Biblioterapia

Biblioterapia.
Trudności dnia codziennego, problemy w rodzinach, choroby, stresy, ogromny pęd życia, bardzo wysokie wymagania stawiane człowiekowi, powodują, że potrzebujących wsparcia psychicznego jest coraz więcej. Dotyczy to także młodzieży szkolnej, która nie radzi sobie z problemami dnia codziennego. Zdarza się, że nauczyciel staje przed faktem coraz trudniejszego dotarcia do ucznia i szuka nowych sposobów przezwyciężenia problemów . Jednym z wykorzystywanych narzędzi, może stać się biblioterapia.
Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć termin ten pojawił się po raz pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych dwudziestego wieku; określano nim „działalność terapeutyczną, w której główne narzędzia działania stanowi książka”. Pojęcie biblioterapii zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych.
W „Encyklopedii wiedzy o książce” z 1971 r. można znaleźć następującą definicję: „Biblioterapia to stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych”. Według „Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego” z 1976 r. biblioterapia to „dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii”.
Wyjaśnienie dwóch greckich słów : biblion - książka i therapeo - leczę tworzy najprostszą definicję biblioterapii: leczenie książką. Szersze definicje wskazują na rolę pomocy psychicznej, świadczonej za pośrednictwem lektury, w opanowywaniu doraźnych reakcji chorego, zasmuconego, czy zmartwionego i rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby, zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki.
Pomysł uzdrawiania przy pomocy literatury nie jest niczym nowym, tak jak mówiłem wywodzi się z pierwszych bibliotek starożytnej Grecji i jest bardzo dobrym narzędziem do wykorzystania.
Leczenie książką kojarzono do niedawna głównie z bibliotekami funkcjonującymi w szpitalach, sanatoriach czy innych zakładach leczniczych, których zadaniem było pomaganie pacjentom w przetrwaniu i przezwyciężaniu choroby. Księgozbiór takich bibliotek był w porozumieniu z lekarzami odpowiednio dobierany i udostępniany przez specjalnie przygotowanych pracowników. Jednakże w dzisiejszej dobie jak najbardziej, można wykorzystać ten sposób do rozwiązywania problemów uczniów zdrowych, a mających problemy natury emocjonalnej, czy psychicznej, aby wzmocnić proces dydaktyczny.
Na czym polega istota tej metody? Otóż poprzez wydobycie terapeutycznych wartości literatury i wykorzystanie książek do pomocy ludziom w rozwiązywaniu ich problemów w formie psychicznego oddziaływania . Tak jak wspominałem można stosować ją, nie tylko w lecznictwie dzieci i dorosłych niepełnosprawnych i przewlekle chorych, ale i wśród zdrowych, mających osobiste problemy i przeżywających różnego rodzaju lęki, ale nie tylko. Również dla poprawy obrazu własnej osoby i zwiększenia szacunku wobec siebie, poprzez pokazanie, że nie jest się pierwszą i jedyną osobą, która zetknęła się z danym problemem. Dla pokazania, że z każdej sytuacji jest wyjście i że istnieje więcej niż jedno rozwiązanie danego problemu, ponieważ podejście do problemu w swobodniejszy sposób pomaga ulżyć presji emocjonalnej. Gdy dany problem zostanie rozpoznany i zidentyfikowany, można ułożyć indywidualny plan działań prowadzących do jego rozwiązania. Zadaniem biblioterapii nie jest tylko rozwiązywanie problemów, ale książki powinno się czytać , po to aby poznać świat, ludzkie zachowania i motywacje, a także rozbudzić zainteresowanie innymi ludźmi i wyjść poza własną osobę . Literatura piękna oddziałuje na człowieka, wyrabia w nim nowe spojrzenie na świat, daje wzory do myślenia, przeżywania i zachowania. Dzięki temu człowiek wie więcej o świecie i o innych ludziach, ale także lepiej rozumie ich postawy, zachowania. Literatura ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, smutkiem, żalem, lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wzory osobowe.

Prawidłowy etap procesu biblioterapeutycznego , powinien przebiegać w następujący sposób :
Musi być postawiona diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów wychowanka, jak i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego, dobrana odpowiednia literatura ściśle związana z daną sytuacją terapeutyczną i odpowiednie postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na osobę poddawaną terapii. Poprzez te działania powinna nastąpić:
- identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją
- refleksja odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje
- katharsis - rodzaj "oczyszczenia", odreagowania
- wgląd w samego siebie
- zmiana w postawach i zachowaniu.
Wielokrotnie sam doświadczyłem zbawiennych skutków biblioterapii. Uważam, że nic nie może zastąpić lektury odpowiedniej książki. Tu mam na myśli film, który również jest w stanie dostarczyć nam różnych wrażeń, które zaangażują naszą wyobraźnię, „przeniosą” do innego świata, nauczą czy zrelaksują. Przyznam jednak, że jeszcze nie zdarzyło mi się obejrzeć filmu , o którym mógłbym powiedzieć, że był „lepszy” niż książka, na której podstawie powstał. Moim zdaniem, nic nie jest w stanie zastąpić naszej wyobraźni, czy inwencji twórczej, których niezmierzone pokłady drzemią w każdym człowieku. To tak jakby człowiek wsiadł do innego pociągu zmierzającego do odkrycia następnej przygody, w sposób tak bardzo bliski, osobisty i subiektywny, a jednocześnie daleki i obiektywny, bo „podany” przez kogoś innego, niż my sami, przez co świat, który należy do kogoś innego, może stać się naszym światem. śledząc losy bohaterów utworów literackich będących w sytuacjach zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w warsztatach, można wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia, można doprowadzić do twórczego i aktywnego działania oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, wśród rówieśników.
Natomiast pedagogiczny aspekt biblioterapii koncentruje się wokół roli książki jako metody leczenia opartego o proces edukacyjny, który ma pomóc w radzeniu sobie z trudną sytuacją. Pożądane zmiany mają wystąpić w zachowaniu, uczuciach i wierzeniach oraz motywacji, a oddziaływanie książki powinno zmienić sposób widzenia swojej sytuacji, samego siebie oraz na pogłębianiu samoświadomości.