Dziecko z ryzyka dysleksji rozwojowej. Opis i analiza rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych i innych

Opis i analiza rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych i innych

Przypadek drugi:
Dziecko z ryzyka dysleksji rozwojowej.

I. Identyfikacja problemu

Dzieci rozpoczynające naukę w szkole często napotykają trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności takich jak, pisanie i czytanie. Jednak większość z nich radzi sobie bez większego wysiłku. Opanowanie tych sprawności stanowi warunek osiągania sukcesów edukacyjnych każdego dziecka. Przedstawione trudności dotyczą dzieci z ryzyka dysleksji rozwojowej.
Już od pierwszych miesięcy nauki zauważyłam, ze Jarek ma kłopoty z wykonywaniem czynności graficznych, orientacji przestrzennej oraz opanowaniem wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania we właściwym czasie. Największe problemy sprawiało mu pisanie liter w liniaturze, często opuszczał litery, mylił je, a także przestawiał ich kolejność. Nie radził sobie nawet z przepisywaniem kilku wyrazów z tablicy. Jego pismo było nieestetyczne i mało czytelne. Podczas czytania, uporczywie powtarzał głoskowanie, ale nie prowadziło to do scalania słowa, mylił głoski, zapominał je. Nie rozumiał czytanego tekstu, czy polecenia, mylił linijki. Cechowała go niezręczność manualna, która charakteryzowała się upraszczaniem kształtów, silnym naciskiem ołówka, kredki, częstym zmazywaniem, poprawianiem rysunku.
Zwróciłam uwagę na ten problem, ponieważ Jarek jest chłopcem inteligentnym o ogromnej wiedzy ogólnej i logicznym rozumowaniu. Jako jedyny w klasie wypowiadał się chętnie na każdy temat i potrafił wyrazić własną opinię czy osąd na podstawie tekstu literackiego i własnych doświadczeń. Trudności w czytaniu i pisaniu sprawiły, że chłopiec osiągał niskie wyniki z testów i sprawdzianów. Stawał się mniej zainteresowany procesem edukacyjnym, często zapominał o odrabianiu prac domowych i przygotowywaniu się do zajęć. Postanowiłam jak najszybciej mu pomóc, ponieważ wiedziałam, że Jarkowi zależy aby osiągać lepsze wyniki w nauce, ale sam nie potrafił sobie z tym poradzić.

II. Geneza i dynamika zjawiska

Gdy objęłam wychowawstwo w klasie pierwszej w roku szkolnym 2008/2009 zauważyłam, że spośród ośmioosobowej grupy moich wychowanków jeden z nich jest leworęczny. Był nim Jarek, który dość sprawnie radził sobie z pisaniem liter, ale miał trudności z łączeniem ich w wyrazy i często je mylił, gubił. Z tablicy i z wzoru przepisywał zdanie z ogromnym wysiłkiem i w bardzo wolnym tempie. Podczas przepisywania gubił nawet całe wyrazy, linijki tekstu. Jego pismo było mało estetyczne i czytelne, nie mieściło się w liniaturze. Początkowo uważałam, że trudności te wynikają z tego, że jest leworęczny. Dopiero, gdy również czytanie sprawiało mu kłopoty wtedy postanowiłam skierować dziecko na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Rodzice chłopca nie sprzeciwili się mojej decyzji. Sami spostrzegli, że Jarek ma kłopoty z opanowaniem techniki czytania i pisania.
Zanim chłopiec został przebadany uczęszczał na zajęcia wyrównawcze, na których usprawniał zaburzone funkcje. Na podstawie opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej stwierdza się, że trudności Jarka wynikają z obniżonego poziomu funkcji percepcyjno-motorycznych, lateralizację skrzyżowaną, leworęczność, prawooczność, nieustaloną nóg, nieznacznie obniżony poziom integracji wzrokowo- ruchowej oraz pamięci bezpośredniej oraz pamięci bezpośredniej wzrokowej, obniżony poziom grafomotoryczny ręki lewej wiodącej. Jego globalny rozwój intelektualny znajduje się na poziomie powyżej przeciętnej. Tempo czytania jest również zaburzone, podczas czytania zgaduje treść wyrazów na podstawie ich początku, myli litery podobne graficznie. Jego pismo jest lustrzane, myli litery: a-o, l- t- ł, pomija i dodaje litery, myli litery zbliżone słuchowo. Takie objawy wskazują na tzw. ryzyko dysleksji rozwojowej. Wśród wskazań poradni było zalecenie objęcia ucznia zajęciami korekcyjno- kompensacyjnymi i tak się stało.
Od początku klasy drugiej Jarek uczęszczał na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne z grupą i na zajęcia indywidualne. Matka chłopca początkowo ćwiczyła w domu zaburzone umiejętności, co niewątpliwie polepszyło jego wyniki. Jarek chętnie uczestniczył w zajęciach i sprawie wykonywał powierzone mu zadania w domu i w szkole. Jednak przez okres wakacji stracił zapał do nauki i w klasie trzeciej ciągle czegoś zapominał, nie odrabiał prac domowych, nie przynosił potrzebnych materiałów na zajęcia plastyczno-techniczne. Po rozmowie z chłopcem okazało się, że w domu nie ćwiczy tak jak wcześniej, a matka nie ma czasu na edukację syna. Sama prowadzi dom, w którym wychowuje troje małych dzieci w wieku 6,7 i 8 lat, a także zajmuje się wnukami starszych dzieci ( rodzina wielodzietna). Ojciec Jarka pracuje zawodowo w PKP i pochłonięty jest pracą w gospodarstwie rolnym.
Postanowiłam, więc sama zająć się Jarkiem i kserowałam dla niego dodatkowe zadania, które wykonywał pod nadzorem matki lub też sam. Na zajęciach często czytał krótkie fragmenty tekstu, a także zadania matematyczne i polecenia. Zaczynał lepiej czytać, jednak pisanie wyrazów i zdań nadal sprawiało mu ogromny kłopot. Posadziłam go w pierwszej ławce, żeby korygować jego błędy podczas pisania. Obecnie ciągle jest pod moją stałą kontrolą i innych nauczycieli.
Uważam, że bez fachowej, systematycznej pomocy Jarek nie będzie w stanie opanować techniki czytania i pisania, co doprowadzić może do pogłębiania niepowodzeń szkolnych i pogorszenia się ogólnej sprawności umysłowej.

III. Znaczenie problemu

Podstawowymi umiejętnościami, jakie dziecko powinno opanować w edukacji wczesnoszkolnej jest czytanie i pisanie, które stymulują rozwój umysłowy oraz rozszerzają możliwości zdobywania wszelkiej wiedzy.
Z obserwacji pedagogicznych i psychologicznych wynika, iż w klasach młodszych istnieje określony procent uczniów mających trudności z opanowaniem umiejętności czytania i pisania. Trudności te tkwią między innymi we fragmentarycznych deficytach rozwojowych w zakresie procesów poznawczych i funkcji ruchowych /przy poziomie rozwoju umysłowego w normie/. Badania różnych autorów / m.in. H. Spionek, M. Bogdanowicz/ wykazują, że specyficzne trudności, jakie maja dzieci w klasach młodszych z opanowaniem czytania, pisania i liczenia związane są z niedoborem funkcji sensomotorycznych - analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej kinestetyczno – ruchowej, a także odchyleniami w przebiegu procesu lateralizacji. Czytanie i pisanie angażuje bowiem zespół podstawowych funkcji psychofizycznych: słuchową, artykulacyjną, wzrokowo – przestrzenną, motoryczną, które wspólnie zapewniają ich prawidłowy przebieg. .
Wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować specyficzne trudności w czytaniu i stosuje się termin ryzyko dysleksji.

Termin „dysleksja” wywodzi się z języków greckiego i łacińskiego, w których przedrostek dys – oznacza brak czegoś, trudność, niemożność, a czasownik lego znaczy czytam.
Na oznaczenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu zaczęto używać terminu „dysleksja rozwojowa”. Określenie „rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od „dysleksji nabytej”, tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania, zwykle przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu.

Definicja ogłoszona w 1994r. przez Towarzystwo im. Ortona w USA mówi, iż dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym uwarunkowanym konstytucjonalnie (zmiany w centralnym układzie nerwowym wywołane niedotlenieniem mózgu, anomaliami chromosomowymi, nadprodukcją testosteronu w okresie prenatalnym, niedokształceniem kory mózgowej oraz mikrouszkodzeniami w okresie porodu i wczesnego dzieciństwa).
Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do komunikacji językowej, oprócz trudności w czytaniu pojawiają się poważne problemy w opanowaniu sprawności w zakresie techniki pisania (dysgrafia) i poprawnej pisowni (dysortografia). Dzieci z dysleksją mają często trudności w nabywaniu umiejętności językowych mogących w niektórych przypadkach ujawniać się także w matematyce (dyskalkulia).

M. Bogdanowicz szczegółowe objawy dysleksji rozwojowej podzieliła na:
1. specyficzne trudności w czytaniu
2. specyficzne błędy związane z dysortografią
3. błędy związane z dysgrafią

Specyficzne trudności w czytaniu:
> trudności z przypomnieniem sobie głoski odpowiadającej odczytywanej literze
> mylenie liter podobnych pod względem kształtu np. p – b, d – g
> czytanie wyrazów od końca do początku (dotyczy to szczególnie wyrazów krótkich np. do – od)
> czytanie pierwszej sylaby i ostatniej z opuszczeniem środkowej
> gubienie miejsca, w którym dziecko czyta
> przeskakiwanie wyrazów
> gubienie linijek, ponowne czytanie tej samej linijki
> opuszczanie podczas czytania początków wyrazów lub końcówek
> odczytywanie pierwszej litery lub sylaby i domyślanie się wyrazu, często w oparciu o kontekst treściowy
> syntetyzowanie głosek po cichu, następnie głośne wypowiadanie całego wyrazu (tzw. podwójne czytanie)
> „zacinanie się”
> nieuwzględnianie znaków interpunkcyjnych
> powolne czytanie
> brak zrozumienia tekstu.

Specyficzne błędy związane z dysortografią:
> uporczywe opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter oraz sylab
> mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l – t – ł) lub, gdy odpowiadające im głoski są do siebie podobne, różni je tylko dźwięczność – bezdźwięczność (np. d – t)
> mylenie liter o tym samym kształcie lecz innym układzie w przestrzeni (np. p – b, m – w)
> pisanie liter zwierciadlanych, pisanie wyrazu od strony prawej do lewej: pismo lustrzane
> pomijanie znaków diakrytycznych
> występowanie wyrazów bezsensownych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie kilku rodzajów błędów
> błędy ortograficzne nie wynikające z nieznajomości zasad pisowni.

Błędy związane z dysgrafią:
> trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze zeszytu, z kreśleniem kształtu liter
> litery mają różne wymiary, są niekształtne, drżące, nachylone w różnym kierunku
> pismo jest mało czytelne
> nieestetyczny zeszyt (podziurawione kartki, zamazany tekst)
> wolne tempo pisania
> łączenie dwóch liter w jedną
> pojawienie się dodatkowych elementów w literze
> brak łączenia liter ze sobą lub wadliwe ich łączenie

Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są u dzieci dopiero w okresie nauczania początkowego, a powinno się je zauważać w okresie przedszkolnym i w klasie „0”, gdy dziecko zaczyna się uczyć czytania. Najlepiej, gdy symptomy zapowiadające przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu ujawnimy w czytaniu i pisaniu jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego, a więc opóźnienia niektórych funkcji poznawczych oraz funkcji ruchowych, które leżą u podstaw uczenia się czynności czytania i pisania. W takim wypadku mówimy o „ryzyku dysleksji”. Może ono dotyczyć dzieci pochodzących z nieprawidłowej ciąży i porodu oraz tych, u których w rodzinach występowały podobne zaburzenia. Dlatego należy bacznie obserwować ich rozwój i eliminować wszelkie opóźnienia rozwojowe.

M. Bogdanowicz wyróżnia następujące objawy, które charakteryzują zaburzenia, dotyczące ryzyka dysleksji.
1. Dzieci te wykazują obniżoną sprawność ruchową: dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, rzucaniem i chwytaniem piłki.
2. Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi np. z zawiązywaniem sznurowadeł, używaniem widelca, nożyczek.
3. Opóźnienia rozwoju lateralizacji mimo prób ustalenia ręki dominującej, nadal jest oburęczne.
4. Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie.
5. Trudności z odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków.
6. Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (figur geometrycznych, liter: m – n, l – t) lub identycznych lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p – g, b – d).
7. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz.
8. Wadliwa wymowa, „przekręcanie” trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab), błędy gramatyczne.
9. Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, z zapamiętywaniem nazw (mylenie nazw zbliżonych fonetycznie), materiału uszeregowanego w serie, sekwencje (np. dni tygodnia, pory roku).
10. Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z – s, b – p, k – g czyli zaburzenia słuchu fonemowego), trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej, sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. odszukaj słowa ukryte w nazwie „lewkonia”, wymyśl rym do słowa „kotek”).
11. Trudności w orientacji w czasie np. określaniu pory roku, dnia, godziny na zegarze.
12. Trudności w nauce czytania (np. czyta bardzo wolno, najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu).
13. Pierwsze próby pisania : częste zwierciadlane pisanie liter i cyfr oraz odwzorowywanie wyrazów zapisując je od strony prawej do lewej.

Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z „ryzykiem dysleksji”. Większość z tych objawów występuje u Jarka i dlatego też należy jak najszybciej pomóc mu w usprawnieniu tych funkcji rozwojowych, które są zaburzone.

IV. Prognoza
Prognoza negatywna:
1. Potęgowanie tych zaburzeń w rozwoju, które były główną przyczyną niepowodzeń szkolnych;
2. Wystąpienie nowych, które nie istniały w czasie pojawienia się pierwszych trudności i niepowodzeń szkolnych;
3. Systematyczne pogorszanie się ogólnej sprawności umysłowej ucznia;
4. Obniżenie zainteresowania nauką i spadek motywacji do osiągania sukcesów szklonych;
5. Obniżenie ogólnej odporności nerwowej, w szczególności jego tolerancji na stres;
6. Narastanie konfliktów emocjonalno- uczuciowych w środowisku domowym ucznia;
7. Wzrost konfliktów w środowisku szkolnym.

Prognoza pozytywna:

1. Usprawnianie zaburzonych funkcji, zgodnie z zaleceniami opinii poradni psychologiczno- pedagogicznej;
2. Współpraca z rodzicami polegająca na kontynuowaniu pracy z Jarkiem w domu według wskazań nauczyciela poprawi jego wyniki w nauce.
3. Indywidualne podejście do ucznia pozwoli na właściwe dostosowanie wymagań edukacyjnych do jego możliwości.
4. Stosowanie wzmocnień i pochwał na każdych zajęciach zachęci chłopca do systematycznej pracy.
5. Stworzenie życzliwej atmosfery w klasie pozwoli na właściwe funkcjonowanie Jarka w środowisku szkolnym i niwelowanie stresu, związanego z niepowodzeniami szkolnymi.

V. Możliwości rozwiązywania problemu.

Biorąc pod uwagę wszystkie dostrzegane przeze mnie trudności Jarka wynikające z zaburzonych funkcji i dotyczących dysleksji rozwojowej, ustaliłam cele swojej pracy z dzieckiem i postawiłam sobie zadania prowadzące do podwyższenia wyników w nauce chłopca.
CELE:
• Zminimalizowanie objawów zaburzeń typu dyslektycznego w nauce szkolnej poprzez zorganizowanie zajęć wyrównawczych i innych;
• Poszukiwanie najefektywniejszych metod i form pracy z Jarkiem;
• Usprawnianie zaburzonych funkcji;
• Usprawnianie czytania i pisania;
• Wzbudzenie motywacji do nauki;
• Dostosowanie wymagań do indywidualnych możliwości chłopca;
• Zapobieganie wystąpieniu zaburzeń emocjonalnych, wtórnych wobec zaburzeń dyslektycznych.

ZADANIA:
> Dokładne poznanie chłopca i środowiska rodzinnego;
> Skierowanie Jarka na badania do poradni psychologiczno- pedagogicznej;
> Troska o efektywną pracę reedukacyjną i systematyczne uczęszczanie ucznia na zajęcia korekcyjno- kompensacyjne i wyrównawcze;
> Prowadzenie ćwiczeń wyrównawczych i korekcyjno- kompensacyjnych w ścisłej współpracy z domem rodzinnym Jarka;
> Ukształtowanie odpowiednich postaw wobec chłopca u rówieśników, rodziców i innych nauczycieli.
> Stała kontrola i uwaga nauczyciela podczas wykonywania zadań przez ucznia na każdych zajęciach.
Uczeń z objawami dysleksji rozwojowej w klasie wymaga stałej kontroli i uwagi nauczyciela- wychowawcy i innych nauczycieli. Niewątpliwie utrudnia to tok pracy na zajęciach, ale jednocześnie stanowi wyzwanie dla każdego pedagoga. Jarek powinien się czuć w klasie bezpiecznie i być przeświadczony o tym, że stanowi część społeczności klasowej i jest tak samo traktowany, jak inne dzieci.
W pracy z takim uczniem ważna jest wiedza, doświadczenie, ale i przede wszystkim właściwa postawa nauczyciela nastawiona na chęć niesienia pomocy tym dzieciom.

VI. Wdrażanie oddziaływań/ działań.
Rozpoczynając pracę dydaktyczno- wychowawczą z Jarkiem przeprowadziłam z jego matką rozmowę na temat trudności w nauce syna i pracy własnej w domu. Tak jak przypuszczałam, matka również zauważyła ogromne problemy chłopca w opanowaniu techniki czytania i pisania, dlatego też bez żadnych przeciwwskazań wyraziła zgodę na badania w poradni pedagogiczno- pedagogicznej. Z wywiadu z matką dowiedziałam się, że jest ona pochłonięta pracą domową, gdyż zajmuje się wychowaniem trójki małych dzieci w wieku 6, 7 i 8 lat, a poza tym troje dzieci są już w wieku dorosłym. Można by przyjąć, że mamy do czynienia z tzw. dwupokoleniową rodziną, domem gdzie mieszkają dzieci dorosłe i maluchy. Ojciec pochłonięty jest pracą na PKP i obowiązkami, związanymi z gospodarstwem rolnym.
Po uzyskaniu opinii z poradni psychologiczno- pedagogicznej matka Jarka podjęła odpowiednie działania, aby usprawnić zaburzone funkcje. Uzyskane z poradni materiały do ćwiczeń systematycznie wdrażała w pracy z dzieckiem, które niejednokrotnie konsultowała ze mną podczas indywidualnych spotkań.
Zgodnie z zaleceniami poradni objęłam chłopca zajęciami wyrównawczymi z grupą oraz indywidualnymi zajęciami korekcyjno- kompensacyjnymi, na których wykonywał różnorodne zadania w oparciu i program naprawczy. Na zajęciach starałam się jak najczęściej zachęcać go do czytania krótkich tekstów, poleceń i zadań matematycznych, z którymi świetnie sobie radził. Przezwyciężył stres przed czytaniem. Uczuliłam uczniów na trudności Jarka i kiedy miał jakieś problemy z pisaniem i przepisywaniem tekstu poprawiali jego błędy i służyli mu pomocą. Posadziłam chłopca w pierwszej ławce, przy biurku aby móc korygować na bieżąco błędy podczas przepisywania, czy też pisania z pamięci tekstów i zdań. Założyłam mu teczkę, w której kompletowałam dla niego szczegółowe zadania. Miał więc możliwość rozwiązywania ich zarówno w domu, jak i w na zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych pod kierunkiem nauczyciela. Korzystałam też ze stron internetowych, gdzie wyszukałam gry dla dzieci z ryzyka dysleksji. Z uwagi na niewłaściwą koordynację ruchową zapisałam Jarka na zajęcia koła tanecznego, na których chętnie wykonywał złożone układy kroków tanecznych w oparciu o właściwy rytm i dynamikę utworu. Niejednokrotnie włączałam go do uczestnictwa w uroczystościach szkolnych i klasowych, uczył się ról i piosenek. Za każde wykonane dobrze zadanie na zajęciach, nawet niewielkie starałam się go chwalić i nagradzać zarówno słownie jak i w postaci znaczków, naklejek. Na uwagę zasługuje fakt, że uczeń z zapałem wykonywał powierzone mu zadania i starał się je doprowadzać do końca. Wspólne wysiłki, zarówno w szkole, jak i w domu powoli przynosiły oczekiwane rezultaty.

VII. Ocena efektów oddziaływań/ działań

W wyniku wdrożonych przeze mnie działań Jarek stawał się chłopcem, wierzącym we własne siły, pewnym siebie i bardziej otwartym. Nie bał się już czytać na forum klasy, gdyż znalazł sposób na opanowanie techniki poprzez czytanie w oparciu o program 18 struktur. Nauczył się czytać sylabami, co utwierdziło go w przekonaniu, że radzi sobie nawet z trzy- i czterosylabowymi wyrazami bez większego wysiłku. Ciągle jednak podczas czytania musiałam mu przypominać o tej nabytej umiejętności. Nadal jednak miał kłopoty z przepisywaniem pisaniem zdań, gubił lub zamieniał litery, pisał mało estetycznie, ale czytelnie. Na każdej lekcji zwracałam mu uwagę na to, aby bardziej się koncentrował nad tym, co pisze. Często udawało mu się osiągnąć sukces. Jednak uważam, że nadal będzie potrzebował wsparcia ze strony nauczycieli w drugim etapie kształcenia.
Matka chłopca utrzymywała stały kontakt ze szkołą i miarę możliwości starała się z nim w domu ćwiczyć zaburzone funkcje. Jednak z wywiadu z nią w klasie III nie wspierała tak Jarka jak na początku, twierdząc że nie ma na to czasu. Dlatego też zaczęłam zaopatrywać chłopca w różnorodne zadania do wykonania w domu. Matka starała się kontrolować jego poczynania, ale niezbyt systematycznie. Jarek miał więc dni wzorowej aktywności i wszystko wykonywał poprawnie, a także dni złe, kiedy musiał stale coś korygować. Wtedy na pomoc przychodzili mu uczniowie i nauczyciel. Na uwagę zasługuje fakt, że uczniowie tej klasy są niezwykle ze sobą zżyci i pomocni. Nie są obojętni na potrzeby innych i starają się pomóc swoim kolegom jak potrafią. I gdy na przykład zauważyli, że Jarek źle przepisał tekst to zaraz polecili mu, by go poprawił.
Dużo korzyści przyniosły mu również zajęcia koła tanecznego, na które uczęszczał chętnie i uczył się skomplikowanych układów ruchu. Ćwiczył w ten sposób pamięć i koordynację psychoruchową. Uczył się samodyscypliny i czuł się współodpowiedzialny za układ całej grupy. Nauczył się, że poprzez systematyczny wysiłek można osiągnąć sukces. Uczestniczył w tych zajęciach przez klasę drugą i trzecią.
Poprzez wspólne oddziaływania szkoły i domu rodzinnego Jarek stał się chłopcem otwartym i pewnym siebie, czyta już całościowo wyrazy jedno- i dwusylabowe, stara się podczas pisania nie gubić lub też nie zamieniać liter. Kontroluje się w miarę możliwości sam. Rozumie przez siebie czytane polecenia, czy teksty. Ale nadal będzie wymagał stałej kontroli i pomocy nauczycieli w dalszym etapie kształcenia, by to co osiągnął mógł dalej usprawniać i pokonywać niepowodzenia szkolne. Nie można pozwolić, by dziecko z ryzyka dysleksji pozostawić samemu sobie.

BIBLIOGRAFIA:
1. M.Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.” Gdańsk 2003r., Wydawnictwo Harmonia.
2. M.Bogdanowicz „Leworęczność u dzieci” Warszawa 1989r., WSiP.
3. G.Krasowicz – Kupis „Język, czytanie, dysleksja” Lublin 2001r., Agencja Wydawniczo – Handlowa Antoni Dudek.
4. M.Bogdanowicz „Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania według Hany Tymichowej” Gdańsk , Wydawnictwo Fokus.