Niepowodzenia uczniów w młodszym wieku szkolnym

„NIEPOWODZENIA UCZNIÓW W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM".

Osobowość człowieka stanowi bardzo złożoną dynamiczno-filozoficzną strukturę, społeczno-historycznego rozwoju, L. Wołoszynowa osobowość określa jako: „produkt wielu epok rozwoju ludzkiego i indywidualnej drogi życiowej, jaką przechodzi jednostka od urodzenia aż do śmierci. Osobowość jest swoistym, scalonym i zorganizowanym systemem całego postępowania człowieka". Większość psychologów rozumie przez osobowość: „Zespół cech, dzięki którym postępowanie i zachowanie danego człowieka wykazuje stałość oraz jest uporządkowane i zorganizowane".(Filipczuk, Strelau).
Dziecko przychodzi na świat z pewnymi zadatkami, które mają wpływ na dalszy jego rozwój, także na osiągnięcia szkolne, czy niepowodzenia.
Niepowodzenia szkolne uczniów są jednym z najważniejszych problemów wychowawczych, które najczęściej niepokoją: rodziców, nauczycieli, dzieci i cale społeczeństwo. Niepowodzenia to inaczej trudności dydaktyczne lub wychowawcze. Z. Skorny określa niepowodzenia jako: „ obniżenie osiąganych przezeń wyników nauczania, są przyczynami zwątpienia we własne umiejętności dydaktyczne, dezorganizują pracę wychowawczą". W. Okoń przedstawia trzy czynniki, które wpływaj ą na powodzenia i niepowodzenia szkolne tj.:
„ l .nauczyciel oraz metody i środki jego działalności,
2.przedmiot oddziaływania wychowawczego i podmiot procesu wychowawczego,
3.warunki społeczne".
W. Okoń uważa, że te trzy czynniki w odpowiednim układzie dają powodzenie szkolne, natomiast te same czynniki w nieodpowiednim układzie tworzą zjawisko niepowodzenia szkolnego.
Wyniki pracy nauczyciela zależą od: jego przygotowania pedagogicznego, dydaktycznego, doświadczenia, zdolności, cech charakteru, postawy, zamiłowania do pracy nauczycielskiej, możliwości, pozycji społecznej i zaangażowania osobistego.
Przedmiotem oddziaływań jest: stan zdrowia ucznia, wyposażenie dziedziczne, funkcjonowanie zmysłów, temperamentu, ogólnego rozwoju, zdobytej wiedzy, życia emocjonalnego, cech woli i charakteru.
Przedmiotem procesu wychowawczego będzie: aktywność ucznia, samodzielność, dojrzałość szkolna, dociekliwość, dynamizacja sił, wytrwałość, zainteresowania, zamiłowanie i samokształcenie.
Warunki społeczne to warunki kształtujące się w: domu, rodzinie, szkole, klasie, grupie rówieśniczej, zespole koleżeńskim, internacie i innym środowisku, w którym przebywa dziecko.
W. Okoń niepowodzenia dydaktyczne ujmuje w następujący sposób: „ Niepowodzenia pracy dydaktycznej wiążą się z istnieniem dysharmonii lub konfliktu między nauczycielem, uczniem i warunkami społecznymi tej pracy". Niepowodzenia dydaktyczne W. Okoń dzieli na:

„ Niepowodzenia szkolne:
wychowawcze oraz dydaktyczne. Dydaktyczne dzielą się na:
- ukryte
- jawne
• przejściowe
• względnie trwałe
* drugoroczność i wieloroczność
* odsiew szkolny”

Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy szkoła nie dostrzega braków w wiedzy, w umiejętnościach i zachowaniu ucznia, a mimo to braki te występują rzeczywiście, które z czasem mogą narastać i prowadzić do niepowodzeń jawnych. Niepowodzenia jawne, trwałe prowadzą do drugoroczności lub wieloroczności bądź też do odsiewu szkolnego.
Niepowodzenia szkolne przejawiają się w trudnościach i opóźnieniach w nauce, w zakresie jednego lub kilku przedmiotów nauczania. W razie wykrycia niepowodzeń szkolnych należy pomóc dziecku, odszukać przyczyny i znaleźć sposób na jej usunięcie. Niepowodzenia szkolne są dla dziecka bolesne i ujemnie wpływają na jego zdrowie psychiczne, grożą zachwianiem wiary we własne siły i zdolności do nauki. Uczeń zagrożony drugorocznością, chce uniknąć konfliktów, idzie np. zamiast do szkoły na wagary, gdzie zaczynają się kłopoty dydaktyczne i wychowawcze. Ważne jest znalezienie przyczyn i przezwyciężanie niepowodzeń.
J. Konopnicki wyróżnia trzy kategorie przyczyn niepowodzeń szkolnych: „intelektualne, emocjonalne i szkolne". „Intelektualne - to niski poziom umysłowy dzieci. Emocjonalne - to różne formy upośledzenia dzieci. Szkolne - to organizacyjne i dydaktyczne. Organizacyjne wiążą się z organizacjami i programami szkoły, a dydaktyczne to treści kształcenia, nauczyciel i uczeń". Cz. Kupisiewicz przyczyny niepowodzeń dydaktycznych dzieli na:
„1 .błędy metodyczne popełniane w czasie lekcji przez nauczycieli, polegające na słabej znajomości procesów nauczania, uczenia się,
2.niedostateczna znajomość uczniów przez nauczycieli,
3.brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce".
Jedną z przyczyn niepowodzeń jest brak dojrzałości szkolnej. Podjęcie nauki
w szkole utrudnia: brak dojrzałości emocjonalnej, procesów poznawczych,
defekty analizatora wzrokowego i słuchowego. Skuteczne uczenie się
jest uzależnione od: poziomu rozwoju pamięci, koncentracji uwagi,
spostrzegawczości, zasobu słów, umiejętności wypowiadania się, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi, umiejętności współżycia w zespole, rozumienia poleceń, samodzielności - co wiąże się z dojrzałością szkolną.
Trudności w przystosowywaniu się do warunków szkolnych są często
uwarunkowane środowiskiem rodzinnym, emocjami dziecka, nadmierną
troskliwością rodziców, a także samoobsługa. Określenie dojrzałości szkolnej
oraz wykrywanie niedoborów odbywa się na odpowiednich badaniach
diagnostycznych. Z. Skórny podkreśla, że: „niepowodzenia szkolne występujące u dziecka rozpoczynającego naukę mogą być spowodowane nie tylko niedoborami rozwojowymi, lecz również trudnościami w przystosowaniu się, do nowego środowiska oraz doznanymi w nim frustracjami. Sytuacje takie sprzyjają wytworzeniu się postaw lękowych oraz powstałego na tym tle negatywnego stosunku do szkoły".
Agnieszka Kmita przedstawia „ Lęk w szkole" pochodzący od trzech funkcji,
jakie szkoła ma realizować tj.: „ wychowawcza, kształcąca, i opiekuńcza".
Wychowanie oddziałuje na jednostkę jako system wymogów: „ty musisz,
a nie ty możesz".
Kształcenie odnosi się do jednostki, która musi przyswoić ogromne ilości
wiedzy - „wiedza na stopień".
Opiekuńcza ma zapewnić poczucie: „ bezpieczeństwa, a nie strachu".
Te lęki odnoszą się zarówno do nauczycieli i dzieci. Są także lęki dotyczące
nauczycieli takie jak: stan psychiczny, warunki sytuacyjne i społeczne.
Najbardziej znaczące są przyczyny lęku dzieci: nadmierna opiekuńczość
rodziców, niepowodzenia obiektywne i subiektywne, wymogi stawiane ponad
siły i możliwości, stres, środowisko. Nadmierna opiekuńczość prowadzi do
ciągłego lęku i niepokoju, że dziecko samo nic nie umie .Zawsze dziecko czuje strach. Niepowodzenia obiektywne to uzyskane oceny w dzienniku lub na świadectwie oraz opinia kolegów. Niepowodzenia subiektywne to zaniżone wymagania szkolne w stosunku do możliwości ucznia. Lęk u ucznia
potęgowany być może postawą nauczyciela wobec niego.
Każdy uczeń jest indywidualnością i należy umiejętnie, indywidualnie
rozmawiać z każdym. Doświadczane porażki mogą prowadzić do obniżenia
poczucia własnej wartości, obniżenia intelektualnego, motywacji do nauki,
braku satysfakcji, gdzie w końcowej fazie niepowodzenia narastają bardzo mocno. Szkoła powinna wyrażać szacunek dla indywidualizmu, akceptowanie różnorodności, przyzwolenie nauczycielom i uczniom na samostanowienie, zachęcanie do samokształcenia.
Bardzo ważna jest w życiu człowieka samodzielność. K. Sośnicki wskazuje na trzy cechy stopnia samodzielności: „ - świadomość celu danej pracy,
- świadome kierowanie i kontrola przebiegu danej pracy,
- wykonywanie pracy bez pomocy z zewnątrz".
Dziecko niesamodzielne jest zawsze niepewne tego, co robi, oczekuje pomocy z zewnątrz, nie potrafi samo kierować pracą i kontrolować jej przebiegu, często nie kończy pracy, ma problemy z dostosowaniem się do danej sytuacji. Przyczyny niepowodzeń według Tadeusza Mroza:
„PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ
- PRZYCZYNY SPOŁECZNO- EKONOMICZNE
- PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE
- PRZYCZYNY PEDAGOGICZNE
- PRZYCZYNY WZGLĘDNIE NIEZALEŻNE OD NAUCZYCIELA
- PRZYCZYNY WZGLĘDNIE ZALEŻNE OD NAUCZYCIELA
- BŁĘDY I USTERKI METODYCZNE
- NIEDOSTATECZNA ZNAJOMOŚĆ UCZNIÓW
- BRAK OPIEKI NAD UCZNIAMI OPÓŹNIONYMI W NAUCE".

T. Mróz przedstawia także schemat: „Dydaktyczne środki walki z niepowodzeniami szkolnymi uczniów".


Przyczyny niepowodzeń względnie niezależnych od nauczyciela Przyczyny niepowodzeń pedagogiczne Przyczyny niepowodzeń względnie zależne od nauczyciela
Błędy i usterki metodyczne Niedostateczna znajomość uczniów Brak opieki nad uczniami opóźnionymi w rozwoju
Profilaktyka pedagogiczna Diagnoza pedagogiczna Terapia pedagogiczna
Dydaktyczne środki walki z niepowodzeniami szkolnymi

Jak wygląda z podanych schematów, że wszystko ze sobą jest powiązane,
ściśle od siebie zależy, co nasuwa się wniosek:
„ nie ma skutków bez przyczyny".
Przyczyn niepowodzeń może być bardzo dużo, między innymi są:
- dojrzałość szkolna,
- przystosowanie społeczne,
- intelektualnie,
- emocjonalnie,
- szkolne,
- metodyczne,
- wychowawcze,
- konflikty domowe,
- trudne warunki,
- brak opieki
- środowisko,
- możliwości ucznia i inne... .
Dlatego należy zawsze poznać przyczynę i starać się znaleźć sposób zapobiegania niepowodzeniom. B. Milewicz proponuje następujące sposoby zapobiegania niepowodzeniom: „systematyczne kontaktowanie się ze szkołą i z internatem ...,zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do nauki i wypoczynku w domu, sprawdzanie przebiegu odrabiania zadań domowych ucznia, jego zeszytów i książek, w wypadku choroby dziecka kontaktowanie się rodziców dziecka ze szkołą lub uczniami tej samej klasy..., gdy występują poważne luki w wiadomościach, należy umożliwić dziecku dodatkowe nauczanie. Jeśli niepowodzenia szkolne spowodowane są niedorozwojem umysłowym, należy starać się o przeniesienie dziecka do szkoły specjalnej lub nauczanie indywidualne".
J. Konopnicki, Cz. Kupisiewicz, T. Mróz przedstawiają dydaktyczne środki walki z niepowodzeniami szkolnymi przez: profilaktykę, diagnostykę i terapię pedagogiczną.
Reasumując niepowodzenia musimy pamiętać, że wywołane przeżycia pobudzają zainteresowania dzieci, aktywizują do myślenia, rozwijają procesy poznawcze takie jak: myślenie, wyobraźnia, pamięć, uwaga, spostrzeżenia, spostrzegawczość. Rozwijają poczucie estetyki, wrażliwości na piękno, wdrażają do oceny tych przeżyć, pozwalają na swobodne wypowiedzi. Dlatego musimy unikać niepowodzeń, ponieważ wychowujemy dzieci wszechstronnie i kształtujemy ich osobowość. Przeżycia zostają długo w pamięci dziecka i zostaj ą przez niego odtwarzane, np.: w zabawach. Przeżycia emocjonalne wzbogacają słownictwo dziecka i kształtują postawy społeczne, niezbędne w szkole, które dotyczą słuchania oraz wykonywania poleceń i wyjaśnień nauczyciela, współpracy i współdziałania z kolegami, organizowania życia w szkole, grupie, zespole. Zadaniem wychowawcy jest: dobrze poznać dzieci, przewidzieć ich postępowanie oraz nauczyć działać w grupie, w sposób zgodny z ustalonymi normami.
Powtarzając słowa za Jędrzejem Śniadeckim: „Wrodzona ciekawość dzieci, sprawi, że nam o każdej rzeczy tysiące zrobią zapytań, a my nauczycielami prawdziwymi będziemy, jeśli na zapytania owe tak zręcznie potrafimy odpowiedzieć, ażeby się dzieci rzetelnie uczyły", staram się takim nauczycielem być, dlatego dokształcam się, aby jak najlepiej słowa J. Śniadeckiego realizować w praktyce. Osobowość nauczyciela, jego wiedza, umiejętności, zainteresowania, sposób oceniania i nagradzania uczniów ma ogromne znaczenie dla kształtowania się osobowości dziecka, jego poczucia wartości, aspiracji życiowych, powodzeń i niepowodzeń. Głównym zadaniem nauczyciela jest wspomaganie i stymulowanie rozwoju każdego dziecka.


BIBLIOGRAFIA:

l .H. Cudak „Przystosowanie społeczne dzieci w młodszym wieku szkolnym", Życie Szkoły nr 1/92;
2.I. Czajkowska, K. Herda „Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole",
WSiP, Warszawa 1989;
3.J.Gęsicki „Jak nie zwariować w szkole", WSiP, Warszawa 1999;
4.M. Jakowicka „Samodzielność jako kategoria określania rozwoju dziecka", Życie Szkoły nr 5/89;
5.B. Kaja „Zarys terapii dziecka", WSP, Bydgoszcz 1989;
6.A. Kamiński „Aktywizacja i uspołecznianie uczniów w szkole podstawowej", PZWS, Warszawa 1966;
7.A. Kmita „Lęk w szkole", Życie Szkoły nr 5/91;
8.Cz. Kupisiewicz „Niepowodzenia dydaktyczne", PWN, Warszawa 1970;
9.L. Niebrzydowski „Wpływ motywacji na uczenie się", NK, Warszawa 1972;
10.M. Nycząj „Problem nerwic dziecięcych", Życie Szkoły nr 1/92;
11 .D. Machowska, M. Chłopkiewicz „Osobowość dzieci i młodzieży – rozwój i patologia", WSiP, Warszawa 1980, Życie Szkoły nr 2/81;
12.I. Mycińska-Łyżniak „Jak pracują inni", Życie Szkoły nr 7/92; 13.B.Milewicz „Poradnik dla rodziców", NK, Warszawa 1968;
14.T.Mróz „Graficzne ujęcia struktur treści w uczeniu się i nauczaniu dydaktyki ogólnej", WSP, Bydgoszcz 1987;
15.W.Okoń „Zarys dydaktyki ogólnej", PZWS, Warszawa 1968; 16.M.Radwiłowiczowa, Z. Morawska „Metodyka nauczania początkowego", WSiP, Warszwa 1986;
17.P.Sarna „Teoretyczne podstawy pracy wychowawczej w szkole", Życie Szkoły nr 2/84;
18.Z.Skorny „Psychologia wychowawcza dla nauczycieli", WSiP, Warszawa 1987;
19.A.Tchorzewski „Rodzina Przeszłość - Teraźniejszość - Przyszłość", WSP, Bydgoszcz 1988;
20.R.Więckowski „Współczesne dylematy edukacji wczesnoszkolnej,
zagadnienia wstępne", Życie Szkoły nr 8/90;
21 .R.Więckowski „Zagadnienie pracy wychowawczej w pedagogice wczesnoszkolnej, zagadnienia wstępne", Życie Szkoły nr 8/90;
22.R.Więckowski „Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna, Klasy l - 3", WSiP, Warszawa 1998;
23.L.Wołoszynowa „Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym", NK, Warszawa 1967.