Rodzina jako środowisko wychowawcze dziecka

Rodzina według W. Okonia to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Tworzy się między nimi wieź rodzicielska, która jest podstawą wychowania rodzinnego oraz więź formalna, określająca wzajemne obowiązki rodziców i dzieci .
Rodzina to małżonkowie i ich dzieci oraz osoby związane pokrewieństwem tzw. krewni. Każda grupa ludzi, którzy są połączeni pewną formą interakcji lub wzajemnej zależności tworzy rodzinę. Jej członkowie oddziaływują wzajemnie na siebie, tworząc tym samym różnorodne formy stosunków społecznych.
W literaturze przedmiotu rodzinę ujmuje się jako instytucję wychowawczą bądź grupę społeczną. Na instytucjonalny charakter rodziny wskazuje fakt, że jest ona podstawową, a zarazem pierwszą instytucją kształcenia, opieki i wychowania dziecka. Instytucjonalny charakter ma także związek z funkcjami jakie sprawuje rodzina w stosunku do dziecka jak i całego społeczeństwa.
Współcześnie istnieje wiele klasyfikacji funkcji rodziny. Klasyfikacje te różnią się między sobą liczbą funkcji, nazewnictwem oraz zakresem treści.
M. Ziemska na przykład do funkcji rodziny zalicza funkcje: prokreatywne, usługowo- opiekuńcze, psychologiczne i socjologiczne.
Z. Tyszka natomiast wyróżnia następujące funkcje: materialno- ekonomiczną, prokreacyjną, legalizacyjno- kontrolną, socjalizacyjną, klasową, opiekuńczo-zabezpieczającą, emocjonalno- ekspresyjną, kulturalną, towarzyską oraz rekreacyjno- seksualną.
Najbardziej czytelną wydaje się być klasyfikacja S. Kawuli, który wyróżnił cztery główne funkcje takie jak: wychowawcza, biologiczno- opiekuńcza, ekonomiczna i kulturalno- towarzyska.
Zdaniem autora każda rodzina pełni te funkcje na różnym poziomie i w różnym zakresie .
Rozpatrując rodzinę jako grupę społeczną bierzemy pod uwagę fakt, że jest to grupa naturalna, pierwotna i najważniejsza dla dziecka, w której to dochodzi do różnego rodzaju interakcji pomiędzy jej członkami. Interakcje te natomiast wpływają na rozwój dziecka.
Rodzina stanowi dla dziecka niczym nie zastąpione środowisko wychowawcze. To w niej ta bezbronna i niezdarna istota, jaką na początku życia jest każdy z nas, odnajduje poczucie miłości i bezpieczeństwa. Zaspokojenie tych dwóch podstawowych potrzeb rzutuje na późniejsze nasze życie oraz kontakty ze społeczeństwem.
Dziecko rozpoczynając swoje życie odczuwa zadowolenie ze sprawowanej nad nim opieki przez rodziców. Dzięki nim czuje się bezpieczne i potrzebne. Stąd tak ważne są prawidłowe relacje pomiędzy rodzicami, a dzieckiem.
Członkowie rodziny tworzą specyficzny układ stosunków społecznych, w którym dochodzi do interakcji. Na początku jest to układ dwójkowy matka- dziecko, a z czasem powstaje układ trójkowy, czyli ojciec- matka- dziecko. Dziecko uczestnicząc w tych układach obserwuje zachowania rodziców i ich wzajemny stosunek do siebie, tworząc tym samym wzorce kobiecości i męskości, niezbędne w dorosłym życiu.
Środowisko wychowawcze jest niezbędnym elementem do prawidłowego rozwoju dziecka pod względem psychicznym jak i fizycznym.
F. Znaniecki uważa, że środowisko wychowawcze to specyficzny rodzaj środowiska życia dziecka. Tworzy je grupa ludzi, którzy chcą przygotować nowego osobnika do stania się pełnoprawnym członkiem ich grupy. Dokonują tego poprzez różnego rodzaju interakcje społeczne, w które wchodzi nowy osobnik.
S. Kowalski natomiast środowisko wychowawcze postrzega nieco szerzej i według niego jest to skomplikowany system bodźców społecznych, przyrodniczych i kulturowych nastawionych na realizację wcześniej ustalonych założeń wychowawczych.
Pojęcie środowiska wychowawczego w literaturze pedagogicznej rozpatrywane jest w dwóch ujęciach: wąskim i szerokim. W ujęciu wąskim środowisko wychowawcze jest postrzegane jako celowy system bodźców tworzących środowisko. Natomiast w ujęciu szerokim jest to zespół sytuacji wychowawczych, zawierający zarówno bodźce jak i wpływy kreujące określone środowisko wychowawcze.
W literaturze rodzina na ogół pojmowana jest jako środowisko wychowawcze w aspekcie szerokim, w którym mają miejsce zarówno oddziaływania wychowawcze zamierzone, jak też wpływy samorzutne, o charakterze pozytywnym .
Rodzina dla dziecka jest środowiskiem, w którym dochodzi do naturalnego wychowania. Poprzez codzienne uczestnictwo w zwykłych sytuacjach życia rodzinnego i oddziaływanie na niego dóbr materialnych i niematerialnych dziecko zdobywa podstawową wiedzę o świecie, kulturze i wartościach moralnych obowiązujących w jego kręgu rodzinnym.
Ważnym aspektem rodziny jako środowiska wychowawczego jest jej rodzinne dziedzictwo społeczne, przekazywane potomkowi. Dziedzictwo to zawiera wzory postępowania, które są przyswajane przez dziecko, a następnie realizowane w codziennym życiu. To rodzina pokazuje mu w jaki sposób zaspokajać podstawowe potrzeby oraz rozwijać własną osobowość .
Grupa społeczna jaką jest rodzina jest bardzo charakterystyczna. Jest grupą otwartą, w ciągłym kontakcie z pozostałymi grupami społecznymi. Gotowa na przyswajanie coraz to nowszych informacji ze świata oraz zdolna do radykalnych zmian. Pomiędzy członkami rodziny dochodzi do zawiązania się więzi społecznychi emocjonalnych oraz powstaje poczucie wspólnoty.
Rodzina, a dokładniej środowisko wychowawcze jakie tworzy, jest niezbędnym elementem rozwoju osobowości dziecka. To w niej uczy się języka, rozwija swoje uczucia oraz kształtuje postawy społeczne.


Bibliografia:
1. Izdebska J., Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, Białystok 2000.
2. Kawula S., Pedagogika rodziny, Toruń 2004.
3. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004.

Opracowała: mgr Patrycja Piesik