Przyjazna ortografia - program edukacji ortograficznej dla klas I - III gimnazjum

PUBLICZNE GIMNAZJUM im. Leona Wyczółkowskiego W MIASTKOWIE KOŚCIELNYM

PRZYJAZNA ORTOGRAFIA
PROGRAM EDUKACJI ORTOGRAFICZNEJ
DLA KLAS I – III GIMNAZJUM

opracowała
Marzena Gawryś

Miastków Kościelny, 2009

WSTĘP

Polska ortografia nie należy do najłatwiejszych, dlatego często jest piętą achillesową młodszych i starszych uczniów. Najlepszym sposobem rozwoju wrażliwości ortograficznej jest czytanie książek, współcześnie jednak - w dobie telewizji i Internetu – młodzi Polacy niechętnie sięgają po jakąkolwiek lekturę. Coraz mniej czytamy i piszemy niewiele – wystarczy krótki e-mail czy sms zamiast tradycyjnego listu. Trudno w takiej sytuacji ćwiczyć poprawność pisowni.
Każdy nauczyciel zobowiązany jest do poprawiania błędów ortograficznych i interpunkcyjnych uczniów, nawet jeżeli błędy w zakresie poprawności zapisu nie wpływają na ocenę pracy ucznia. Umiejętność pisania, poprawnego posługiwania się językiem polskim, również pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym, jest jedną z kluczowych umiejętności ponadprzedmiotowych, które uczeń powinien nabyć podczas nauki w szkole. Dlatego edukacja ortograficzna powinna być konsekwentnie realizowana we wszystkich klasach gimnazjum. Trudności ortograficzne łatwiej pokonać, kiedy ukaże się uczniom ortografię jako atrakcyjną dziedzinę wiedzy, stosując częściej motywację pozytywną niż krytykę wobec niepowodzeń ucznia.
Niniejszy program jest próbą zwrócenia uwagi na konieczność ustawicznej dbałości o edukację ortograficzną, a także interpunkcyjną młodzieży gimnazjalnej. „Przyjazna ortografia” to program ponadprzedmiotowy, przeznaczony do realizacji przede wszystkim w ramach zajęć języka polskiego w korelacji z dowolnym programem nauczania i z wykorzystaniem wiadomości i zadań zawartych w podręczniku, z którego korzystają uczniowie (autorka korzysta z programu nauczania języka polskiego „Między nami” Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego oraz z podręczników i zeszytów ćwiczeń z serii „Między nami”). Niektóre treści programowe „Przyjaznej ortografii” powinny być realizowane również na innych zajęciach przedmiotowych, w szczególności z przedmiotów bloku humanistycznego.
Należy zwrócić uwagę, że poza wykorzystaniem podręczników do języka polskiego nauczyciel realizujący program edukacji ortograficznej powinien korzystać z innych publikacji dotyczących polskiej ortografii i interpunkcji, na przykład „Dydaktyki ortografii i interpunkcji” Edwarda Polańskiego oraz różnorodnych słowników ortograficznych i interpunkcyjnych. Realizacja programu wymaga również korzystania z komputera i Internetu oraz pracy z multimedialnymi programami z zakresu poprawności językowej.
Zadania wyznaczone w tym programie można realizować z uczniami klasy pierwszej, drugiej i trzeciej gimnazjum w ciągu cyklu trzyletniego. Mogą one być wykonywane w ramach pojedynczych oddziałów lub jako projekty i konkursy międzyklasowe – w takim przypadku zakłada się uczestnictwo chętnych uczniów, uzdolnionych lub zainteresowanych językiem polskim.
Program „Przyjazna ortografia” w swoich założeniach odwołuje się do Ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999r., która nakłada na obywateli polskich obowiązek ochrony języka polskiego, polegający w szczególności na „dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji”. Program „Przyjazna ortografia” jest zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z dnia 23 grudnia 2008 roku, która wśród umiejętności kluczowych wymienia „umiejętność komunikowania się uczniów w języku ojczystym (...) zarówno w mowie, jak i w piśmie”, a ponadto w wymaganiach szczegółowych w zakresie języka polskiego wskazuje umiejętność dokonywania przez ucznia korekty własnych tekstów oraz poprawiania błędów ortograficznych i interpunkcyjnych. W treściach nauczania program uwzględnia aktualne postanowienia Rady Języka Polskiego, która jest instytucją opiniodawczo – doradczą w sprawach używania języka polskiego i która - zgodnie z zapisami Ustawy o języku polskim – ustala zasady ortografii i interpunkcji języka polskiego.
Autorka programu jest nauczycielem mianowanym z dziewięcioletnim stażem pracy na stanowisku nauczyciela języka polskiego w gimnazjum.

CELE PROGRAMU

CEL GŁÓWNY

Rozwój edukacji ortograficznej i interpunkcyjnej wśród młodzieży gimnazjalnej.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

- uczenie szacunku do języka polskiego wyrażanego poprzez dbanie o poprawną pisownię;
- stwarzanie warunków do rozwoju zdolności i zainteresowań uczniów związanych z językiem polskim;
- kształtowanie wrażliwości ortograficznej uczniów;
- poszerzanie wiadomości na temat zasad polskiej ortografii;
- wdrażanie uczniów do samodzielnego i umiejętnego korzystania ze słowników ortograficznych i interpunkcyjnych oraz innych wydawnictw poprawnościowych;
- uświadamianie różnorodnych sposobów ćwiczenia i rozwijania poprawności ortograficznej ze szczególnym zwróceniem uwagi na potrzebę czytania książek;
- motywowanie uczniów do dbałości o poprawność ortograficzną we wszystkich pisanych przez nich tekstach niezależnie od intencji wypowiedzi i adresata;
- wdrażanie uczniów do krytycznego - pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym - czytania własnych i cudzych tekstów;
- promowanie uczniów i szkoły poprzez udział w wewnątrzszkolnych i zewnętrznych konkursach ortograficznych ;
- zachęcanie do pracy nad ortografią poprzez łączenie edukacji ortograficznej z rozrywką i zabawą;
- ukazywanie języka polskiego jako jednego z najważniejszych wyznaczników tożsamości, odrębności i jedności narodowej;
- kształtowanie świadomości językowej i dbałości o kulturę języka;
- doskonalenie umiejętności korzystania z nowoczesnej technologii komunikacyjnej i informacyjnej (komputer, Internet);
- wdrażanie uczniów do planowanej i efektywnej pracy grupowej i zespołowej.

METODY I FORMY PRACY

Program może być realizowany w ramach zajęć edukacyjnych z różnych przedmiotów, przede wszystkim na lekcjach języka polskiego oraz innych przedmiotów z bloku humanistycznego, a także na zajęciach pozalekcyjnych z wykorzystaniem metod i form pracy aktywizujących uczniów. Konieczne jest jak najczęstsze stosowanie metod praktycznych z naciskiem na samodzielność uczniów podczas twórczej pracy zespołowej, grupowej i indywidualnej. Proponuje się częste stosowanie różnorodnych gier dydaktycznych i rozrywek umysłowych, np. krzyżówki ortograficzne, rebusy, łamigłówki, szarady, domina wyrazowe, piktogramy itp.
Ponadto zaleca się realizację treści programowych poprzez zadania i projekty ponadprzedmiotowe, m.in.:
- konkursy międzyklasowe oraz konkursy indywidualne dla uczniów,
- przygotowanie prezentacji multimedialnych,
- współpracę z gazetą szkolną,
- współpracę z administratorami szkolnej strony internetowej,
- przygotowywanie gazetek ściennych.
TREŚCI PROGRAMOWE I ZADANIA

Poniżej przedstawione zostały treści programu „Przyjazna ortografia” oraz zadania, które umożliwiają ich realizację w ciągu trzech lat nauki w gimnazjum, przy czym kolejność realizacji zadań oraz dostosowanie ich do poziomu uczniów klasy pierwszej, drugiej i trzeciej leży w gestii nauczyciela.

REALIZOWANE TREŚCI
ZADANIA DO REALIZACJI

I.
Zasady polskiej ortografii i interpunkcji.
1. Utrwalanie poznanych w szkole podstawowej zasad pisowni, m.in.: wyrazy z ó/u, rz/ż, h/ch; pisownia wyrazów z partykułą nie, pisownia wyrazów wielką i małą literą, pisownia zakończeń –i, -ii, -ji oraz zasad dotyczących innych trudności ortograficznych

2. Utrwalanie poznanych w szkole podstawowej zasad interpunkcyjnych, m.in. dotyczących używania różnych znaków interpunkcyjnych na końcu zdania, oddzielania przecinkiem wyrazów w zdaniu, sposobów zapisywania dialogu.

3. Zapoznanie z zasadami pisowni partykuły nie z imiesłowami – zadanie realizowane głównie w ramach zajęć języka polskiego.

4. Zapoznanie z zasadami interpunkcji w zdaniach wielokrotnie złożonych oraz wypowiedzeniach złożonych z imiesłowowym równoważnikiem zdania.

5. Zorganizowanie konkursu na najciekawszą rymowankę prezentującą wybraną zasadę ortograficzną – publikacja prac w gazecie szkolnej i na gazetce ściennej.

6. Przygotowanie folderów prezentujących zastosowanie różnych zasad ortograficznych – zadanie indywidualne dla chętnych uczniów.

7. Zorganizowanie konkursu na najciekawszą prezentację multimedialną na temat polskich zasad ortograficznych lub interpunkcyjnych.

II.
Pisanie poprawne pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym.
1. Doskonalenie umiejętności poprawnego pisania poprzez motywowanie uczniów do dbałości o poprawność ortograficzną i interpunkcyjną w każdej pisanej przez nich pracy, niezależnie od przedmiotu, na który jest przygotowywana.

2. Konsekwentne poprawianie błędów ortograficznych przez nauczycieli we wszystkich sprawdzanych pracach uczniowskich na różnych przedmiotach.

3. Wyrabianie w uczniach nawyku dokonywania korekty ortograficznej po napisaniu własnej pracy.

4. Organizowanie dyktand ortograficznych w klasach w ramach zajęć języka polskiego z uwzględnieniem poznanych w gimnazjum trudności ortograficznych i interpunkcyjnych.

5. Łączenie treści gramatycznych z zadaniami ortograficznymi (stosowanie ćwiczeń gramatyczno – ortograficznych).

6. Ścisła korelacja zadań redakcyjnych – pisanie dłuższych form wypowiedzi – z dbałością o poprawność ortograficzną (stosowanie ćwiczeń ortograficzno – stylistycznych).

7. Wykonywanie ćwiczeń ortograficzno – słownikowych z wykorzystywaniem ortogramów.

8. Przeprowadzenie w klasach zajęć języka polskiego poświęconych ortografii z zastosowaniem metod aktywizujących - np. zajęcia według autorskiego scenariusza lekcji na temat: „Ortografia na wesoło”, a także lekcja według scenariusza zaproponowanego przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe na stronie www.gwo.pl na temat „Ortograficzna wyprawa w góry”.

9. Wykorzystywanie dostępnych w bibliotece szkolnej programów komputerowych związanych z poprawnością ortograficzną.

10. Zapoznanie uczniów z kryteriami oceniania błędów ortograficznych i interpunkcyjnych na egzaminie gimnazjalnym w części humanistycznej.

11. Wspieranie uczniów mających szczególne trudności z ortografią poprzez kierowanie ich na badania do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej oraz stosowanie zaleceń poradni dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

12. Stosowanie odrębnej skali oceniania błędów ortograficznych dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się – dysortografia, dysleksja.

13. Prowadzenie zajęć dla uczniów dyslektycznych mających na celu doskonalenie poprawności pisania - zajęcia z pedagogiem szkolnym lub innym specjalistą.

III.
Korzystanie ze słowników ortograficznych
i interpunkcyjnych
oraz innych wydawnictw poprawnościowych.
1. Organizowanie lekcji bibliotecznych z prezentacją słowników ortograficznych i interpunkcyjnych oraz innych wydawnictw poświęconych poprawności językowej, w tym również dostępnych w szkole publikacji multimedialnych związanych z ortografia i interpunkcją.

2. Przeprowadzenie w klasach w ramach zajęć języka polskiego lekcji poświęconych ortografii z wykorzystaniem słowników ortograficznych do odszukiwania zapisów dotyczących poprawności ortograficznej, wyszukiwania wyrazów według zasad pisowni, sprawdzania i uzasadniania pisowni.

3. Przeprowadzenie w klasach w ramach zajęć języka polskiego lekcji poświęconych interpunkcji z wykorzystaniem słowników interpunkcyjnych do odszukiwania zapisów dotyczących stosowania znaków interpunkcyjnych oraz uzasadniania interpunkcji w wypowiedzeniach pojedynczych i złożonych.

4. Zadawanie prac domowych wymagających korzystania ze słownika ortograficznego lub interpunkcyjnego.

IV.
Prezentacja osiągnięć i postępów uczniów w zakresie edukacji ortograficznej.

1. Organizacja klasowych konkursów ortograficznych.

2. Organizacja szkolnego konkursu o tytuł „Gimnazjalnego Mistrza Ortografii” (opracowanie regulaminu, ogłoszenie o konkursie na apelu szkolnym oraz na szkolnej stronie internetowej, przeprowadzenie trzech etapów konkursu, rozstrzygnięcie, nagrodzenie finalistów).

3. Udział uczniów w konkursach zewnętrznych, przede wszystkim w Powiatowym Konkursie Ortograficznym.

4. Nagradzanie laureatów konkursów na apelach szkolnych wobec całej społeczności uczniowskiej.

5. Publikacja wyników konkursów oraz nazwisk zwycięzców w gazecie szkolnej oraz na szkolnej stronie internetowej.

V.
Promocja poprawności ortograficznej.
1. Zorganizowanie konkursu na reklamę lub hasło promujące ortografię i poprawność językową.

2. Redagowanie artykułów (pisanych przez nauczycieli i uczniów) na temat poprawności ortograficznej, zasad pisowni i kultury języka w gazecie szkolnej oraz publikowanie ich na szkolnej stronie internetowej.

3. Przygotowywanie gazetek ściennych poświęconych ortografii i interpunkcji.

PRZEWIDYWANE EFEKTY PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ

Uczeń:

1. Posiada wysoką świadomość językową oraz ma poczucie odpowiedzialności za język, jakim się posługuje.
2. Interesuje się kulturą języka i ortografią.
3. Zna zasady pisowni polskiej: reguły ortograficzne oraz zasady interpunkcyjne.
4. Pisze poprawnie pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym.
5. Dokonuje korekty ortograficznej i interpunkcyjnej własnych i cudzych tekstów.
6. Samodzielnie uzasadnia pisownię różnych ortogramów.
7. Sprawnie i celowo posługuje się słownikiem ortograficznym i interpunkcyjnym.
8. Korzysta z komputera i Internetu przy rozwiązywaniu problemów związanych z poprawnością ortograficzną i interpunkcyjną.
9. Chętnie korzysta z oferty edukacyjnej szkoły, bierze udział w konkursach wewnętrznych i pozaszkolnych.
10. Potrafi samodzielnie organizować efektywną pracę w grupie.

EWALUACJA PROGRAMU

1. Coroczne podsumowanie pracy w zakresie stopnia realizacji programu „Przyjazna ortografia”.
2. Przeprowadzenie ankiet ewaluacyjnych wśród uczniów biorących udział w konkursach i projektach.
3. Analiza wyników osiąganych przez uczniów w wewnątrzszkolnych i zewnętrznych konkursach ortograficznych.

BIBLIOGRAFIA

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego z dnia 23 grudnia 2008 roku.
2. Ustawa o języku polskim z dnia 7 października 1999 roku.
3. M. Nagajowa: Abc metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.
4. E. Polański: Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa 1995.