Rodzaje zajęć terenowych

Do podstawowych rodzajów zajęć terenowych według Z. Szmidt należą:

1.Wycieczki.
2.Lekcje – wycieczki.
3.Warsztaty terenowe.
4.Ścieżki dydaktyczne.
5.Prace użyteczne na rzecz środowiska.

Wycieczki to kilkudniowe lub kilkugodzinne zajęcia pozalekcyjne polegające na obserwacji przyrody lub obiektów kultury materialnej posiadające jasno sprecyzowane cele
i przygotowany program. W zależności od wieku uczestników i celu tematem szkolnej wycieczki może być np.:

1.Funkcjonowanie wybranego parku.
2.Poznanie walorów przyrodniczych własnego lub wybranego regionu kraju.
3.Funkcjonowanie oczyszczalni ścieków.

Według Tywońskiego, wycieczki obejmują obszar bardziej rozległy niż lekcje w terenie, trwają dłużej i maja bogatszą problematykę. „W zależności od stopnia nauczania i postawionych celów mogą one być parogodzinne, wielogodzinne lub parudniowe. Tematyka wycieczek oraz ich założenia poznawcze i wychowawcze wynikają z treści programu i wiążą się z planem dydaktyczno – wychowawczym w szkole. Dlatego też plan wycieczek powinien być przedyskutowany i zaaprobowany przez radę pedagogiczną szkoły”.
Opracowaniu plany wycieczek powinna przyświecać zasada: od tego, co bliskie i znane, do tego, co dalekie i obce- a więc od poznania krajobrazu własnej okolicy do poznania innych krain geograficznych kraju, ich bogactw naturalnych, produkcji rolnej i przemysłowej.
W. i T. Łobożewiczowie są zdania, że ,,Wycieczka jest podstawową formą działalności turystycznej. Terminem tym określa się krótką przechadzkę, przejażdżkę lub dłuższy wypad jednej lub kilkunastu osób poza miejsce zamieszkania w celach poznawczych i wypoczynkowych”.
S. Piskorz pisze: ,, Przez wycieczkę szkolną rozumiemy wyjście z uczniami poza obręb budynku szkolnego i bezpośrednie zetknięcie się z przedmiotami i zjawiskami przyrodniczo – ekonomiczno - kulturalnymi w celu realizacji określonych zadań dydaktyczno- wychowawczych”.
Każda wycieczka wymaga takiej organizacji, aby uczestnik wyniósł z niej możliwie jak największa ilość wiedzy.
Zdaniem Z. Szmidt lekcje- wycieczki trwają przeważnie dwie godziny lekcyjne. Służą realizacji konkretnego hasła programowego w terenie. Tę formę pracy nauczyciele najczęściej organizują w najbliższym sąsiedztwie szkoły. Można je organizować przy omawianiu takich tematów jak np.:

1 Wyznaczanie wysokości względnej.
2 Orientacja w terenie.
3 Przystosowanie roślin do życia w środowisku lądowym lub wodnym.
4 Widnokrąg i kierunki na widnokręgu.

Mogą to być lekcje w całości poświęcone realizacji w całości poświęcone realizacji nowego materiału lub powtórzeniowe. Zdarza się często, że tematy, które na lekcji, w sali szkolnej wydawać się mogą trudne, na lekcji w terenie mogą okazać się interesujące i przystępne.
Warsztaty terenowe to programowe lub pozaprogramowe zajęcia praktyczne. Posiadają szczegółowa instrukcje dla uczniów i odpowiednio dobrane środki dydaktyczne. Tę formę realizuje się np.: w ramach tak zwanej ,,zielonej szkoły”, ścieżek edukacyjnych, programów autorskich. Tematem warsztatów terenowych może być np.:
1 Oznaczanie czystości wody w rzece, jeziorze lub stawie.
2 Porównywanie flory łąki i lasu.
3 Rozpoznawanie roślin w otoczeniu szkoły.
4 Zmiany w krajobrazie najbliższej okolicy pod wpływem działalności człowieka.

Ścieżki dydaktyczne są bardzo atrakcyjnym jedno- lub kilkugodzinnym sposobem edukacji połączonej z rekreacją. Uczniowie wykonują różnego rodzaju zadania na przygotowanej trasie. Zadania te uczniowie wykonują według szczegółowo podanej instrukcji. Podczas realizacji ścieżki dydaktycznej musi być odpowiednio dobrany teren.
Prace użyteczne dla środowiska to zajęcia pozaszkolne polegające np.: porządkowaniu lasu, szlaku turystycznego czy otoczenia wokół szkoły. Może to być także opiekowanie się zwierzętami w okresie zimy – zawieszanie karmników, dokarmianie i organizowanie paśników.
Dobrym przykładem prac użytecznych dla środowiska może być zbiórka surowców wtórnych, aktywne włączanie się do akcji „sprzątanie świata” czy obchodów „Dnia Ziemi”.
Inne stwierdzenie wysuwa A. Dziurzyński, który uważa, że „Ze względu na teren, w którym odbywa się wycieczka i miejsce, w którym żyją rozpatrywane na niej zwierzęta, można mówić o wycieczkach lądowych czyli geobiologicznych i o wodnych czyli hydrobiologicznych.”
Geobiologicznie można dzielić na wycieczki w tereny zalesione i w tereny otwarte. Pierwsze do lasu liściastego i mieszanego, drugie na łąkę, pastwisko, pole uprawne.
Podobnie wycieczki hydrobiologicznie dzielić ze względu na rodzaj wody, w której żyją obserwowane na wycieczce zwierzęta. Wśród wód wchodzących w skład hydrosfery należy odróżnić wody śródlądowe (rzeki, stawy, jeziora) stanowiące zbiorniki słodkiej wody oraz mórz i oceanów z wodą słoną.
Wody śródlądowe dzielimy na bieżące (źródło, potok, strumień, rzeka) i tzw. wody stojące (stawy, jeziora, sadzawki). Według autora każdy z tych rodzajów wód może być przedmiotem interesującej wycieczki hydrobiologicznej. Podkreśla, że „charakter wycieczki w znacznej mierze zależy od tego, czy odbywa się ją jako przygotowania do szeregu mających nastąpić po niej lekcji czy też jest ona uzupełnieniem już zdobytych.”

Zdaniem J. Berne „Zajęcia w terenie mogą się różnić:

1.Tematyką, która zależy głównie od materiału nauczania
2.Metodami pracy, na które rzutują właściwości zwiedzanego terenu, przygotowanie oraz wiek uczniów
3.Czasem trwania”

Autor pisze dalej, że w terenie dzieli się również na:

1.Kompleksowe o charakterze krajoznawczym
2.Ukierunkowane, poświecone opracowaniu określonego zagadnienia wiążącego się z realizacją materiału nauczania danego przedmiotu.

Zarówno pierwsze jak i drugie mogą zajmować jedną lub kilka godzin lekcyjnych albo tez jeden lub kilka dni. „Określa je się jako wycieczki lub lekcje w terenie, przy czym obydwa te terminy często traktowane są zamiennie.” Odbywają się często na stosunkowo bliskim terenie, by w razie potrzeby uczniowie mogli ponownie wrócić do tych samych obiektów czy zjawisk aby uzupełnić obserwację.



Bibliografia:

1.Z. Szmidt: „Zajęcia terenowe w nauczaniu przyrody”
2.K. Tywoński: „Nauczanie geografii regionalnej”
3.T i W. Łobożewiczowie: „Krajoznawstwo i turystyka w szkole”
4.S. Pikorz: „Jak realizować zadania dydaktyczno – wychowawcze podczas wycieczek geograficznych, biologicznych i krajoznawczych”
5.A . Dziurzyński: „Szkolne wycieczki zoologiczne”
6.J. Berne: „Zajęcia w terenie”