Charakterystyka czynników pedagogicznych wpływających na rozwój dzieci 7-letnich

Zakres czynników pedagogicznych mających wpływ na rozwój dzieci 7-letnich jest szeroki. Szczególną uwagę przypisuje się stosowanym metodom oraz sposobom realizacji postępowania dydaktycznego przez nauczyciela.
Korzystny dla rozwoju dzieci jest okres, w którym rozpoczynają naukę szkolną. Duże zaciekawienie światem przy jednoczesnej stabilizacji psychicznej sprzyja przyswajaniu wiedzy w otaczającym świecie.
Moment startu szkolnego pierwszoklasisty jest ważny nie tylko dla samego ucznia, ale także dla szkoły, która ma do spełnienia szereg zadań. Od szkoły wymaga się troski o dziecko, która wyraża się przede wszystkim stworzeniem dobrych warunków, które umożliwią mu przystosowanie do nowej sytuacji życiowej.
„Bardzo ważne jest właściwe wykorzystanie w toku pracy szkolnej możliwości rozwojowych każdego dziecka, co w dużej mierze zależy od poziomu dydaktyczno- wychowawczego samej szkoły. Na poziom ten składają się programy, podręczniki szkolne, wyposażenie w sprzęt, pomoce naukowe itp. Szczególne jednak znaczenie w nauczaniu i wychowaniu początkowym ma praca samego nauczyciela, stosowane przez niego zasady, metody i formy organizacyjne. Wychowawca klasy pierwszej ma do czynienia z najbardziej zróżnicowanym zespołem, a efekty jego oddziaływania zależą między innymi od tego, czy umie on i może nawiązać do doświadczeń, wiedzy, umiejętności, z jakimi pierwszoklasista wkracza do szkoły i dostosować swoje oddziaływanie do możliwości każdego dziecka”. (M. Ochmański, 1995, s. 194)
Właściwy proces nauczania łączy się ze zdobywaniem wiadomości, a to z kolei pociąga za sobą umiejętność dokonywania coraz subtelniejszych czynności umysłowych (operacji myślowych). Jednak współzależność tych zjawisk bywa zachwiana w wypadkach nieumiejętnego postępowania dydaktycznego nauczycieli.
Dzieci przekraczające próg szkoły różnią się od siebie. Każde z nich wychowuje się w innych warunkach, posiada pewne genetycznie przekazane skłonności, zasób wiedzy o świecie, ma odmienne upodobania, przyzwyczajenia oraz umiejętności.
„Wskutek tego ich start w szkole bywa nierówny (...). Szkoła natomiast stawia przed swoimi uczniami raczej jednolite zadania i zaczyna się w niej odbywać proces wyrównywania poziomu rozwoju dzieci poddanych jej opiece i kształceniu. Jednakże różnice indywidualne między nimi, uwarunkowane różnymi czynnikami, nadal istnieją w różnych sferach i zakresach. Szkoła usiłuje niwelować takie różnice, które mogą oddziaływać hamująco lub zaburzająco na rozwój dziecka (...)”. (L. Wołoszynowa, 1976, s. 530)
Szczególnego znaczenia w oczach dziecka 7-letniego nabiera nauczyciel- wychowawca, który przewyższa nawet autorytet rodziców. To właśnie pod jego kierunkiem dzieci są podporządkowywane zadaniom szkoły zgodnie z celami nauczania. Lista cech, które sprzyjają pełnieniu funkcji nauczyciela jest długa. Do najważniejszych można zaliczyć: zainteresowanie uczniem, zaangażowanie emocjonalne, traktowanie ucznia jako rozwijającej się jednostki, takt pedagogiczny. Nie bez znaczenia jest także wykształcenie nauczyciela, jednak „(...) często większą rolę, niż wykształcenie formalne nauczyciela odgrywa metoda pracy i podejście do dziecka. W klasie szkolnej, stanowiącej zespół indywidualności, z których każda wymaga osobnego podejścia, innego sposobu wspomagania procesów poznawczych i motywacji, istnieje szereg sytuacji wymagających od nauczyciela zrozumienia, znalezienia odpowiedzi, rozwiązania (...). W klasach pierwszych, prowadzonych przez nauczycieli, którzy są dobrze przygotowani metodycznie, mają spore doświadczenie zawodowe i długi staż pracy, ale są zbyt apodyktyczni, dyrektywni, pracują według metody polecenie - wykonanie, wiele jest dzieci źle przystosowanych i ulegających. Podobnie dzieje się w klasach, gdzie nauczyciel często mobilizuje dzieci przez porównanie ich ze sobą, surowo ocenia i uruchamia różne formy rywalizacji”. (M. Ochmański, 1995, s. 64-65)
„Nauczyciel w klasie uczy i wychowuje dzieci zbliżone do siebie wiekiem chronologicznym, ale znacznie różniące się od siebie osiągnięciami w poszczególnych dziedzinach rozwoju. Adaptacja do wymagań szkoły trwa niejednakowo długo. Ważne jest zatem, aby nauczyciel przy współpracy z psychologiem zdawał sobie dobrze sprawę z możliwości dzieci i ich ewentualnych trudności. Aby zapewnić dzieciom równy start szkolny, należy w pierwszych tygodniach nauki stawiać przed nimi zadania, którym mogą sprostać, a nie zniechęcać ich zadaniami zbyt trudnymi”. (G. Makiełło-Jarża, 1985, s. 371)
Brak umiaru w stosowaniu różnych metod i środków może spowodować rozproszenie uwagi i chaotyczność procesów myślowych uczniów.
„Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów (...). O wartości metody kształcenia decyduje charakter czynności nauczyciela i uczniów oraz środków dydaktycznych wspierających lub zastępujących niektóre czynności. Wartość metody zależy zwłaszcza od tego, czy i w jakim stopniu wywołuje ona poznawczą, emocjonalną i praktyczną aktywność samych uczniów (...)”. (W. Okoń, 1987, s. 270)
„Procesy rozwoju myślenia i związana z nim efektywność rozwiązywania zadań (...) zależy w bardzo dużym stopniu od treści i metod nauczania stosowanych przez nauczycieli. W szczególności istotne znaczenie ma dla procesów myślenia to, czy dzieci już w pierwszych klasach szkoły podstawowej opanowują w większym zakresie pojęcia ogólne i czy są zaprawiane do operowania nimi bez oparcia w konkretach.
Przy tradycyjnych metodach nauczania wyciąganie wniosków na podstawie przesłanek tylko słownych sprawia dzieciom w tym wieku trudności. Postawione w szkole wobec takiego zadania popełniają wiele błędów (...). Jeżeli jednak mają możliwość dokonywania odpowiednich czynności na realnych przedmiotach, zdolne są na podstawie konkretnych operacji do przeprowadzenia wielu operacji myślowych, szeregowania, klasyfikacji, porównywania, abstrahowania, uogólniania, konkretyzacji, systematyzacji”. (L. Wołoszynowa, 1976, s. 617)
Dla dzieci rozpoczęcie nauki oznacza ‘chrzest samodzielności’. W szkole zdarzają się sytuacje, które wymagają od dziecka zaradności. Dziecko musi zapamiętać polecenia nauczycielki, pilnować należących do niego rzeczy, a także w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami jest pozostawione samemu sobie. Charakter pracy szkolnej, z jakim ma do czynienia pierwszoklasista bezpośrednio po przejściu z przedszkola, może być przyczyną zaburzeń natury emocjonalnej. Zaburzenia ujawniają się w postaci zmian w zachowaniu.
„Nowe sytuacje, w których znajduje się pierwszoklasista w związku ze zmianą otoczenia i zmniejszeniem opieki dorosłych, mają (...) wpływ na utratę poczucia bezpieczeństwa. W miarę jak poznaje on nowe otoczenie, przyzwyczaja się do nowych warunków, nabiera zaufania do nauczycieli, nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Zanim jednak to nastąpi, często czuje się nieszczęśliwe, osamotnione, zastraszone”. (M. Ochmański, 1995, s. 52)
Systematyczny udział dzieci w nauczaniu i życiu szkoły stanowi silny bodziec rozwojowy. Powoduje to szereg przeobrażeń w świadomości i osobowości dzieci, zwłaszcza w sferze umysłowej i społecznej.
„Zadania szkoły w dziedzinie kształcenia dzieci nadają nowy kierunek ich procesom poznawczym. Dzieci uczą się kierowania tymi procesami, stają się w coraz większym stopniu zdolne do koncentracji uwagi, do spostrzegania i obserwacji zjawisk. Rozwijają się podstawowe funkcje sfery intelektualnej: analiza i synteza wzrokowa, słuchowa i kinestetyczno – ruchowa, a osiągniecie odpowiedniego ich poziomu jest warunkiem opanowania umiejętności czytania i pisania”. (L. Wołoszynowa, 1976, s. 531)
Nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej ma szczególne znaczenie. W sposób harmonijny włącza dziecko w organizm szkoły, naucza jak ‘być uczniem’ a także wprowadza w „przedsionek ludzkiej wiedzy o świecie i sobie samym” (M. Ochmański, 1995, s.194). Praca dydaktyczno – wychowawcza to wielostronna działalność, której procesy nauczania – uczenia się, wychowania i samowychowania, kształcenia i samokształcenia a także inne formy pracy opiekuńczo-wychowawczej łączą się ze sobą i kształtują osobowość dzieci.


BIBLIOGRAFIA

Ochmański M., (1995), Wybrane poznawcze i środowiskowe uwarunkowania osiągnięć szkolnych dzieci rozpoczynających naukę, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Wołoszynowa L., (1976), Młodszy wiek szkolny, w. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. M. Żebrowskiej, Warszawa, PWN
Z badań nad zawodem nauczyciela, (1979) praca zbiorowa pod red. S. Krawcewicza, Warszawa, WSiP
Makiełło – Jarża G., Przetacznik – Gierowska M, (1985), Opieka nad dzieckiem wstępującym do szkoły, w: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa, WSiP
Okoń W., (1987), Nauczanie problemowe we współczesnej szkole, Warszawa, WSiP
Okoń W., (1987), Podstawy wykształcenia ogólnego, Warszawa, WSiP