Praca z dzieckiem agresywnym

Do lat 70 – tych w literaturze psychologicznej przyjmowano za prawdziwe twierdzenie, iż gniew, wrogość i agresywność to cechy współwystępujące z upośledzeniem umysłowym. Agresywność uznawano za nieodłączną cechę osobowości jednostek o obniżonej sprawności umysłowej. Większość autorów sam fakt upośledzenia uznawało za nieustanne źródło frustracji. Obecnie uważa się, że czynnikami, które wywołują frustrację u osób upośledzonych umysłowo są:
• nienadążanie za osobami normalnymi w życiu społecznym,
• stałe poczucie krzywdy,
• niemożność osiągania większości celów,
• przekonanie o swojej niskiej wartości,
Tym oto wstępem chciałem podzielić się swoimi refleksjami dotyczącymi sposobu wyciszania zachowań agresywnych u uczniów z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym, z którymi pracuję na nauczaniu indywidualnym.
Moi uczniowie oprócz opóźnień w rozwoju intelektualnym cechuje niedojrzałość osobowości, która objawia się głównie w chwiejności emocjonalnej, – co manifestuje się w reakcjach charakteryzujących się rozhamowaniem psychoruchowym, częstymi zmianami nastroju ( od radości do rozpaczy), zachowaniami nieadekwatnymi do siły bodźca, czyli reakcjami obronnymi i ochronnymi ( np. wyobcowanie, lęk, agresja skierowana ku otoczeniu i sobie). W trzyletniej pracy z uczniami agresywnymi zauważyłem, że napięcia emocjonalne są wynikiem nieprawidłowych stosunków interpersonalnych panujących w środowisku rodzinnym. W związku z tym zachowania agresywne, które miały miejsce u mnie na zajęciach są zachowaniami celowymi, które pełnią funkcję sprzężenia zwrotnego w obustronnych reakcjach z otoczeniem. Wnioskuję, że tego typu zachowania mogą mieć swoje podłoże w komunikacji, adaptacji w stosunku do otaczającej rzeczywistości społecznej, która z różnych względów nie zapewnia uczniom optymalnych warunków życiowych.
Wśród różnych form zachowań autoagresywnych u swoich podopiecznych można wyodrębnić następujące zachowania:
• regresyjne – uderzanie ciała, uderzanie ciałem o przedmiot, gryzienie,
• manipulacyjne – uderzanie ciała przedmiotami, szczypanie, drapanie, wyrywanie włosów,
• prowokacyjne bądź deprywacyjne – wprowadzenie rąk lub przedmiotów do otworów ciała, zjadanie niejadalnych substancji.
Agresja pojawia się jako drastyczna i spontaniczna manifestacja bezsilności oraz bezradności, deprywacji potrzeb lub ignorowania, a nawet przemocy i krzywdy wyrządzonej przez otoczenie.
W pracy z uczniami agresywnymi wykorzystuję swoją wiedzę z zakresu psychoprofilaktyki, którą nabyłem na wielu szkoleniach i kursach. Zdobyte umiejętności pozwalają mi skutecznie wygaszać zachowania niepożądane u Kasi i Marty. Na zajęciach realizuje program terapeutyczny specjalnie skonstruowany do potrzeb indywidualnych ucznia. Stosuję:
• zabawy i zajęcia relaksacyjne i odprężające
• zajęcia uwrażliwiające,
• zajęcia ułatwiające kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie,
• zabawa, która jest celem samym w sobie: jej terapeutyczna wartość tkwi w jej spontaniczności, radości, fantazji. Radość płynąca z zabawy uspokaja nerwy, zapewnia lepsze funkcjonowanie ucznia. W toku zabawy uczeń odreagowuje złe emocje, napięcia, lęki, odpręża się psychicznie i fizycznie.
Kończąc moją wypowiedź można stwierdzić, że źródła agresji i autoagresji są podobne do źródeł stereotypii. Są to zaburzenia relacji dziecka z jego otoczeniem społecznym. Na problem agresji i sposób radzenia sobie z tego typu zachowaniami można spojrzeć z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze, dobrze jest zrozumieć źródła i przyczyny takich zachowań. Jeżeli przyczyną nie są zaburzenia sensoryczne ( np. brak wrażliwości czuciowej może wywołać zachowania polegające na dostarczaniu sobie silnych wrażeń dotykowych np. skłonność do drapania, co może wyglądać na zachowania autoagresywne) to należy poszukać przyczyny agresji w otoczeniu społecznym ucznia – przede wszystkim w rodzinie. Po drugie, przyczyny agresji, której źródła leżą w rodzinie mogą być bardzo różne. Myślę tutaj o naruszeniu nietykalności fizycznej. Dzieci bite naśladują w swoim zachowaniu agresję do otoczenia.



Bibliografia:
J. Ranschburg „ Lęk, gniew, agresja ”, WSiP Warszawa 1980
J. Strelau „ Podstawy psychologii dla nauczycieli ” PWN Warszawa 1976
A. Lewicki „ Psychologia kliniczna ”, PWN Warszawa 1978
J. Grochulska „ Agresja u dzieci ”, WSiP Warszawa 1993
A. Kozłowska „ Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego ”
Nack Kornelia „ Kiedy rodzice wychodzą ze skóry: jak radzić sobie z negatywnymi uczuciami; poradnik dla rodziców ”, „ Jedność ” Kielce 2001