznym i emocjonalnym będzie zaburzone.

Pozytywna
Prowadzenie skutecznej terapii spowoduje, że Andrzej będzie w miarę możliwości uzupełniał braki i utrwalał zdobywaną wiedzę w czasie zajęć lekcyjnych i terapeutycznych, na których wyrówna niedobory rozwojowe natury społecznej i emocjonalnej.

MOŻLIWOŚCI ROZWIĄZANIA

Andrzej jest wartościowym chłopakiem. Mógłby dużo zyskać, gdyby rozwiązał problem zdobywania akceptacji i budowania relacji w konstruktywny dla siebie i innych sposób, a przede wszystkim zrozumiał, że nauka jest ważna i zaczął choć trochę się uczyć i przygotowywać na lekcje. Jednak zmiana ta może nie nastąpić szybko.

Cele działań:
-podniesienie poczucia własnej wartości,
-poprawienie wyników nauczania,
-obniżenie częstotliwości zachowań agresywnych,
-wyeliminowanie destrukcyjnych zachowań podczas lekcji,
-regularne kontakty z rodzicami,

WDROŻENIE DZIAŁAŃ

Należy:
-spisać kontrakt między Andrzejem a wychowawcą i pedagogiem – określić jasne reguły postępowania na terenie szkoły, wyjaśnić, że nikt nie będzie tolerował jego nagannego zachowania, należy być konsekwentnym w postępowaniu, postawiać jasne granice, co mu wolno, a czego nie
-stymulować motywację poznawczą Andrzeja,
-wzmacniać pozytywnie, oceniać nie tylko za efekty, ale i za wkładany wysiłek w wykonywanie zadania (miło widzieć, jak pracujesz; świetnie sobie z tym poradziłeś; pracuj tak dalej; wierze w ciebie; doceniam to jak bardzo się starasz), szukać wspólnie z Andrzejem mocnych stron, analizować dotychczasowe sukcesy,
-wspomagać uczenie poprzez graficzne przedstawianie materiału (mapy skojarzeń, ilustracje, obrazki, mapy, tabele, itp.),
-poszerzać zasób słownictwa biernego i czynnego,
-ukierunkowywać jego samodzielną pracę poprzez pytania pomocnicze,
-wspomagać i porządkować tok myślenia,
-jak najczęściej sprawdzać rozumienie prezentowanych treści, zadań i poleceń,
-aktywnie włączać Andrzej w zadania i ćwiczenia realizowane na lekcjach,
-kierować jego uwagę na praktyczną użyteczność omawianego materiału,
-odkryć czym interesuje się Andrzej i na tym opierać przekazywany materiał,
-urozmaicać metody nauczania,
-przygotowywać do większej samodzielności i podejmowania ról społecznych, a także ponoszenia konsekwencji własnego zachowania,
-podczas indywidualnych zajęć zadbać o maksimum spokoju i wzajemnego zaufania, pozbyć się atmosfery napięcia i zdenerwowania,
-powierzyć Andrzejowi drobne obowiązkowe zadania, włączać go do pracy na rzecz klasy i szkoły aby poczuł się potrzebny i doceniony,
-dopilnować aby Andrzej systematycznie uczęszczał na zajęcia rewalidacyjne w celu ćwiczenia zaburzonych funkcji, a także utrwalania przerabianego materiału, zajęcia te mają mu pozwolić poznać różne strategie uczenia i zrozumieć, że nauka jest ważna. Nauczą go także radzić sobie ze stresem. Pomaganie Andrzejowi w organizacji zajęć po to, by skłonić go do planowanego działania, zachęcić do nauki. Systematycznie przyzwyczajać i wdrażanie Andrzeja do zakończenia rozpoczętego zadania
-dopilnować aby uczestniczył w zajęciach logopedycznych
-zachęcać aby doskonalił czytanie , zwłaszcza czytanie intencjonalne (ukierunkowanie poprzez pytania przed podjęciem czytania) – dodatkowa systematyczna praca domowa,
-zachęcać aby ćwiczył pisanie (przepisywanie tekstów; rozwiązywanie zagadek; rebusów; krzyżówek; uzupełnianie drobnych elementów graficznych liter; samodzielne układanie zdań z podanych wyrazów; konstruowanie wypowiedzi pisemnych; logicznych na temat zadany lub dowolny; układanie opisów; opowiadań z zestawem podanych wyrazów; pisanie z pamięci wyrazów i zdań; pisanie ze słuchu),
-zachęcać aby ćwiczył ortografie (założenie specjalnego zeszytu do ćwiczeń ortograficznych; wypisywanie wyrazów trudnych; przeczytanie zdania ok. 5, 6 wyrazowego, zapamiętanie go i zapisanie z pamięci, porównanie zapisu ze zdaniem wzorcowym; uzasadnianie pisowni wyrazów, w których popełniony został błąd, układanie zdań, tworzenie wyrazów pokrewnych z wyrazami w których został popełniony błąd; rysowanie trudnych słów w swoim ulubionym kolorze; wyróżnianie w dowolny sposób liter, które w danym słowie sprawiają mu kłopot, tak by były większe, jaśniejsze lub innego koloru niż pozostałe; rozbijanie słowa na trzyliterowe grupy i rysowanie go po trzy litery; przedstawianie liter
na znajomym tle: najpierw narysować znajomy przedmiot, a na tym litery, które chcemy zapamiętać; rysowanie liter palcem w powietrzu i wyobrażanie sobie te, które akurat piszesz).
-zachęcać aby ćwiczył mówienie (opowiadał przeczytany tekst – udzielając odpowiedzi na pytania dotyczące tekstu, następnie opowiadał przeczytany tekst samodzielnie, układał zdania rozwinięte z podanymi słowami),
-zachęcać aby Andrzej systematycznie utrwalał w domu nowo nabytą wiedzę,
-zachęcać aby czytał w domu na głos,
-przeprowadzić lekcje wychowawcze na tematy związane z prawidłowym zachowaniem, przestrzeganiem obowiązujących norm i zasad i konsekwencji podczas ewentualnego ich nieprzestrzegania, zagrożeń wynikających z nierozważnego zachowania,
-wspierać go w naprawie relacji z klasą – godność, szacunek, tolerancja,
-mimo wszystko próbować nawiązać kontakt z rodzicami - ważne jest aby rodzice zobaczyli i zrozumieli, że ich pomoc jest niezbędna i włączyli się w proces zmian, zapewnili Andrzejowi w domu atmosfery akceptacji i spokoju.

OCENA EFEKTÓW DZIAŁAŃ

Dotychczas realizowane zadania spowodowały korzystne rezultaty, które dają podstawę do optymistycznej prognozy. Działania wychowawcze traktować należy jako proces długotrwały i nie ulegać optymizmowi ani zniechęceniu, lecz konsekwentnie wdrażać przyjęte założenia. Konieczna jest stała indywidualna pomoc.

Ważny jest także stały kontakt i współpraca nauczyciela z rodzicami, którzy zachęcaliby Andrzeja i motywowali do działania, a przede wszystkim udzielaliby mu niezbędnej pomocy podczas odrabiania zadań domowych. Obecnie mimo starań brak takiej współpracy.

Ważny jest także stały kontakt i współpraca logopedy z rodzicami, którzy zachęcaliby Andrzeja i motywowali do działania, a przede wszystkim udzielaliby mu niezbędnej pomocy podczas odrabiania zadań domowych. Obecnie mimo starań brak takiej współpracy.