Problem samodzielności dzieci i młodzieży

Kształcenie i rozwijanie samodzielności jest celem zabiegów pedagogicznych począwszy od przedszkola, aż po szkołę wyższą. Samodzielny to ten, kto zaprojektuje działania uwzględniając dostępne środki i warunki, oceni swoje możliwości, potrafi przewidzieć skutki swojego działania, skontroluje przebieg czynności i będzie modyfikował działania, gdy zmienią się warunki. Mówiąc inaczej, uczeń samodzielny to taki, który w sposób racjonalny zmierza do celu.
Człowiek powinien stale się doskonalić, jednakże aby mógł on kształcić się przez całe życie, musi być do tego przygotowany. Jest to zadanie szkoły lub innych placówek oświatowo- wychowawczych. Nowoczesna szkoła musi zatem na plan pierwszy wysunąć wdrażanie uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy i samodzielności. Wdrażanie uczniów do pracy samodzielnej powinno odbywać się stopniowo i systematycznie.
Najważniejszym etapem umiejętności ludzkiej jest świadome i planowe działanie. Umiejętność tę można zdobyć w toku samodzielnego rozwiązywania coraz trudniejszych zadań polegających na przetwarzaniu wcześniej poznanej otaczającej rzeczywistości. Dlatego zrozumiałe jest, iż do powszechnie akceptowanych celów edukacji należy wyrabianie u uczniów umiejętności samodzielnego myślenia i działania. Nauczyciele kształtują samodzielność w myśleniu wówczas, gdy systematycznie wdrażają uczniów do formułowania problemów i poszukiwania pomysłów ich rozwiązania, do rozwiązywania tych problemów, sprawdzania rozwiązań i wreszcie do poszukiwania zastosowań tych rozwiązań w nowych sytuacjach.
Samodzielne działanie to forma pracy oparta na samodzielnym zaplanowaniu, wykonaniu i skontrolowaniu własnej działalności przez uczniów pod ogólną opieką i kontrolą nauczyciela. Gdy uczeń sam wykonuje pracę, ale jej nie planuje i nie kontroluje, to rzecz jasna zmniejsza się stopień samodzielności pracy, zmniejsza się również wartość dydaktyczno - wychowawcza takiej pracy.
Życie w świecie zmieniającym się z ogromną szybkością szczególnie w zakresie rozwoju nauki i techniki, pociąga za sobą konieczność zmian w procesie powszechnej edukacji.
Zmiana funkcji współczesnej szkoły wyraża się w rezygnowaniu z tradycyjnego magazynowania wiedzy na korzyść organizowania działań przygotowujących uczniów do umiejętności uczenia się samodzielnego.
Każde dziecko będące w normie rozwojowej jest naturalnie,,otwarte” na wszystko i ciekawe wszystkiego. Wykształcenie postawy samodzielnego podejścia do rozwiązywania problemów jest niezmiernie ważne, stanowi bowiem podstawę występowania procesu myślenia i umożliwia kierowanie nim we właściwy sposób.
Często wzywamy młodzież do uczenia się samodzielnego, a nauczycieli do wyrabiania samodzielności u wychowanków. Znaczy to, że traktujemy samodzielność jako pewien ideał i jako jeden z celów wychowania. Ale tym samym przyjmujemy domyślnie, że uczniowie bywają niesamodzielni i że nauczyciele nie zawsze pracują tak, aby wyrobić umiejętność uczenia się samodzielnego.
Problem samodzielności w uczeniu się uczniów zaczyna być dzisiaj coraz wyraźniej dostrzegany.
Rozwijanie samodzielności u dzieci związane jest ściśle z pokonywaniem trudności w trakcie dochodzenia do uogólnień .,,Trudności” te, hamujące procesy myślowe u dzieci, dość często nie są dostrzegane przez nauczycieli, stąd też zamiast udzielić dzieciom pomocy w pokonywaniu nauczyciele raczej ograniczają się do podawania im gotowych odpowiedzi. Wydaje się, że szukanie właściwych sposobów pokonywania trudności stanowi wyjściowy punkt w kształceniu samodzielności myślenia dzieci i młodzieży.
Wyrabianie u dzieci i młodzieży umiejętności samodzielnego myślenia i działania należy, podobnie jak postulat wszechstronnego rozwoju do powszechnie akceptowanych celów edukacyjnych.
Mimo licznych badań empirycznych prowadzonych w kraju i za granicą nad problemem samodzielności, istnieje jeszcze w tym względzie szereg luk.


Literatura:

E. Opyd . Rozwijanie samodzielności poznawczej uczniów klas I – III w toku uczenia się poprzez badanie na lekcjach środowiska społeczno – przyrodniczego. (w:) J. P. Soińska (red): Kształtowanie samodzielności uczniów klas początkowych. Szczecin 1990.
Z. Orczykowska, J. Siepietowska, K. Wąsko . Możliwości kształtowania samodzielności poznawczej dzieci klas I – III w toku pracy z poezją (w:) Kształtowanie samodzielności poznawczej dzieci w przedszkolu i klasach I- III. Nowy Sącz 1984
J. Pieter : Samodzielność w uczeniu się. ,,Chowanna”1982 zeszyt 1
T. Tomaszewski : Z pogranicza psychologii i pedagogiki. Warszawa 1970
F. Witkowski. Poznawanie samodzielności w uczeniu się teoretycznej nauki zawodu. ,,Chowanna” 1982
B. Wilgocka. Trudności w przyswajaniu elementarnych pojęć przyrodniczych przez uczniów klas III. Studia Pedagogiczne.1957
W. Okoń: Nauczanie problemowe we współczesnej szkole. Warszawa 1986