Cele i walory wycieczek przyrodniczych

Podstawowym celem wycieczek szkolnych jest poznanie środowiska, zapewnienie ich uczestnikom możliwie najkorzystniejszych warunków aktywnego i radosnego wypoczynku, poprawienia stanu zdrowia, wzmocnienia sił fizycznych i psychicznych oraz wzbogacenie działalności dydaktyczno – wychowawczej szkoły. K. Denek uważa, że można je podzielić
na poznawcze, kształcące i wychowawcze.
Cele poznawcze realizuje się wówczas, gdy uczestnicy wycieczek poznają nowe środowisko, przyrodę, krajobrazy, twórców działających na danym terenie, zabytki, obiekty współczesnej gospodarki, techniki kultury i nauki.
Cele kształcące zakładają pogłębianie swej wiedzy wcześniej zdobytej.
Ciekawe stwierdzenia wysunął J.A. Komeński: „…trzeba ludzi uczyć, w granicach możliwie najszerszych, nie z książek czerpać mądrość, ale z nieba, ziemi, z dębów.”
Zdaniem Denka – wycieczki są najlepszą metodą i formą organizacyjną nauki przyrody. Łatwo w czasie ich trwania zaobserwować np.: życie mrówek, spotkać ciekawe okazy gryzoni oraz gadów znanych tylko z fotografii, zobaczyć z ukrycia ptaki. Charakter wycieczki szkolnej zależy przede wszystkim od materiału nauczania w danej klasie.
A. Dziurzyński uważa, że badanie obiektu przyrody i zjawiska zaczyna się od bezpośredniej obserwacji w warunkach naturalnych, a więc wymaga wycieczek. Autor pisze dalej – „jeżeli pominiemy wycieczki – podstawowy czynnik poznawania przyrody przez uczniów, to przyroda w szkole stanie się suchym, bezbarwnym przedmiotem nauczania.”
Jest zdania, że ze względu na swe wartości poznawcze wycieczki przyczyniają się nie tylko do ogólnego poznawania przyrody kraju rodzinnego, lecz także jego piękna, wartości,
a nawet niekiedy jego wielkości. Poza tym zapoznają ucznia:
•Z żywymi zwierzętami i objawami ich życia na tle środowiska
•Z pracą leśnika, rolnika
•Z warunkami życia w danym środowisku

Autor pisze dalej, że wycieczki spełniają dużą rolę kształcącą:
•Przyczyniają się do wyrabiania i doskonalenia zdolności obserwacyjnych ucznia
•Rozwijają myślenie i w całości przyczyniają się do kształtowania naukowego poglądu na świat
•Sprzyjają rozwijaniu spostrzegawczości
•Pozostawiają silne, niezapomniane wrażenia
•Przyczyniają się do trwałego zapamiętywania nabytych wiadomości

M. Studzińska jest zdania, że w czasie realizowania treści przyrodniczych należy brać pod uwagę niżej wymienione cele:
1.Ćwiczenie i rozwijanie zmysłu wzroku, kształcenie spostrzegawczości oraz umiejętności obserwowania obiektów i zjawisk przyrody
2.Kształtowanie logicznego myślenia poprzez szukanie wzajemnego związku między dostrzeganymi obiektami i zjawiskami, porównywanie ich, uogólnianie, klasyfikowanie, rozumowanie
3.Kształcenia przekonania o konieczności ochrony przyrody
4.Wyrabianie samodzielności w zakresie dokonywania spostrzeżeń i obserwacji oraz prowadzenia czynności pielęgnacyjnych roślin i zwierząt
5.Budzenie i rozwijanie uczuć estetycznych i etycznych poprzez wyrabianie wrażliwości na piękno przyrody, odczuwanie przyjemności w obcowaniu z przyrodą

Sprecyzowanie celu i tematyki zajęć ułatwia nauczycielowi określić zakres wiadomości
i umiejętności przyrodniczych, które dzieci mają przyswoić rozwiązując różnorodne zadania. Według M. Studzińskiej bezcelowe oglądanie wszystkiego jest szkodliwe, ponieważ dzieci podczas wyjścia w teren mają uwagę bardziej rozproszoną niż w sali ze względu na liczbę otaczających je nowych bodźców. Według autorki – wyjścia w teren należy organizować w różnych porach roku, ponieważ dzieci zapoznają się wówczas z życiem i rozwojem roślin i zwierząt danego terenu w zależności od warunków atmosferycznych.
Ciekaw stwierdzenie wysunęła D. Soida, która uważa, że „wszelkie wyjścia w teren, spotkania z przyrodą, wyzwalają w dzieciach spontaniczny entuzjazm, który umiejętnie można skierować na uczenie się.” Autorka stwierdza, że w przyrodzie prawie zawsze dzieje się coś ciekawego i fascynującego. Uważa, że „ton” wycieczki i odpowiedni nastrój należy stworzyć na samym jej początku. Należy aktywizować każdego ucznia poprzez stawianie pytań, wskazywanie interesujących roślin, obiektów.
Czasami trzeba dać odczuć dzieciom, że ich odkrycia i spostrzeżenia także nas fascynują. Uważam, iż podczas zajęć trzeba kłaść nacisk na aktywne uczestnictwo wszystkich dzieci.
Zdaniem K. Denka o realizacji celów wychowawczych w trakcie wycieczek mówimy wtedy, gdy ich uczestnicy kształtują takie cechy jak:
•odwaga
•hart
•solidarność
•koleżeńskość
•obowiązkowość

Ponadto uczą się współżycia w zespole, zaradności życiowej, stosowania racjonalnych zasad higieniczno – zdrowotnych, orientacji w terenie, ochrony środowiska, gospodarności oraz pożytecznego spędzania czasu.
Ciekawe stwierdzenie wysunął A. Dziurzyński – „Wycieczki zbliżają do siebie nauczycieli i uczniów. w trakcie ich trwania nawiązać się muszą proste, zwyczajne, serdeczne stosunki.” Poza tym umożliwiają nauczycielowi poznanie charakterów uczniów, wywołują zainteresowanie przyrodą, a w związku z tym wpływają niekiedy na wybór przyszłego zawodu np.: nauczyciela biologii, geografii, rolnika, leśnika czy badacza naukowego.
Kontakt z przyrodą budzi uczucia opiekuńcze względem jej tworów, pozwala w pracy wychowawczej wprowadzić podstawowe elementy ochrony środowiska, budzi zamiłowania do pielęgnowania roślin i zwierząt, stwarza możliwości pracy zespołowej.
Należy dodać, że wycieczki szkolne odgrywają ważna rolę w procesie wychowania młodzieży. Służą one nie tylko zdobywaniu wiedzy, umiejętności i nawyków ale sprzyjają również zachowaniu i pomnażaniu zdrowia.
Jednym z głównych zadań wychowania jest przygotowanie dzieci do życia w przyszłości. Od tego bowiem jak ukształtuje się postawa ucznia w wieku dziecięcym i młodzieńczym zależeć będzie jego dorosłe postępowanie.
Wycieczka stwarza okazję do dokładnego poznania osobowości wychowanków, szczególnie pozytywnych i negatywnych cech ich charakteru.
Praca wychowawcy w czasie wycieczki jest trudniejsza niż praca w sali szkolnej, wymaga dużej troski o zdrowie i bezpieczeństwo uczniów.
Zdaniem S. Szymańskiego – „W czasie wycieczki wychowawczej w pełni poznaje swoich wychowanków. Odkrywa w nich zaradność, uspołecznienie, koleżeńskość, kulturę
w obcowaniu, bogactwo zainteresowań, hart fizyczny lub przeciwnie – niedołęstwo życiowe, samolubstwo i sobkostwo, grubiaństwo, słabą odporność fizyczną, brak karności. Wycieczka szkolna stwarza wyjątkowo korzystne warunki dla zwrócenia uwagi ba charakter ucznia,
na braki w jego wychowaniu, na jego moralną i społeczna postawę.”
Cz. Hakke i N. Nonas są zdania, że podczas trwania wycieczki obowiązuje uczestników regulamin zachowania się i warunków bezpieczeństwa, który nauczyciel powinien opracować i podać do wiadomości.

Oto przykładowy regulamin wycieczki:
1.Prawidłowo idziemy drogą i chodnikiem
2.Szanujemy przyrodę i pracę ludzi
3.Nie śmiecimy na drodze
4.Pomagamy sobie nawzajem
5.Nie oddalamy się od klasy bez wiedzy nauczyciela
6.Mamy oczy i uszy szeroko otwarte
7.Nie łamiemy krzewów i drzew

Według Cz. Hakke i N. Nonas – „Wcześniejsze planowanie i organizacja pozwalają uniknąć niespodzianek, których na wycieczkach i tak nie zabraknie. W klasie I i II zaczynamy od krótkich i w powolnym tempie prowadzonych spacerów w pobliżu szkoły. Poznajemy ten sposób okolicę, uczymy dzieci poruszania się w grupie z zachowaniem podstawowych zasad bezpieczeństwa ruchu, a także najprostszych zasad obserwacji przedmiotów i zjawisk przyrody.”
W klasie III i IV zajęcia staramy się przedłużyć do 2 godzin lekcyjnych w celu umożliwienia sobie nieco większego oddalenia się od szkoły oraz prowadzenia ćwiczeń terenowych trudniejszych i tematycznie ciekawszych.
W klasie V i VI uczniowie poznają dalszy w miarę możliwości teren, potrzebny do realizacji treści nauczania przewidzianych w programie.
Łobożewiczowie słusznie uważają, że „Każda wycieczka powinna mieć ścisłe określony cel, dostosowany do potrzeb, wieku i poziomu intelektualnego uczestników.”
Autorzy piszą dalej – „jej realizacja umożliwia lepsze poznanie przez uczniów rzeczy
i zjawisk, wpływa na rozwój spostrzeżeń, wyobrażeń i myślenia oraz służy utrwalaniu wiedzy.”
Równolegle z walorami wychowawczymi, poznawczymi i kształtującymi idą w parze korzyści zdrowotne, ponieważ uczeń w czasie całej niemal wycieczki przebywa w ruchu i na „świeżym” powietrzu.

Bibliografia:
1.A. Dziurzyński: „Szkolne wycieczki zoologiczne”
2.K. Denek: „Wakacyjne wędrówki młodzieży szkolnej”
3.J.A. Komeński: „Wielka dydaktyka”
4.S. Szymański: „Wycieczki szkolne do zabytków kultury”
5.M. Studzińska: „Dzieci przedszkolne poznają przyrodę”
6.D. Soida: „Zasady i techniki edukacji ekologicznej”
7.Cz. Hakke, N. Nonas: „Wycieczki i zajęcia terenowe”
8.T. i W. Łobożewiczowie: „ Krajoznawstwo i turystyka w szkole”