Przyczyny i skutki zjawiska nieakceptacji w klasie szkolnej

Dziecko w całym swoim okresie rozwojowym najdłużej przebywa w formalnie zorganizowanych grupach rówieśniczych. Jedną z takich grup jest klasa szkolna, w której uczniowie wzajemnie na siebie oddziałują. Stosunki społeczne i więzi emocjonalne występujące między uczniami w klasie, kształtują się w miarę poznawania się uczniów, w czasie wspólnego wykonywania zadań. Wspólna nauka, praca i zabawa stwarzają warunki do poznania się i nawiązywania różnorodnych kontaktów.
Potrzeba akceptacji właściwa jest każdemu człowiekowi. Zaspokojenie tej potrzeby „wpływa na kształtowanie się u dzieci wiary we własne siły, pewności siebie i pozytywnego obrazu własnej osoby” J. Lipińska, Dzieci niepełnosprawne w klasach integracyjnych, „ Szkoła Specjalna” 1995, nr 4, s. 40.
Dziecko musi doświadczać akceptacji własnej osoby, w ten sposób ugruntowuje swoje poczucie wartości. Pozycja społeczna ucznia w klasie stanowi ważny czynnik osobotwórczy. Wysoka pozycja sprzyja rozwojowi osobowości i dojrzewaniu społecznemu. Pozycja ucznia odrzuconego osłabia w nim wiarę w siebie, budząc poczucie krzywdy i nieufności do ludzi. Dziecko akceptowane ma możliwość zaspokojenia potrzeby kontaktu emocjonalnego i przynależności. Ma też największą szansę prawidłowego rozwoju społecznego. Czując się w grupie bezpiecznie przejawia dużą aktywność.
Społeczne odrzucenie rodzi wiele problemów społeczno – emocjonalnych. Problem nieakceptacji można rozpatrywać w trzech płaszczyznach: społecznej, gdzie wyrazem zjawiska nieakceptacji są trudności w procesie socjalizacji, psychologicznej – konsekwencje ujawniają się w nieprawidłowym rozwoju osobowości i pedagogicznej, w której dziecko nie wykorzystuje swoich potencjalnych możliwości rozwoju i osiąga znacznie mniej niż mogłoby uzyskać przy pełnej akceptacji.
Stworzenie warunków do zapewnienia możliwości zaspokojenia potrzeby akceptacji u dzieci, wymaga od nauczycieli wiele wysiłku i pracy wychowawczej. Przed nami, nauczycielami pracującymi w szkole podstawowej integracyjnej, zadanie wymagające podjęcia odpowiednich, specyficznych oddziaływań wychowawczych.
Podstawowym celem oddziaływań wychowawczych stojącym przed nauczycielem integracyjnych form edukacji „jest osiągnięcie takich relacji między dziećmi, aby dzieci pełnosprawne chciały nawiązywać kontakty z niepełnosprawnymi, obdarzały je pozytywnymi emocjami, traktowały partnersko – a niepełnosprawne, by swobodnie, bez zahamowań i obaw nawiązywały kontakty i więzi koleżeńskie z pełnosprawnymi członkami grupy oraz czuły się do tej grupy przynależne” J. Lipińska, Układ stosunków emocjonalno – społecznych między dziećmi w integracyjnych klasach szkolnych, w: Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych, red. A. Maciarz, Kraków 1999, s. 63.
Obserwując wzajemne relacje między uczniami w klasie, zróżnicowanie tych relacji, przedmiotem naszego szczególnego zainteresowania stało się zjawisko nieakceptacji oraz szukanie odpowiedzi na pytanie jakie są główne przyczyny nieakceptowania niektórych uczniów.
Nieocenionym źródłem informacji były dla nas wyniki badań własnych, których dostarczyła nam wykorzystana metoda socjometryczna. W obrębie tej metody zastosowałyśmy trzy techniki badawcze: klasyczną I.L. Moreno, „Plebiscyt Życzliwości i Niechęci” oraz technikę „Zgadnij kto?”
Analiza zebranego materiału badawczego pozwoliła na sformułowanie wniosku, że głównymi przyczynami odrzucenia uczniów są: niskie wyniki w nauce, negatywne zachowanie uczniów, przejawiające się agresją, dokuczaniem innym, używaniem wulgarnych słów, nieumiejętność współżycia w grupie, mała aktywność społeczna. Niekorzystne pozycje społeczne w relacjach z rówieśnikami uzyskali także uczniowie niepełnosprawni.
Skutkiem niezaspokojenia potrzeby akceptacji może być niedostosowanie społeczne, kształtowanie się postaw wycofujących lub wrogich wobec innych ludzi.
Znajomość skutków społecznej izolacji stała się dla nas bodźcem do zbadania przyczyn występowania tego zjawiska, a przede wszystkim do wyszukiwania jednostek nieakceptowanych w klasie. Gruntowna wiedza na ten temat pozwoliła na poznanie nieformalnej struktury i zaplanowanie pracy wychowawczej w taki sposób, aby poprawić sytuację uczniów odrzuconych przez grupę.