Teoria Inteligencji Wielorakich Howarda Gardnera i ich wykorzystanie w pracy w szkole

Autor. Monika Michalik – Ochodek
nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej

spis treści:
1.Teoria inteligencji wielorakich
2.Profile inteligencji a kompetencje kluczowe
3.Sposoby diagnozowania uczniów, określanie profilu inteligencji
4.Przykładowe sposoby organizowania pracy z dziećmi
5.wnioski z realizacji założeń gardnerowskich podczas zajęć lekcyjnych.

Ad.1. Teoria inteligencji wielorakich

Tradycyjne rozumienie inteligencji przedstawia ją jako zespół określonych zdolności do postrzegania świata, uczenia się i przekształcania rzeczywistości. Najczęściej wspomina się o zdolnościach logicznych, językowych i matematycznych. Pedagogika diagnozuje te określone zdolności i opiera na nich tradycyjne metody nauczania. Amerykański teoretyk Howard Gardner znacznie rozszerzył pojęcie inteligencji wykazując współistnienie ośmiu równouprawnionych komponentów ludzkiej osobowości rozumianych jako inteligencje wielorakie. Są to:

1.inteligencja językowa rozumiana jako zdolność pojmowania i wyrażania rzeczywistości poprzez słowo, rytm. Osoby, u których dominuje ten typ inteligencji lubią czytać, wypowiadają się kwieciście, uprawiają twórczość literacką, przyswajają wiedzę poprzez słowo pisane i mówione.

2.Inteligencja muzyczna dominująca u osób przyswajających wiedzę poprzez rytm, dźwięk, muzykę.Osobom tym stale towarzyszy muzyka, często tworzą ją na różnych poziomach zabarwiając emocjonalnie. U dzieci dominacja tych zdolności może przejawiać się w uporczywym wystukiwaniu rytmów, nuceniu, nasłuchiwaniu odgłosów otoczenia. Mają też skłonność do zapamiętywania dźwięków towarzyszących przeżyciom.

3.Inteligencja ruchowa rozumiana jako zdolność doświadczania rzeczywistości poprzez ruch. Osoby, u który dominuje, sprawiają wrażenie nadruchliwych, uczą się poprzez ruch i dotyk, przejawiają zdolności manualne i chęć do przebywania w terenie.

4. Inteligencja matematyczno – logiczna rozumiana jako zdolność do postrzegania świata w sposób logiczny, uporządkowany. Osoby, u których dominuje, przejawiają uzdolnienia matematyczne, nabywając nowe wiadomości porządkują je, klasyfikują i dociekliwie uzupełniają. Dzieci lubią rozwiązywać rebusy i łamigłówki, grać w gry logiczne, a nawet konstruować je samemu.

5. Inteligencja wizualno – przestrzenna to skłonność do myślenia obrazowego, dobra orientacja w przestrzeni, połączona ze zdolnościami konstrukcyjnymi. Dzieci, u których dominują te zdolności, zapamiętują układ przedmiotów w konkretnej sytuacji poznawczej, bez trudu odczytują wykresy, symbole, tabele.Cechuje je rozwinięta wyobraźnia. Lubią bawić się klockami, modelować i konstruować.

6. Inteligencja przyrodnicza rozumiana jest jako szczególna wrażliwość na przyrodę, ciekawość praw natury i pozytywny stosunek emocjonalny do niej. Dzieci , u których dominuje ten typ zdolności lubią obcować z przyrodą, mają bogatą wiedzę na jej temat i rozumieją procesy zachodzące w świecie natury.

7.Inteligencja intrapersonalna ,czyli sposób postrzegania samego siebie, analizowania swoich uczuć i świadomość swego wpływu na otoczenie. Wyraża się poprzez poczucie własnej wartości, asertywność. Dzieci, u których przeważa ten typ inteligencji mogą sprawiać wrażenie zamkniętych w sobie, jednak cechuje je silne poczucie własnej wartości i dobrze się czują pracując indywidualnie lub z jednym kolegą.

8.Inteligencja interpersonalna to zdolność do współżycia w grupie. Osoby , u których dominuje, wykazują zdolności przywódcze lub dobrze współpracują w grupie, posiadają umiejętność negocjacji i łatwo nawiązują przyjaźnie.

Ad2. Profile inteligencji a kompetencje kluczowe

Teoria inteligencji wielorakich pozwala dostrzec , że każdy uczeń jest zdolny w specyficzny dla niego sposób. A co za tym idzie, każdy może osiągać sukcesy. Jest to cenne spostrzeżenie dla pedagogów w czasach, gdy wzrastają wymogi kompetencyjne zarówno w sferach zawodowych, jak i na poziomie wykształcania dobr kulturowych. Międzynarodowa Komisja Do Spraw Edukacji wyróżniła kompetencje kluczowe potrzebne współczesnemu człowiekowi do sprawnego i twórczego funkcjonowania w świecie. Są to:
- kompetencje matematyczne rozumiane jako umiejętność wykorzystywania matematyki w życiu codziennym
- kompetencje naukowo-techniczne, czyli wiedza z dziedziny matematyki i przyrody połączona z umiejętnością korzystania z nośników informacyjnych
- porozumiewanie się w języku ojczystym i językach obcych
- kompetencje informatyczne, czyli umiejętność sprawnego i krytycznego korzystania z nowoczesnej technologii.
- kompetencje społeczne i obywatelskie pojmowane jako zdolność zgodnego współżycia w grupie, rozumienia i akceptowania norm społecznych oraz chęć wpływania na środowisko społeczne
- inicjatywność i przedsiębiorczość
- ekspresja kulturalna, czyli przeżywanie i tworzenie dóbr kulturowych
Aby wykształcić u uczniów wszystkie te kompetencje, niezbędne jest uwzględnienie indywidualnego potencjału każdego dziecka i ukierunkowanie go tak, aby rozwinął zdolności wrodzone, a poprzez nie rozwinął inteligencje mniej wykształcone. Realizacja tych założeń umożliwia wykształcenie ludzi zaradnych, odważnych i tworczych.

Ad3. Sposoby diagnozowania uczniów, określanie profilu inteligencji

Aby opracować metody i formy pracy dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia, należy wyznaczyć jego profil inteligencji. W tym celu obserwujemy ucznia podczas zabawy i nauki. Zwracamy uwagę na preferowane zabawy, dobór środków dydaktycznych i rodzaj twórczosci, jaką sam wybiera. Obserwację prowadzimy w środowisku szkolnym, zarówno w czasie lekcji, jak i przerw, podczas spontanicznych zabaw, jak również w stanowiskach pracy przez nas skonstruowanych. Warto zorganizować stanowiska pracy, zwane ośrodkami zainteresowań typu: matematyczny, konstrukcyjny, językowy, przyrodniczy, muzyczny, ruchowy. Jeżeli dysponujemy wiekszą przestrzenią, ośrodki te mogą być zorganizowane na stałe. Wówczas mamy szansę na stałe dokonywanie obserwacji uczniów podczas zabawy. Po miesiącu możemy już dokonać diagnozy profilu inteligencji ucznia. Przykłady diagnozy:

Ania K.(lat 7) ma dobrze rozwiniętą inteligencję językową,bogaty zasób słów. Czyta płynnie, wypowiada się zdaniami wielokrotnie złożonymi. Lubi słuchowiska, opowiadania twórcze, zabawę słowem.Wykazuje zainteresowania przyrodnicze, rozumie zjawiska naturalne, kolekcjonuje kamienie. Dba o rośliny.Jest ruchliwa, żywo gestykuluje.Chętnie śpiewa, akompaniując na prostych instrumentach perkusyjnych. Niechętnie podejmuje się zadań matematycznych. Liczy na konkretach, nie lubi gier logicznych, natomiast chętnie konstruuje formy przestrzenne. W grupie próbuje dominować i narzucać własne zdanie. Oczekuje podporządkowania ze strony kolegów i reaguje złością na dominację innych osób.
Należy rozwijać inteligencję matematyczną wykorzystując zdolności konstrukcyjne i inteligencję ruchową. Inteligencją interpersonalna wymaga wsparcia poprzez uwrażliwianie na potrzeby drugiego człowieka, jak również wykazania wartości działania w zgodzie z innymi.

KamilR.(lat8) wykazuje zamiłowania matematyczne i zdolności logiczno-konstrukcyjne. Nie wykazuje zainteresowań przyrodniczych. Inteligencja językowa wymaga wsparcia. Chłopiec wypowiada się niechętnie, za pomocą zdań prostych i ubogiego słownictwa. Jest wrażliwy na dźwięki, chętnie słucha muzyki i akompaniuje, choć wstydzi się śpiewać.Inteligencja ruchowa jest wysoko rozwinięta, chłopiec wyraża uczucia ruchem, żywo gestykuluje, ma trudności z opanowaniem ruchliwości. W grupie dostosowuje się do lidera i wykonuje jego polecenia, nie próbując przeforsować swoich pomysłów, choć ma ich wiele.
Należy wzmacniać inteligencję intrapersonalną ucznia poprzez budowanie poczucia wysokiej wartości

Wyznaczenie profilu inteligencji ma na celu uświadomienie rodzicom i nauczycielom kierunków pracy z dziećmi. Aby scharmonizować rozwój dziecka, należy rozbudzić inteligencję mniej rozwinięte poprzez wykorzystanie indywidualnych zdolności. Z kolei mocne strony dziecka należy rozwijać starając się nie ukierunkowywać za mocno jego zainteresowań, lecz budzić ciekawość poznawczą i otwierać na świat.W okresie wczesnoszkolnym dziecko jest na etapie szybkich zmian, jest elastyczne i chętne do poznawania nowych zjawisk i doznań.

Ad4. Przykładowe sposoby organizowania pracy z dzieckiem

Po określeniu profili inteligencji naszych uczniów, powinniśmy stworzyć im środowisko optymalne do rozwijania inteligencji dominujących i pobudzania zdolności mniej rozwiniętych. W opisanych wcześniej ośrodkach zainteresowań, uczniowie powinni spędzać czas na zabawie spontanicznej w czasie przerw ale i korzystać z nich w czasie lekcji. Oto przykłady wykorzystania ośrodków zainteresowań z pracy z uczniami klasy I.
1.w ośrodku matematycznym
- Uczniowie siedzą w kręgu, każdy ma w ręku korale matematyczne. Początkowo nauczyciel, a potem uczniowie podają grupie historyjkę matematyczną związaną z omawianym tematem lekcji. Dzieci wykonują działania na koralikach i pokazują wyniki.
Do przeliczania można wykorzystywać zbiory skarbów natury z ośrodka przyrodniczego, jak kamienie, muszelki
Po dokonaniu uczniowie układają działania z liczb na kartonikach magnetycznych. W tej pracy ważne jest zaangażowanie każdego dziecka, toteż należy zaopatrzyć ośrodek w wystarczającą ilość liczmanów różnego rodzaju, aby uczniowie nie znudzili się.

2. W ośrodku matematycznym i muzycznym:
Uczniowie porównują liczebność zbiorów liczmanów.Każdy uczeń tworzy zbiory wg poleceń: Zbiór nr1 ma 7 elementów, zbiór nr2 ma o 3 elementy więcej itp.
Następnie uczniowie wygrywają na instrumentach perkusyjnych dźwięki wg instrukcji: Dzwonki grają po 3 dźwięki, bębenki po 10. O ile dźwięków więcej wydaje bębenek?

2.W ośrodku językowym i matematycznym

- Uczniowie nazywają przedmioty na obrazkach, następnie wyskakują liczbę sylab w danym wyrazie, potem układają odpowiednią ilość klocków symbolizujących sylaby.

- Uczniowie słuchają słuchowiska, równocześnie ilustrując wydarzenia. Po zakończeniu, wymieniają się pracami plastycznymi. Tworzą nowa historię w oparciu o ilustrację kolegi. Każdy uczeń tworzy fragment historii wykorzystując zilustrowaną sytuację, lub jej fragment, kolor, skojarzenie.

3.W ośrodku przyrodniczym i logiczno-konstrukcyjnym

Stwarzamy tu warunki do przeprowadzania eksperymentów przyrodniczych
-I grupa dzieci wykonuje w otwartym pudełku drabinkę, po której wspinać się będą pędy fasoli. Można wykonać ja z tektury, z klocków, z patyczków. II grupa umieszcza ziarno fasoli na gazie, gazę na słoików napełnionym wodą. III grupa w pudelku wycina niewielki otwór. Dzieci umieszczają w pudełku po drabinką słoik z fasolą i zamykają pudełko. Po kilku dniach ziarno fasoli pęka, wypuszcza pędy, które rosną wspinając się po drabince w stronę otworu, przez które wpada światło. Dzieci codziennie sprawdzają wędrówkę pędów, uzupełniają wodę. Poznają naturalne procesy życiowe i rolę światła i wody w życiu roślin.

-I grupa miesza z woda sól, II grupa cukier, III grupa miesza piasek. W słoiku umieszczają sznurki. W ciągu kolejnych dni obserwują osadzanie się soli na sznurku i wyciągają wnioski z zaobserwowanych zjawisk.

Tego typu proste eksperymenty angażują wszystkich uczniów i budzą zainteresowania przyrodnicze.

Działalności w poszczególnych ośrodkach uzupełniają się, jako, że dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, a konkretne inteligencje rozwijamy wykorzystując zdolności właściwe dla każdego dziecka z osobna.

Ad5. Wnioski z wykorzystania założeń gardnerowskich podczas zajęć lekcyjnych

Pracę w ośrodkach zainteresowań rozpoczęłam we wrześniu 2010 roku w klasie I złożonej w większości z dzieci 6 letnich. Na codzień obserwuję wielopłaszczyznową aktywność dzieci, które z zaciekawieniem wykorzystują wszelkie środki dydaktyczne. Ważne jest stworzenie atrakcyjnego, przestronnego miejsca do zabawy i nauki. Jeśli go mamy, dzieci nie spędzają za dużo czasu w ławce szkolnej, ale uczą się poprzez ruch i zabawę. Widzę już efekty swojej pracy, gdyż większość uczniów początkowo nie przejawiała żadnych zainteresowań przyrodniczych a teraz same poszukują wiadomości, dzielą się obserwacjami i domagają się zajęć na świeżym powietrzu. Uczniowie, którzy niechętnie podchodzili do zadań matematycznych bawiąc się układają i rozwiązują je sami. Uważam też za wspaniały efekt pracy w ośrodkach fakt, że wszyscy uczniowie ( a są to dzieci w większości 6 letnie ) mają rozwinięty słuch fonemowy i swobodnie czytają przynajmniej sylabami.

Praca w ośrodkach zainteresowań jest wysoce wartościową formą, nietrudną w organizacji. Zapewnia szybkie i wielopłaszczyznowe efekty nauczania i rozwoju dziecka. Sprzyja integracji grupy a nauczyciela wdraża do pracy w formie ludycznej, jedynej efektywnej formy w nauczaniu dzieci 6 letnich, które wkrótce stanowić będą całe oddziały w każdej polskiej szkole.