Prawa dziecka. Wprowadzenie do zajęć

Prawa człowieka jest to dziedzina prawa konstytucyjnego i prawa międzynarodowego. Jej zadaniem jest obrona w sposób zinstytucjonalizowany praw osoby ludzkiej. Jest to także obrona wobec nadużyć władzy państwowej.(1)
Idea praw człowieka i ich ochrony pojawiła się wraz z przeobrażeniami społeczno-ekonomicznymi, towarzyszącymi narodzinom formacji kapitalistycznej oraz z pojawieniem się prądów umysłowych epoki Odrodzenia i Oświecenia. Koniec VIII w. przyniósł rozwój liberalnej koncepcji praw człowieka, z dwoma najważniejszymi dokumentami tamtego okresu : amerykańską „ Deklaracją niepodległości „ i fran-
cuską „ Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela „ .

Przemiany i zjawiska towarzyszące rozwojowi kapitalizmu w XIX w. doprowadziły do wykształcenia się burżuazyjnej koncepcji praw człowieka. Kładzie ona nacisk na tworzenie materialnych warunków korzystania z praw człowieka oraz na rolę państwa jako gwaranta tradycyjnych praw i twórcę materialnych zabezpieczeń tej nowej kategorii praw.

Po II wojnie światowej nastąpił przyspieszony rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka, na co złożyło się wiele czynników psychologicznych, socjologicznych i politycznych. Najistotniejsze jednak były tragiczne doświadczenia, jakie przyniósł faszyzm.
Obecnie prawa człowieka należą do najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi prawa międzynarodowego. Bardzo ważny jest związek istniejący między poszanowaniem praw człowieka a kwestiami pokoju i bezpieczeństwa, sprawiedliwości społecznej i dobrobytu. Doświadczenia przeszłości dowiodły, że pozostawienie tej materii w wyłącznej kompetencji państw nie stanowi wystarczającej gwarancji przestrzegania fundamentalnych praw człowieka.
Wszystkie główne akty międzynarodowe ochrony praw człowieka mówią o poszanowaniu praw, utrzymaniu pokoju i przyjaznych stosunkach międzynarodowych.

1. Leksykon pokoju, W-wa, 1991, s. 165

Deklaracja ONZ z 1948 stanowiła inspirację dla ogromnej ilości konwencji międzynarodowych oraz postanowień w prawie wewnętrznym wielu państw w zakresie ochrony praw człowieka. W 1966 roku ONZ uchwaliła na podstawie Deklaracji Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka.
Rezultatem rozwoju ustawodawstwa w ramach ochrony praw człowieka są liczne konwencje i rezolucje przyjmowane przede wszystkim w ramach ONZ. Doszło do powstania międzynarodowych systemów ochrony praw człowieka, obejmujących obok umów także instytucje i procedury. Istnieją wyspecjalizowane systemy np. ochrony praw humanitarnych ( zajmuje się tym Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża lub Konwencja genewska, Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO ) .
Mimo ogromnych postępów w dziedzinie ochrony praw człowieka , nadal dochodzi w różnych miejscach świata do poważnych naruszeń międzynarodowych ustaleń. Nierespektowanie praw narodów do samostanowienia – jednej z fundamentalnych zasad praw człowieka – bywa przyczyną konfliktów, często o charakterze międzynarodowym.
Zagadnienia ochrony praw człowieka były również ważnym elementem w procesie odprężenia w Europie w latach 70-tych. Duże znaczenie miała Konferencja Bezpieczeństwa I Współpracy w Europie. Jej Akt Końcowy mówi o uznaniu przez państwa europejskie znaczenia praw człowieka i podstawowych wolności jako „istotnego czynnika pokoju, sprawiedliwości dobrobytu, niezbędnych do zapewnienie rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy „ .(2)
O wybitnej randze, jaką otrzymuje poszanowanie praw człowieka w stosunkach międzynarodowych świadczy duża liczba Pokojowych Nagród Nobla, przyznawanych osobom i organizacjom zaangażowanym w obronę tych praw. Pierwszym laureatem tej nagrody był w 1901 roku Henri Dunant.
Warto również wspomnieć watykańską filozofię pokoju ( encykliki Pacem in terris, Populorum progressio ). Kładzie ona szczególny nacisk na zależności między poszanowaniem praw człowieka ( sprawiedliwość, wolność, prawda ) a pokojem. Główny orędownik tej filozofii, Jan Paweł II, reprezentuje pogląd, iż „pokój sprowadza się w ostateczności do poszanowania nienaruszalnych praw człowieka”(3)
Obecnie dla mieszkańców Europy najważniejsza jest Europejska Konwencja Praw Człowieka. Została wypracowana w ramach prac Rady Europy. Nie powstała w pustce prawnej – jest logiczną konsekwencją powstałych wcześniej przepisów. Szczególnie ONZ – wskiej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku. Z czasem uznano, że traktatowa obrona praw możliwa jest jedynie w wymiarze regionalnym. Europejską Konwencję przyjęto na posiedzeniu Komitetu Ministrów Rady Europy w Rzymie 4 XI 1950.

2.Leksykon pokoju, W-wa, 1991, s.167

3.Tamże, s.166
Weszła w życie po uzyskaniu 10 pierwszych ratyfikacji. Z uwagi na miejsce jej podpisania bywa nazywana Konwencją lub Traktatem Rzymskim.

Szczególnym rodzajem praw człowieka, podlegającym nadzwyczajnej ochronie są prawa dziecka. Podstawowym dokumentem określającym prawa dziecka jest przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, 20 XI 1959 roku, Deklaracja Praw Dziecka. Prace nad przygotowaniem projektu trwały od 1946 roku. Ujawniały się wciąż nowe różnice zdań i rozbieżności. Zwyciężyła postępowa idea równych praw dla wszystkich dzieci. Deklaracja Praw Dziecka to wyraz troski o dziecko. Głosi ona, że obowiązkiem dorosłych jest zapewnienie dziecku szczęśliwego dzieciństwa i odpowiednich warunków rozwoju i wychowania oraz specjalnej ochrony w sytuacjach zagrożenia.. Dziecko należy chronić przed wszelkimi formami dyskryminacji i wyzysku, nauczając jednocześnie ogólnoludzkich wartości i ideałów. Deklaracja zawiera 10 zasad – jest to specyficzny wzorzec zaspakajania potrzeb dziecka. Zarazem jest to katalog praw i uprawnień. Deklaracja ta stała się wzorcem dla nowego dokumentu. ONZ proklamowała rok 1979 Międzynarodowym Rokiem Dziecka i rozpoczęła prace nad nową konwencją. Weszła ona w życie w 1990 roku pod nazwą Konwencja Praw Dziecka założeniach (4) :. Ustanawia status dziecka oparty na następujących
1. dziecko jest samodzielnym podmiotem, który ze względu na swoją niedojrzałość podlega szczególnej opiece i ochronie
2. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności, prywatności
3. rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowawczym dziecka
4. państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać w jej funkcjach

Uznając autonomię dziecka przyznano mu prawo do swobody wyznawania swoich poglądów, przekonań, opinii, życzeń. Poszanowanie dziecka to także zakaz bezprawnej ingerencji w jego prywatne sprawy.
Konwencja ustanowiła pewne zasady, którymi powinno się posługiwać każde państwo pragnąc chronić prawa dziecka. Zasady te można określić jako :
1 zasada dobra dziecka
2 zasada równości
3 zasada poszanowania
4 zasada określająca pomoc państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków dla prawidłowego rozwoju dziecka

Jak wygląda realizacja i poszanowanie praw dziecka przez dzisiejsze społeczności ludzi dorosłych, nie trudno jest stwierdzić. Wystarczy przeglądać prasę, oglądać telewizję, słuchać radia. Dotrze do nas bardzo wiele informacji o maltretowanych, bitych, gwałconych dzieciach. W Swiatowej Deklaracji w Sprawie Dzieci , opracowanej w 1990 roku na Swiatowym Szczycie Dzieci, czytamy : „dzieci doznają ogromnych cierpień, są ofiarami wojen i gwałtów, dyskryminacji rasowej i apertheidu, obcej okupacji i aneksji. Zmuszane są do opuszczenia domów i bliskich. Stają się uchodzcami lub przesiedleńcami. Są ofiarami zaniedbania, okrucieństwa i wyzysku. 40 tys. dzieci umiera codziennie na skutek niedożywienia i chorób, braku wody pitnej, urządzeń sanitarnych oraz w wyniku zażywania narkotyków ( ...). (5 )
Na straży praw dziecka winni stać przede wszystkim rodzice i rodzina, szkoła, społeczeństwo, kościół i państwo. Bardzo wielu dorosłych, a także wiele instytucji jest obojętnych na los dziecka, nieczułych, niemych, kiedy tym najmłodszym dzieje się krzywda, która pózniej czyni z nich ludzi bezdusznych i okrutnych, zbuntowanych i chcących oddać życiu to, co mu dało. Może więc warto dzisiaj zastanowić się nie tylko nad losem dzieci, ale także nad powinnością i odpowiedzialnością dorosłych.

4.OlearczykT., Prawa dziecka we współczesnej praktyce życia społecznego, Cz-wa, 2001, s. 47

5.Tamże,s.52


BIBLIOGRAFIA


1 Europejska Konwencja Praw Człowieka, Kraków, Kantor Wydawniczy, 1997

2 Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie , W-wa, Wydawnictwa Naukowe PWN, 1995

3 Leksykon pokoju, W-wa, 1991

4 Olearczyk T., Prawa dziecka we współczesnej praktyce życia społecznego, Cz-wa, Wyższa Szkoła Języków Obcych i Ekonomii, 2001