Rozwój twórczości plastycznej u dzieci w wieku przedszkolnym. Techniki plastyczne wykorzystywane w przedszkolu

Aktywność każdego dziecka to odtwarzanie w działaniu otaczającej rzeczywistości i przekształcanie jej zgodnie z własnym doświadczeniem i możliwościami rozwojowymi. Wytwory dziecka powstające w toku czynności o charakterze manipulacyjno – konstrukcyjnym, tj. rysowanie, lepienie czy wycinanie, stanowią często wyraz przeżyć autora. Stąd też taki typ działalności dziecka nazywamy twórczością artystyczną, mimo, iż nie wszystkie dziecięce dzieła mogą uchodzić za ładne i oryginalne.

Wiek poniemowlęcy (1 – 3 r. ż)
Najwcześniejszą formą twórczości artystycznej jest twórczość rysunkowa. W 2 roku życia dziecko powinno już umieć posługiwać się ołówkiem. Okresem przygotowawczym w rozwoju rysowania jest STADUIM BAZGROT (gryzmolenie). U większości dzieci trwa on od połowy 2 r. ż. do połowy 4 r. ż. Młodsze dzieci przeważnie nie kojarzą jeszcze ołówka z papierem. Aktywność ogranicza się wówczas najczęściej do postukiwania ostrym końcem ołówka o papier, pozostawiając na nim ślady w postaci kropek, które z kolei stanowią punkt wyjścia do kreślenia krótkich, urywanych linii.
Początkowo ołówek trzymany jest w „garści”, a ręka najczęściej porusza się tylko w stawie łokciowym i ramieniowym. Dlatego właśnie kreślone linie są tak chaotyczne, nie przedstawiają żadnych konkretnych kształtów. Dziecko bazgrze. Aktywność ta stanowi jednak doskonałe ćwiczenie ruchów i spostrzeżeń.
W 3 roku życia dziecko uczy się prawidłowo trzymać ołówek i coraz lepiej opanowuje drobne ruchy palców i dłoni. Z chaosu linii powoli wyodrębniają się proste kreski, łuki oraz pojedyncze punkty. Pod koniec 3 roku życia prawidłowo rozwijające się dziecko umie już narysować kółko.
Typowe dla okresu bazgrot są: zygzaki wahadłowe i spirale. Bazgroty w wieku poniemowlęcym zależne są od biegu linii kreślonych ruchem ciągłym po papierze.

Ulepianki
Czynności związane z lepieniem to doskonałe ćwiczenie sprawności ruchowej dziecka. Rozwijają także spostrzeżenia, wyobraźnię i wiedzę o świecie. Stwarzają również okazję do rozwijania wytrwałości, systematyczności i umiejętności pokonywania przeszkód.
Dziecko w 3 roku życia potrafi z plasteliny zrobić kulkę i wałek oraz ugnieść „placuszek”. Ruchy dziecka w tym okresie odznaczają się jeszcze bardzo małą precyzją i brakiem koordynacji.
Wycinanki
Dziecko zaczyna wycinać w 3 roku życia. Wynika to z faktu, iż technika wycinania wymaga koordynacji ruchów obydwu rąk. Początkowo dziecko wsuwa papier między ostrze nożyczek w płaszczyźnie równoległej do nich, co uniemożliwia jego rozcięcie. W tym okresie cięcie papieru przypomina raczej jego szarpanie.
Pod koniec 3 roku życia dziecko potrafi już posługiwać się nożyczkami. Jednak wycinanki ograniczają się jeszcze do rozcinania papieru na części. Okres ten odpowiada fazie bazgrot w rysunku i manipulowaniu tworzywem w ulepiankach.

Wiek przedszkolny (3 – 7 r. ż)
Przez pierwszą fazę wieku przedszkolnego trwa jeszcze stadium bazgrot (gryzmolenia). „Supełki”, zamazywani, zygzaki stanowią zwykle końcową postać bazgrot linearnych. W rysunku dziecka zaczynają się pojawiać elementy figuralne. Początkowo nie przypominają one podobizn przedmiotów i ludzi. Cechuje je forma abstrakcyjna, mimo, iż dzieci często nadają im nazwy określonych rzeczy. Okres dominacji BAZGROT FIGURLNYCH trwa w przybliżeniu do połowy 5 roku życia. Okres następny, w którym bazgroty figuralne współwystępują z właściwym rysunkiem tematycznym trwa do końca 5 roku życia.
Elementy figuralne stanowią podstawę kolejnego stadium rysunku: STADIUM UPROSZCZONEGO I PRYMITYWNEGO SCHEMATU, które trwa do około 6 roku życia. Charakterystyczną cechą rysunku tego okresu jest to, że przedstawione przedmioty i postaci mają formę uproszczoną, zgeometryzowaną. Przyczyną takiego odtwarzania rzeczywistości jest niedokładność spostrzeżeń dziecięcych oraz mała sprawność ruchów rąk.
W późnej fazie przedszkolnej dzieci, głównie te bardziej uzdolnione plastycznie, przechodzą do STADIUM WZBOGACONEGO, UDOSKONALONEGO SCHEMATU. W tym stadium formy graficzne są bardziej płynne, sylwetkowe. Problemem jednak nadal jest prawidłowe odtwarzanie proporcji.
Uproszczony, geometryczny charakter wytworów jest bardzo widoczny głównie w wycinance, i tutaj utrzymuje się najdłużej.

Techniki plastyczne wykorzystywane w przedszkolu

RYSOWANIE
Rysowanie kredkami pozwala przedstawić barwnie różne wypowiedzi plastyczne oraz pokolorować obrazki konturowe. Stosując kredki świecowe dziecko może założyć szeroko powierzchnię barwą danej kredki. Kredkami w oprawie uzyskuje linie cienkie, kolorowanie wymaga dużej precyzji ręki do uzyskania ciekawego efektu pracy .
Rysować możemy:
- Kredką ołówkową.
- Kredką świecową, różne ułożenie kredki.
- Węglem.
- Kredą.
- Mazakiem- kartka, płótno.
- Piórkiem.
- Patykiem, tuszem na brystolu, na mokrej kartce.
- Patykiem na podkładzie z plasteliny.
- Patykiem na podkładzie klejówki.
- Kredką świecową na bardzo drobnym papierze ściernym.
- Świecą na kartce- niewidzialny rysunek.
- Rysowanie ołówkiem, gumką;
- Rysowanie w ograniczonym polu
- Kalkownie.

MALOWANIE
Posługując się pędzlami różnej grubości i różnego kształtu dziecko może wykonywać obszerne, swobodne, płynne i rytmiczne ruchy. Wykonywanie ich nie sprawia specjalnych trudności, gdyż operowanie pędzlem jest lekkie. A zatem wyrażanie swoich potrzeb plastycznych nie napotyka na jakieś specjalne ograniczenia.
Malować możemy:
- Farbą plakatową na różnych formatach kartki-pędzel, gąbki, waciki, palce.
- Farbą plakatową na mokrej kartce" mokre w mokre".
- Farbą na mokrej pogniecionej kartce.
- Farbą plakatową na gazecie.
- Malowanie farbą plakatową i nałożenie worka foliowego – barwienie papieru.
- Malowanie klejówką
• z wykorzystaniem kolorowych obrazków z czasopism,
• z wykorzystaniem kolorowych szmatek,
• z wykorzystaniem bibułki kolorowej oraz kropmy,
• malowanie z dodatkiem trocin,
• odbijanki- malowanie na 1/2 kartki papieru i odbijanie,
• odbijanie kompozycji naklejonej na kartce z kolorowych szmatek,
• malowanie z dodatkiem grysiku, piasku, soli.
- Malowanie akwarelą z dodatkiem pasty do zębów.
- Malowanie atramentem.
- Malowanie bibułką, uzupełnianie rysunkiem wykonanym patykiem i kolorowym tuszem, mazakiem- cienkopisem.
- Malowanie na podkładzie z grysiku, kaszki, piasku, soli.
- Malowanie za pomocą dmuchania i rysowanie patykiem i tuszem na powstałej plamie.
- Malowanie solą kuchenną.
- Nakrapianka.
- Malowanie wałkiem malarskim.

STEMPLOWANIE
Technika łatwo wywołująca zainteresowanie dzieci , gdyż od razu uzyskują ciekawe efekty swojej pracy . Szczególnie akceptowana jest przez dzieci niesprawnie manualnie , mające trudności w plastycznej wypowiedzi . Technika ta jest również elementem wyjściowym dla innych technik oraz innych celów terapeutycznych . Przy pomocy stempli można przygotować materiał obrazkowy do kolorowania lub wykonać różne pomoce terapeutyczne mające zastosowanie w kształceniu prawidłowych procesów psychicznych . A zatem stemplowanie powinno być często stosowane w realizacji różnych zadań . Od prostej zabawy przyjemnościowej przychodzić trzeba do celowości stosowania tej techniki uwzględniając stopniowanie trudności przy operowaniu samą pieczątką jak i przy wykorzystywaniu jej treści.
Stemplować możemy:
- Stemple z gąbki.
- Stemplowanie wacikiem.
- Stemplowanie gotowymi stemplami i tusze/farbami.
- Stemplowanie darami natury: liście, warzywa (ziemniak, fasolka, pieczarki), owoce, muszle.
- Stemplowanie palcem (palcami).

WYDZIERANIE
Formy wydzierane są wprost z papieru, bez uprzedniego szkicowania ołówkiem. Wymagają zatem zaplanowania zadania, uaktywnienia wyobraźni twórczej i odtwórczej w celu kontrolowania powstającej pracy. Techniczne wykonanie uzależnione jest od precyzji ruchów rąk, tzn. umiejętności takiego darcia papieru, aby można było uzyskać właściwe kształty i wielkość odwzorowywanych kawałków. Zręczność potrzebna jest podczas naklejania aby praca była estetyczna, a przestrzeń właściwie zapełniona .
Wydzierać możemy:
- Z kolorowych gazet, kolorowego papieru.
- Dowolnie lub według wzoru;
- Wzdłuż narysowanych linii.
- Wydzieranie wybranych elementów np. z papieru do pakowanie prezentów.

WYCINANKI
Wymagają sprawnego posługiwania się nożyczkami wzdłuż linii prostych, łamanych, falistych. W trakcie wycinania dziecko koncentruje uwagę. Stara się wykonywać zborne ruchy pod kontrolą wzroku.
Wycinać możemy:
- Z kolorowego papieru, kolorowych czasopism, szmatek.
- Cięcie obrazków na części, tworzenie nowego obrazka.
- Collage – cięcie dowolnego materiału na skrawki, tworzenie kompozycji.

LEPIENIE/MANIPULOWANIE
Pomaga usprawniać zręczność rąk, szybkość i koordynację ruchów, wpływa na kształcenie wyobraźni przestrzennej, koordynacji wzrokowo – ruchowej i orientacji przestrzennej, pamięci wzrokowej. Wdraża do myślenia twórczego, planowania, kontrolowania i korygowania wytworów własnej pracy.
Lepić możemy z:
- Masy solnej.
- Masy papierowej.
- Plasteliny.
- Modeliny.
- Masy mydlanej.

ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE
- Rysowanie w ograniczonym polu(linia prosta: pozioma i pionowa, linia krzywa, linia falista).
- Dokańczanie rysunków.
- Kolorowanie wnętrza obiektu.
- Rysowanie po śladzie.
- Kopiowanie obrazków z wykorzystaniem kalki technicznej i foliowych koszulek.

ĆWICZENIA NA KREATYWNOŚĆ
- Wykonanie dowolnej pracy z folii aluminiowej.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem muszelki i plasteliny.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem kamieni, plasteliny, farb plakatowych.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem figur geometrycznych.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem plamy.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem kolorowych liści.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem białych pasków papieru.
- Wykonanie dowolnej pracy z wykorzystaniem futerka, szmatki, sznurka, kolorowej wełny.

PRZEPISY

FARBA KLEJOWA
- mąka pszenna, żytnia lub ziemniaczana; woda; pigment; cukier lub kilka kropel miodu
- rozrabiamy mąkę w zimnej wodzie; zawiesinę podgrzewamy ciągle mieszając do momentu uzyskania konsystencji śmietany, dodajemy pigment, na końcu dodajemy cukier rozpuszczony w wodzie lub kilka kropli miodu

KOLOROWE BŁOTO
- 1 kostka szarego mydła lub płatki mydlane; 1-2 łyżki mąki pszennej lub niewielka ilość mąki ziemniaczanej, olej lub gliceryna; pigment lub farba malarska
- rozdrobnione mydło rozgotowujemy w niewielkiej ilości wody mieszając by się nie przypaliło; po ostudzeniu dodajemy mąkę i mieszamy, uzyskaną masę rozdzielamy do pojemników i dodajemy pigment; można dodać oleju w celu uzyskania gładkiej masy i kleju do tapet w celu przedłużenia trwałości

MASA SOLNA
- sól, mąka , woda; wagowo 1:1 (mąka : sól); objętościowo 1/3 soli i 2/3 mąki
- wymieszać sól z mąką; powoli dolewać wody, aż do uzyskania konsystencji plasteliny; wody używać jak najmniej, gdyż zbyt duża ilość powoduje pękanie prac; masę można zabarwić farbą, dodać do niej olejku zapachowego, kleju do tapet (wtedy masa klei się do tektury); suszyć kilka dni lub w piekarniku na natłuszczonej formie w temp.150 oC; po wyschnięciu można prace polakierować lakierem bezbarwnym

MASA PAPIEROWA
- rolka papieru toaletowego, mąka pszenna lub żytnia, farba,
- rolkę papieru toaletowego drzemy na drobne kawałki, zalewamy wodą i zostawiamy na kilka godzin, papier odcedzamy i wyciskamy, dosypujemy około 10 dag maki, ugniatamy ręka do uzyskania spoistej masy.

MASA PIASKOWO – KLEJOWA
- klej malarski, przesiany piasek, woda
- klej ,malarski rozpuszczamy w wodzie w proporcji 1:2, mieszamy do całkowitego rozpuszczenia, następnie wsypujemy piasek i wyrabiamy masę gęstości ciasta drożdżowego.

CIASTOLINA
- 1 szklanka zimnej wody,
- 1 szklanka soli,
- 2 łyżki oleju,
- 3 szklanki mąki,
- 2 łyżki mączki kukurydzianej,
- farba w proszku albo barwniki spożywcze,
- miska i łyżka, deska do krojenia albo stolnica
W misce mieszamy ze sobą wodę, sól, olej i tyle farby bądź barwnika, by uzyskać pożądany kolor ciasta. Można również pozostawić je białe. Stopniowo dodajemy do mieszaniny mączki kukurydzianej i mąki, aż ciasto osiągnie konsystencję ciasta chlebowego. Wykładamy je na stolnicę lub deskę do krojenia i wyrabiamy. Używamy do tworzenia modeli tak jak z dowolnego rodzaju ciastoliny bądź gliny.

MASA MYDLANA
- 2 szklanki płatków mydlanych,
- 2 łyżki wody,
- barwniki spożywcze,
- miska
Umieszczamy płatki mydlane w misce. Stopniowo dodajemy wodę, albo wodę z barwnikiem i wyrabiamy płatki rękami aż do uzyskania kuli mydlanej. Jeżeli trzeba dodajemy więcej wody. Z tak powstałej masy mydlanej formujemy różne kształty. Sprzątanie jest bardzo łatwe, należy tylko umieścić w pobliżu ciepłą wodę i ręcznik, ręce są już namydlane. Do masy mydlanej możemy dodawać naturalne materiały: płatki owsiane albo wysuszone i pokruszone płatki kwiatów. Możemy rzeźbić w mydle za pomocą łyżeczki, wykałaczki albo innych narzędzi.