"Ortograficzny Program Naprawczy" dla uczniów klasy III

„To tylko dzieło czegoś jest warte,
z którego człowiek może się poprawić
i mądrości nauczyć.”
Adam Mickiewicz

„Ortograficzny Program Naprawczy”

dla klasy III „a”
w roku szkolnym 2010/2011

Szkoła Podstawowa Nr 4
im. A. Mickiewicza
w Lublinie

Autor: Aneta Sito

Nauka bezbłędnego, poprawnego pod względem ortograficznym pisania, wymaga od ucznia wiele wysiłku i cierpliwości. Połączona z zachętą i pochwałą wzmacnia motywację ucznia i doprowadza do świadomego i aktywnego zdobywania umiejętności ortograficznych.
Mając na uwadze znikomą ilość ćwiczeń ortograficznych zaproponowanych przez autorów podręcznika „Wesoła szkoła”, brak systematyczności w utrwalaniu materiału ortograficznego oraz dotychczasowe osiągnięcia moich uczniów w tej dziedzinie, postanowiłam opracować program naprawczy dostosowany do ich potrzeb, który jednocześnie przygotowuje uczniów do konkursu ortograficznego szkolnego oraz międzyszkolnego.

Cel ogólny:
- rozbudzenie zainteresowania ortografią i rozwinięcie zdolności uczniów w tym zakresie.

Cele szczegółowe:
- rozwijanie umiejętności dostrzegania zasad i prawidłowości,
- wzmacnianie czujności ortograficznej,
- rozwijanie wytrwałości w dążeniu do celu,
- inspirowanie do samodzielnej pracy twórczej.

Metody pracy utożsamiane z rodzajem ćwiczeń:
- ćwiczenia poprawnej artykulacji;
- przepisywanie:
* podkreślanie wyrazów w tekście,
* wypisywanie wyrazów z tekstu,
* szeregowanie wg alfabetu,
* układanie wyrazów, zdań z rozsypani wyrazowej,
* przekształcanie wyrazów,
* wyrazy pokrewne (rodzina wyrazów),
* układanie zdań, tekstu z podanym materiałem ortograficznym (np. luki w tekście itp.),
* przepisywanie tekstu, jako wzoru pisma;
- autodyktando:
* dopisywanie z pamięci uprzednio poznanego materiału ortograficznego ( np.: pisanie
wyuczonych wierszy, części tekstu),
- pisanie z pamięci:
* teksty do analizy materiału ortograficznego,
* przypomnienie poznanych reguł,
* teksty budzące skojarzenia w celu zapamiętania pisowni;
- pisanie z komentowaniem:
* teksty do pisania z komentowaniem zawierające dana trudność ortograficzną połączone z innymi ćwiczeniami językowymi;
- pisanie ze słuchu:
* krótkie dyktando wprowadzające (zawiera jedną trudność ortograficzną),
* dyktando utrwalające ( tekst zawiera kilka reguł ortograficznych np. tekst z lukami),
* sprawdzające (zawiera kilka reguł ortograficznych);
- pisanie tekstów swobodnych i przeredagowywanie ich.

Formy pracy:
- indywidualna jednolita i zróżnicowana,
- grupowa jednolita i zróżnicowana,
- zbiorowa

Zestaw ortogramów- zaczerpnęłam z „Metodyki ortografii dla klas I-III”.
Anny Jedut, Anny Pleskot, Warszawa Wydawnictwo WSiP- załącznik nr1

Materiał nauczania- dla klasy III zaczerpnęłam z „Nauczania ortografii w klasach I-III Poradnik dla nauczyciela” Anny Jedut, Anny Pleskot
Wydawnictwo WSiP Warszawa 1999- załącznik nr 2

Opis założonych osiągnięć uczniów:
- aktywne uczestniczenie uczniów w zajęciach,
- wyrobienie spostrzegawczości,
- dostrzeganie zasad i prawidłowości,
- umiejętność rozstrzygania wątpliwości ortograficznych,
- Kształtowanie umiejętności samokontroli.

Warunki niezbędne do realizacji programu:

Ćwiczenia ortograficzne odbywać się będą codziennie, podczas wszystkich zajęć zintegrowanych.
Raz w tygodniu nauczyciel sprawdzi stopień opanowania omawianego materiału ortograficznego, stosując kryteria przyjęte w wewnątrzszkolnym systemie oceniania.
Uczniowie przystąpią do klasowego, a następnie międzyklasowego konkursu ortograficznego.

Ewaluacja

1. Kontrola zeszytów uczniowskich i kart pracy.
2. Cotygodniowe dyktanda.
3. Wyniki klasowego i międzyklasowego konkursu ortograficznego.

Literatura:

1. A. Jedut, A. Pleskot: Nauczanie ortografii w klasach I-III. Warszawa 1991 WSiP
2. A. i J. Częścikowie: Ortografia co do głowy trafia. Gdańsk 2000 Harmonia
3. Słownik ortograficzny dla najmłodszych. Profesora E. Polańskiego W-wa 2000 PWN
4. J. Podracki: Słownik interpunkcyjny dla najmłodszych z zasadami przestankowania.
Warszawa 1999 PWN
5. Edward Polański: Zabawa z ortografią. Ćwiczenia do Słownika ortograficznego dla
najmłodszych. W-wa 2000 PWN
6. Jerzy Podradzki: Zabawa z interpunkcją. Zeszyt ćwiczeń do Słowniczka interpunkcyjnego.
W-wa 2000 PWN
7. Halina Jędras Słówka- zeszyt pomocniczy do ćwiczeń ortograficznych.
8. Bogusław Michalec: Dyktanda Ferdynanda. Zbiór dyktand i ćwiczeń ortograficznych dla klasy III. AKSJOMAT Kraków 2000

Załącznik nr 2
Przykładowe dyktanda

Skończyło się już gorące, słoneczne lato. Ptaki rozpoczęły swoją wędrówkę do ciepłych krajów, Bociany, szpaki i jaskółki przed odlotem zbierają się w gromady, żurawie i dzikie gęsi tworzą w locie klucze, a kukułki latają pojedynczo. Dni są coraz krótsze, poranki zimniejsze i mgliste. W promieniach słońca błyska babie lato. W sadzie dojrzewają jabłka, gruszki, śliwki, brzoskwinie. Krzewy winogron, aronii, mirabelek oblepione są dorodnymi, soczystymi owocami.

W naszej klasie jest przyjemnie i czysto. Dyżurni dbają o porządek na półkach. Nie zapominają również o podlewaniu kwiatów. Do ich obowiązków należy także wietrzenie sali, wycieranie kurzu i przynoszenie kredy. W sprzątaniu pomagają inni uczniowie, ponieważ są koleżeńscy. Przyjemnie się uczyć, gdy wokół jest posprzątane.

Krętą dróżką idzie pisarz. Niesie książkę pt. "Życie zwierząt". Spieszy się na dworzec, bo za godzinę odjedzie pociąg. Zaczął padać drobny śnieżek i wiać lekki wietrzyk. Po drodze minął Bożenkę. Dziewczynka uśmiechnęła się przyjaźnie i pomachała do niego ręką. Spojrzał na zegarek. Było już późno i musiał przyśpieszyć kroku. W Warszawie odbędzie się jego wieczór autorski.

Na Wyżynie Śląskiej znajduje się dużo kopalń. Pracują w nich górnicy wydobywając węgiel z głębi ziemi. Ich praca jest trudna i niebezpieczna. Górnicy to ludzie odważni i pracowici. W dni świąteczne ubierają swój galowy strój. Czapkę ozdabia pióropusz, który może być w różnych kolorach. Czarny mundur zdobią złote guziki.

Styczeń to już drugi zimowy miesiąc. Na dworze jednak mały mróz i nie pada puszysty śnieg. Drzewa i krzewy stoją szare i ponure. Może jednak spadnie dużo śniegu i znów ulepimy zimowe rzeźby. Mimo lekkiej zimy trzeba pamiętać o ptakach. Zgłodniałe wróble szukają w karmniku pożywienia. Znajdą go na pewno, bo dzieci pamiętają o skrzydlatych przyjaciołach.

Jest śnieżna i mroźna zima. Dzieci chętnie przebywają na dworze. Lubią uprawiać sporty zimowe. Jerzyk ćwiczy jazdę na łyżwach. Józek i Hania zjeżdżają z górki na sankach. Również Krzyś nie próżnuje. Uczy się jeździć na nartach. Chętnie korzysta z uwag taty i kolegów. Nawet kiedy prószy śnieg i mróz szczypie w uszy, dzieci chętnie bawią się na podwórku.

Jest taka niezwykła kraina, w której wszyscy żyją w zgodzie i przyjaźni. Rzadko w niej można spotkać dorosłych. Dzieci natomiast chętnie ją odwiedzają. W krainie tej zielona żabka wcale nie boi się bociana o długich nogach. Powolny żółw drzemie oparty o białą kózkę. Groźny lew wesoło bawi się z długim wężem. Pszczółka w żółte i czarne prążki mieszka na ostatnim piętrze wieżowca, a niebieski słoń w dziupli drzewa. Odważny strażak w srebrzystym hełmie chętnie spędza czas w towarzystwie ubrudzonego sadzą kominiarza. Łódka z białym żaglem stoi obok samochodu wyścigowego, a helikopter szykuje się do lotu obok garażu ciężarówek. Myślicie, że taka kraina to tylko marzenia? Ona istnieje naprawdę. To piękna kraina zabawek. Nazywa się Słoneczny Promyk.

Halinka z rodziną wybrała się w podróż do Krakowa, aby zwiedzić dawną stolicę Polski. Właśnie pociąg przyjechał na peron. Wszyscy pasażerowie mieli duże bagaże. W przedziale dziewczynka wyjęła książkę pt. "Zabytki Krakowa". Szukała informacji, które miały w wędrówce po mieście. Cała rodzina ma zamiar zwiedzić : Wawel, Sukiennice, Kościół Mariacki i popłynąć statkiem po Wiśle. Mały braciszek chce zobaczyć Ogród Zoologiczny, a mama z córką zrobić zakupy.

Wiosna to prześliczna pora roku. W parkach trawniki pokrywają się świeżą zielenią. Gałązki drzew i krzewów wypuszczają nowe listki. Łąki nad rzeką wyglądają jak puszyste, różnobarwne dywany. Skaczą po nich zielone żabki, a w górze brzęczą pszczoły, trzmiele i duże bąki. W lesie również panuje gwar i hałas. Ptaki, które wróciły z ciepłych krajów budują gniazda. Wszystkie zwierzęta cieszą się, że króluje już wiosna.

Nadeszło upragnione lato. Wkrótce wakacje. Dzieci wyjadą na wypoczynek w góry lub nad morze. Hania i Hubert wyjeżdżają w sierpniu z harcerzami na wyspę Wolin. Obóz rozbiją na polanie wśród sosen. Na pewno przeżyją tam wiele ciekawych przygód. Znad morza przywiozą różne muszelki, a może też kawałek bursztynu.


Załącznik nr 1

Zbiór ortogramów

„ó”
ból, bór, drób, grób, łódź, mówić, mrówka, naród, niósł, obóz, otwór, ósemka, ósmy, ród, róg, podróż, pokój, powtórka, pomóc, słówko, strój, sól, siódmy, tułów, twórca, ubiór, utwór, wędrówka, wieczór, wiódł, wrócić, wschód, wzór, zachód,...

chór, córka, czółno, dopóty, dopóki, główny, góra, jaskółka, Józef, kłótnia, król, królik, który, mózg, ogół, ogórek, ołówek, oprócz, płótno, podróż, półka, północ, późno, próba, próchno, prószy, próżniak, próżny, rózga, róża, różaniec, różnica, różny, równać, równy, różowy, skóra, stróż, szczegół, tchórz, trójkąt, wiewiórka, wiór, wkrótce, włóczęga, włóczka, włókno, wójt, wróbel, wróżka, wspólny, wśród, źródło, żółty, żółw,...

Wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka.

„u”

Na początku wyrazu, np.:
ubiór, ubogi, ubrać, ubrudzić, ucho, uchwyt, uciąć, uciec, uczeń, uczęszczać, uczucie, uczyć, uderzenie, udźwignąć, ufać, ugryźć, ujrzeć, ukąsić, uklęknąć, układać, układanka, ukłonić się, ukochany, ukończyć, ukroić, ul, ulica, ulubiony, ułożyć, umieć, umiejętność, umieścić, umowa, umyślnie, unosić, upał, upiec, upłynie, upominek, uprawiać, uprzejmy, upuścić, urodzić się, urodziny, urosnąć, Urszula, urząd, urządzenie, urzędnik, uschnie, usiąść, usługa, usłyszeć, usmażyć, usnąć, uspokoić, usprawiedliwić, usta, ustawić, ustąpić, usunąć, ususzyć, uszczypnąć, uścisnąć, uśmiech, utrudniać, utrzymać, utworzyć, utwór, uwaga, uważać, uważny, uwierzyć, uwięzić, uzupełnić, użądlić, użyć, używany,...

Wyjątki: ósmy, ósemka, ów, ówdzie, ówczesny.

Na końcu wyrazu, np.:
bratu, cukru, gniewu,...

W zakończeniach czasowników:
-uję, -ujesz, -uje, -ujemy, -ujecie, -ują, -uj, -ujmy, -ujcie.

W innych wyrazach, np.:
akwarium, auto, biurko, chmura, czuwać, długi, Europa, fruwać, grudzień, huśtać, instrument, jutro, kukurydza, lektura, ładunek, muzyk, natura, opiekun, opiekunka, podłużny, runo, skuwka, struga, śruba, truskawka, wsuwka, zasuwka, żubr,...

„rz”

bramkarz, marzec, mierzyć, murarz, piekarz, piłkarz, podwórze, ślusarz, uprzeć się, weterynarz, wytwarzać, zamierzać, dworzec, lekarz,...

brzeg, burza, drzwi, gorzej, gorzka, Grzegorz, grzyb, grzebień, jarzębina, jarzyna, kalendarz, kałamarz, Katarzyna, Kazimierz, kołnierz, korytarz, korzeń, korzystać, korzyść, kurz, lichtarz, Małgorzata, Marzena, Murzyn, narzekać, narzędzie, nietoperz, orzech, perz, pęcherz, porządek, porzeczka, powierzchnia, rzadki, rząd, rzec, rzecz, rzeczownik, rzeczpospolita, rzeczywiście, rzeka, rzemień, rzemiosło, rzepa, rześki, rzetelny, rzeźba, rzęsa, rzodkiewka, rzucać, Rzym, talerz, tarzać się, tchórz, towarzysz, twarz, uderzyć, uprzejmy, urząd, urzędnik, warzywo, węgorz, wierzba, wierzchołek, wierzgać, wydarzenie, zdarzenie, zarzut, zmierzch, zorza, zwierzą,...

Po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np.:
przecinek, brzoza, patrzeć, drzewo, krzew, zgrzyt, chrzest, spojrzeć, wrzesień.

Wyjątki: kształt, kształtny, kształcić, wykształcenie, bukszpan, pszenica, pszenny, pszczoła, pszczółka, pszczelarz, pszczeli.
W zakończeniach przymiotników stopnia wyższego lub najwyższego: -szy, -ejszy,
Np.: grubszy, lepszy, najkrótszy, trudniejszy, mądrzejszy, najlżejszy.

„ż”

drużyna, grożę, każę, książka, książę, księża, łodyżka, mosiężny, możesz, papież, pieniążek, strużka, ważyć, węższy, wożę, zagrożenie,...
drożdże, dżem, dżdżownica, dżungla, dżudo, dżdżysty, gwiżdże,...

bagaż, bandaż, bieżnia, Bożena, ciężar, ciężarówka, cóż, chociaż, dożynki, drapieżnik, drożdże, duży, dyżur, garaż, Grażyna, inżynier, jeż, jeżeli, jeżyna, już, kałuża, każdy, kożuch, kradzież, krzyż, leżak, lżej, łóżko, łyżka, łyżwa, mąż, mężatka, menażka, młodzież, mnożenie, /być może/, można, mżawka, nożyczki, nóż, odzież, ostrożny, pasażer, pasożyt, plaża, pożar, pożegnanie, pożreć, pożyczka, pożytek, pożywienie, rożen, róża, ryż, rzeżucha, smażalnia, spiżarnia, sprzedaż, straż, stróż, świeży, także, wąż, wieża, wróżba, wróżka, wyżej, wzwyż, zagrażać, zboże, żaba, żaden, żagiel, żaglówka, żal, żar, żart, żądać, żądło, żeby, żeglarz, żegnać, żelazo, żmija, żniwa, żołądek, żołądź, żołnierz, żona, żółtko, żółw, żubr, żuk, żwawy, życzenie, życie, żyrafa, żyrandol, żyto, żywność,...

„h”

alkohol, aha, bohater, czyhać, druh, filharmonia, haczyk, haft, hak, hala, Halina, hałas, hamak, hamować, hamulec, handel, Hania, hangar, hańba, harce, harcerz, hardy, harmider, harmonia, harnaś, hart, /hartować/, hasło, hebel, heca, hejnał, hektar, Helena, helikopter, hełm, hen, herbata, hetman, hiacynt, hiena, higiena, hipopotam, historia, hobby, hodowla, hojny, hokej, holować, hołd, honor, honorarium, horyzont, hotel, huba, hufiec, huk, hulajnoga, humor, hura, huragan, huśtawka, huta, hydraulik, hymn, juhas, ohydny, Podhale, wahać się, wahadło,...

„ch”

Wymienia się na sz, np.:
cecha, cicho, dach, duch, gmach, głuchy, mucha, olcha, otucha, pociecha, pośpiech, puch, ropucha, suchy, śmiech, trochę, uciecha, ucho,...

Po spółgłosce s, np.:
oschły, schab, schody, schodzić, schowek, schować, schronisko, schudnąć, schylać się, wyschnięty,...

Na końcu wyrazów, np.:
ach, gmach, maluch, mech, oddech, pośpiech, strych, węch, wierzch, zapach,...

Wyjątek: druh

bochenek, chaber, chałupa, chałwa, charakter, chart /pies/ , chcieć, chciwy, Chełm, chętny, chleb, chociaż, chodzić choinka, chomik, chorągiew, chory, chrabąszcz, chrupki, chrypa, chryzantemy, chrzest, chrześcijaństwo, chuchać, chuligan, chusta, chwast, chwila, chwycić, chyba, chytry, czmychać, dmuchawiec, dotychczas, lichy, Michał, ochrona, puchar, rachunek, schron, tchórz, uchylić, westchnąć, westchnienie, wicher, wierzchołek, wschód, wychowawca, zachód, zmierzch,...

„ą” „ę”

brązowy, ciężar, ciężko, gałązki, gałąź, gąsior, gąski, jeżyk, kęs, książka, księżniczka, mąż, obowiązki, pląsa, poczęstunek, rozwiązanie, sąsiad, szczęście, trzęsie, wącha, wąs, wąski, wąwóz, wąż, węszy, wiąz, wiązka, wiążą, wstążka, związek, zwycięstwo;
bądź, bęc, będzie, brzęczą, chęć, cześć, dziesięć, dziewięć, dzięcioł, gawędził, gorąco, gorączka, grzęda, interesujący, jęczmień, łabędź, łąka, kącik, miesiąc, między, męczą, najczęściej, napięcie, odkręcił, pajączek, pączki, pędzel, pędzi, pieniądze, pięć, podręcznik, prędzej, rączka, ręce, ręcznik, rwące, sędzia, śpiący, spędza, strąca, syczące, tęcza, tysiąc, urządza, więc, więcej, wręcza, wszędzie, zając, zajęcie, zdjęcie, żołądź, zmęczenie, zrządził;

bąbelek, będą, bąk, bęben, błąd, błękitny, ciąg, chorągiewka, dąb, dokąd, dziękuję, dźwięk, gąbka, gęga, gęsty, głąb, gołąb, jarzębina, Jędrek, kaczęta, kąpiel, kłębek, kolęda, kręta, lęk, mądra, mąka, miękko, największy, ogląda, pamiątka, pamiętnik, pędem, piątek, piątka, pielęgniarka, piękność, piękny, piętnaście, piętro, pociąg, początek, pogawędka, porządek, prąd, prędko, prostokąt, przędza, przyjęty, rząd, ręka, samorząd, sąd, sęp, siąpi, ścięte, święto, tędy, tęgi, trójkąt, trąbka, wątróbka, wędka, wędrówka, węgiel, wielbłąd, wstęga, wyciąg, wygląd, wylądował, występ, wystąpienie, zakręt, ząb, ziąb, zlęknie, zrąb, zwierzęta;

ciągnąć, cofnąć, dotknąć, kopnąć, krzyknąć, minąć, mknąć, objąć, ogarnąć, płonąć, podjąć, połknąć, popędzić, pragnąć, rozpocząć, sfrunąć, skręcać, spocząć, stanąć, strącać, szarpnąć, szczęknąć, westchnąć, wsunąć, wyjąć, wygarnąć, zacząć, zajęcia, zamknąć, zasnąć.

„om”

Akompaniament, bomba, klomb, komentarz, kombinezon, kompas, kompozycja, komputer, omdleć, omlet, plomba,...

W końcówce celownika liczby mnogiej, np.:
chłopcom, dziewczętom, łąkom, mężczyznom, muzeom,...

Wyjątek: drużynowym, krawcowym, księgowym, leśniczym, służącym.

„em”

cement, egzemplarz, element, remont, stempel, temperatura, tempo, jem, śmiem, wiem, umiem, rozumiem,...

„on”

Biedronka, błonnik, czcionka, dzwonnica, jabłonka, Japonka, koncert, konfesjonał, konfitura, konkurs, konstytucja, konto, kontynent, kontra, konserwa, monotonny, nasionko, nonsens, ochronny, remont, słonko, wonny, zakonnica, zakonnik,...

„en”

argument, autentyczny, benzyna, centrum, codzienny, denko, drewienko, dyrygent, dziennik, encyklopedia, instrument, kalendarz, kawiarenka, legenda, łazienka, odmienny, okienko, panienka, pensja, piosenka, pretensja, prezent, producent, renta, scenka, sens, sensacja, stajenka, sukienka, sumienny, syrenka, uczennica, wanienka, ziarenko,...

Wyrazy do zapamiętania:
dokąd, cóż, chyba, gdyż, już, lub, łatwo, mnóstwo, niezbyt, nieraz, oraz, ponieważ, prędko, przecież, przed, przez, skąd, spod, sponad, sprzed, stamtąd, stąd, teraz, także, też, trzeba, więc, wprost, wśród, wszędzie, wszystko, zawsze,...

Wyrazy z zanikiem dźwięczności i ze zbiegiem spółgłosek:
- chw np.: chwalipięta, chwasty, chwycić,...
- czw np.: czwartek, poczwarka,...
- wcz np.: kwiat, kwiecień, kwitnie,...
--wk np..: huśtawka, wkrótce, zabawka,...
- dch np.: nadchodzi, odchodzi, podchody,...
- ds. np.: odsunął, podskoczył,...
- prz np.: przeszła, przyszłość,...
- zp np.: rozpoznał, rozpoczął, rozprostował, rozpęd,...
- sw, św np.: swój, świat, światło, świerk, święta,...
- trz np.: trzy, trzeci, trzeba, patrzy,...
- tw np.: lekarstwo, narciarstwo, saneczkarstwo, zmartwienie, mnóstwo, łatwo,
- wt np.: wtedy, wtorek, podwórka,...
- wsz np.: pierwsza, pierwszak, wszędzie, wszystkie, zawsze,...
-ższ np.: najdłuższa,...
-źć np.: znaleźć,...

Zmiękczenia np.:

ciasny, ciasto, ciemny, ciężar, ciocia, dwadzieścia, bracia, córcia, ciuchcia,...
ćma, ćwiartka, kość, liść, mieć, nić, ość, złość, żywność,...

Kasia, nasiona, siadać, siano, siedem, sidła, silny,...
ściąć, ściągnąć, ściszyć, ścisnąć, ścinać,...
wiśnia, łoś, ryś, śnieg, świeca, zaśnie,...

buzia, Józio, poziomka, ziarno, zielony, ziemia, ziewa, zięba, zima,...
gałąź, paź, weź, właź, źrebię, źródło,...

Hania, koniec, nie, niebo, niebieski, niesie, skrzyżowanie,...
Bańka, dłoń, jęczmień, koń, okoń, słoń, słońce,...

będzie, dziecko, dzień, dziura, działa, ludzie, budzić, dzik,...
dźwig, śledź, niedźwiedź, miedź,...

Wielka litera

W imionach np.: Bożena, Grażyna, Marzena, Jurek, Józef,...
W nazwiskach np.: Konopnicka, Makuszyński, Tuwim, Kowalski,...
W imionach zwierząt np.: Kajtek, Burek Karasek,...
W nazwach kontynentów, krajów, krain np.: Ameryka, Europa, Polska, Chiny, Mazowsze, Kujawy,...
W nazwach ich mieszkańców np.: Amerykanin, Europejczyk, polak, Chińczyk, mazowszanin, Kujawianie,...
W nazwach miast, miejscowości np.: Częstochowa, Rzeszów, Gdańsk,...
W nazwach geograficznych np.: Bug, Wisła, Góry Świętokrzyskie, Kasprowy Wierch, Śniardwy, Hel, Wolin,...
W nazwach instytucji np.: Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza,...
W nazwach świąt np.: Nowy Rok, Wielkanoc, Boże Narodzenie, Dzień Dziecka, Dzień Matki, Dzień Nauczyciela,...
W tytule utworów np.: „Dzieci z Bullerbyn”,...
W korespondencji, życzeniach np.: Kochani Rodzic!, Myślę o Tobie,...

Interpunkcja

Stawiamy kropkę:
- na końcu zdania lub równoważnika zdań,
- na końcu skrótu ( prof., inż., godz., ul., kpt.),
- po liczebnikach oznaczających kolejność,
- przy zapisie dat cyframi arabskimi.

Stawiamy przecinek:
- przy wyliczaniu,
- po zdaniu wchodzącym w skład zdania złożonego,
- przed spójnikami: a, ale, lecz, więc, zatem, czyli, to jest, mianowicie,
- przed powtarzającymi się spójnikami np.: Miała piękne i oczy, i usta.

Stawiamy wykrzyknik po zdaniach, w których:
- wyrażamy polecenia, rozkazy lub życzenia,
- wyrażamy podziw, zdziwienie, gniew,
- chcemy zwrócić czyjąś uwagę,
- po słowie, którym wołamy kogoś,
Na początku zdań wyrażających silne uczucia np.: Ach!, Och!.
Po innych wyrazach np.: Hej!, Hop!.

Stawiamy znak zapytania na końcu zdań zawierających pytanie.

Stawiamy dwukropek:
- gdy przytaczamy wypowiedź,
- przy wyliczaniu przedmiotów, czynności i pojęć, które wcześniej określiliśmy.

Myślnika używamy w dialogach.
Używamy wielokropka, żeby zaznaczyć, że został przerwany tok wypowiedzi.
Średnika używamy zamiast kropki lub przecinka.

W nawiasie umieszczamy:

- wyrazy lub zdania mniej ważne,
- informacje wtrącone.

Używamy cudzysłowu, żeby przytoczyć:
-wypowiedź lub słowa, na które chcemy zwrócić uwagę,
- tytuł utworu.