Dziecko z deficytami rozwojowymi - rozpoznanie i rozwiązanie problemu edukacyjnego

Opis i analiza przypadku
Dziecko z deficytami rozwojowymi – rozpoznanie i rozwiązanie problemu edukacyjnego dziecka 6 - letniego

1.Identyfikacja problemu
X zaczęła uczęszczać do naszego przedszkola w roku szkolnym 2008/2009. Pochodzi z pełnej rodziny, ma młodszego o dwa lata brata. Warunki materialne rodziny są dobre. Mama X ukończyła studia wyższe, ojciec technikum. Oboje rodzice wykazywali duże zainteresowanie dziewczynką, jej postępami, sukcesami i trudnościami. Obserwując X w trakcie zajęć można było zauważyć przede wszystkim:

1. Zaburzenia koncentracji uwagi:
– dziewczynka nie jest w stanie na dłuższy czas skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć,
– często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach,
– często nie słucha tego co się do niej mówi,
- odchodzi od grupy i zaczyna się bawić,
– nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji,
– rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.

2.Nadruchliwość:
– często wstaje z miejsca podczas zajęć lub w sytuacjach wymagających skupienia,
– często chodzi po sali,

3.Impulsywność:
– często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,
– przerywa lub przeszkadza innym – wtrąca się do rozmowy lub zabawy,
– najczęściej usiłuje zmienić tok zajęć, aby wykonywać to, na co ma w danej chwili ochotę (zabawy lalkami, przyniesionymi z domu zabawkami).

2.Geneza i dynamika zjawiska

Rozpatrując przypadek X stosowałam następujące metody badawcze:

- wywiad i częste rozmowy z matką,
- analiza orzeczenia poradni psychologiczno - pedagogicznej,
- rozmowy z dziewczynką,
- rysunek rodziny,
- obserwacja dziecka w różnych sytuacjach , analiza efektów pracy samodzielnej dziecka,
- konsultacje z pedagogiem , psychologiem i logopedą.

Na podstawie wyżej wymienionych działań pozyskałam obraz sytuacji rodzinnej i zdrowotnej dziecka.
X objęta jest opieką specjalistyczną w Centrum Diagnostyczno – Rehabilitacyjnym „Promyk Słońca” , gdzie w ramach programu „Wczesna, wielospecjalistyczna , kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie” uczęszcza na terapię psychologiczną, logopedyczną oraz rehabilitację ruchową. U X stwierdzono opóźniony rozwój mowy, zaburzenia koncentracji uwagi , trudności emocjonalne. W wyniku badania przeprowadzonego w 2007 r. Skalą Termana i Merrill do badania inteligencji, stwierdzono, iż:
- aktualnie ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego jest dysharmonijny, wysoki
- słownik i płynność słów – mieści się na poziomie 6,0 roku życia, jest to mocna strona dziecka. X ma duży zasób słów, prawidłowo je definiuje, jest rozmowna, chętnie opowiada o Socie i różnych sytuacjach, jakie przytrafiły się jej podczas danego dnia.
- koordynacja wzrokowo- ruchowa – na poziomie 5,0 lat. Dziecko dobrze radzi sobie w zadaniach manipulacyjnych. Prawidłowo trzyma narzędzie pisarskie, ręka dominująca – prawa. X odwzorowuje koło, kwadrat, uzupełnia prawidłowo rysunek człowieka.
- rozumienie oraz sądzenie i rozumowanie – na poziomie 4,0 lat. Dziewczynka rozpoznaje przedmioty na prezentowanym obrazku, zauważa podobieństwa i różnice w rysunkach, prawidłowo porównuje pod względem estetycznym, rozróżnia kształty. Prawidłowo wskazuje na funkcje rzeczy znajdujących się w najbliższym otoczeniu.
- pamięć i koncentracja uwagi - plasuje się na poziomie 3,6 lat. Jest słabą stroną dziecka. X rozumie i wykonuje polecenia złożone. Nie wskazuje prawidłowo przedmiotów z pamięci. Dziewczynka jest ciekawa poznawczo, chętnie współpracuje, wykonuje polecenia. Wymaga wspierania, motywowania do wysiłku poprzez pochwały oraz wyrażanie wzmocnień pozytywnych, doceniając i oceniając wkład pracy włożony w wykonywanie zadań a nie tylko w efekt końcowy.
W przypadku X bardzo ważne okazało się ograniczenie, na ile to możliwe, dystraktorów, które rozpraszają dziewczynkę podczas pracy. X w trakcie zajęć często zmienia temat rozmów, rozpraszają ją odgłosy zza drzwi, okien, zabawki itp.
W pracy z X ważna jest stałość i konsekwencja wymagań – co daje poczucie bezpieczeństwa dziecka. Trudnym momentem w życiu X było przyjście na świat brata - Piotra.

3.Znaczenie problemu dla rozwoju i funkcjonowania dziecka
Po zapoznaniu się z orzeczeniem i konsultacją ze specjalistami, a także po wnikliwej obserwacji X , stwierdziłam , że dziewczynka będzie wymagała wolniejszego tempa pracy, indywidualnego podejścia, stopniowego zwiększania wymagań. Niezwykle ważne okazało się, że dziecku trzeba pozwolić na dużą elastyczność w przyswajaniu wiedzy. Potrzebny też będzie stały kontakt z matką dziecka, aby praca była systematycznie kontynuowana w dom u, ponieważ dziewczynka znacznie odbiega od poziomu grupy. Wymaga stałej pomocy nauczyciela, co utrudnia pracę z całym zespołem. Trudności w rozumieniu poleceń podczas wykonywania różnorodnych zadań, wada wymowy mogą przyczyniają się do izolacji dziewczynki w grupie. X wymaga indywidualnego podejścia nauczyciela, logopedy i psychologa. Nieodzowne jest wsparcie ze strony rodziców – pomoc, a nie wyręczanie dziecka w pracach manualnych i nie tylko. Dodatkowe zajęcia korekcyjno - wspomagające pomogą dziewczynce usprawnić jej funkcje poznawcze /uwagę, pamięć, myślenie, sprawność manualną/ i wraz z zajęciami logopedycznymi przyczynią się do rozwoju mowy. Systematyczne ćwiczenia oraz samodzielne pokonywanie trudności , pozwolą X na opanowanie i utrwalenie niezbędnych umiejętności.

4.Prognoza negatywna
• pozostawienie dziewczynki w takiej sytuacji doprowadzi do wycofania się,
• pojawią się trudności edukacyjne (nieharmonijny rozwój oraz występująca nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenie funkcji percepcyjno-motorycznych oraz myślenia i komunikacji), rozbieżności między możliwościami a osiąganymi wynikami
• nastąpi nieprawidłowy rozwój (przede wszystkim sfer: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej oraz mowy),
• dziecko zawsze już będzie czuło się gorsze, mniej wartościowe, co w konsekwencji może rzutować na jego dorosłe życie,
• straci motywację do podejmowania wyzwań i pokonywania trudności,
• efektem wtórnym jej trudności mogą być zaburzenia sfery emocjonalnej i osobowości dziecka,
• wystąpią trudności w uczeniu się: w opanowaniu i stosowaniu umiejętności słuchowych, mówienia, czytania, pisania, rozumienia oraz umiejętności matematycznych
• będzie izolowała się od grupy,
• ryzyko wystąpienia dysleksji rozwojowej : dziecko z zaburzonymi funkcjami percepcyjno-motorycznymi to tzw. dziecko ryzyka dysleksji, które z dużym prawdopodobieństwem będzie miało specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, czyli dysleksję rozwojową.

Prognoza pozytywna- Po wdrożeniu systematycznych działań terapeutycznych, zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i ćwiczeń logopedycznych.

• wykonywanie krótkich zadań, z którymi sobie poradzi podniesie jej samoocenę, motywację do nauki, zachęci do podejmowania kolejnych zadań,
• stopniowanie trudności i wydłużanie czasu wykonania pracy wpłynie na rozwój koncentracji, uwagi, pamięci,
• częste nagradzanie, chwalenie, dostrzeganie wysiłków dziewczynki zmotywuje ja do staranności i dalszego wysiłku,
• opanuje podstawowe umiejętności związane z samoobsługą,
• będzie pewna siebie,
• poprzez osiągane sukcesy, podniesie swoją samoocenę,
• pewność siebie spowoduje, że będzie z odwagą podejmować wyzwania,
• będzie aktywnie uczestniczyła w życiu grupy,
• nastąpi rozwój wszystkich zaburzonych sfer,
• dziewczynka będzie osiągała wyniki adekwatne do jej możliwości.

5.Propozycje rozwiązań:
• stosowanie się do zaleceń Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej,
• stała współpraca z rodzicami ,
• prowadzenie z dzieckiem pracy korekcyjno – kompensacyjnej,
• stwarzanie sytuacji pozwalających na osiąganie sukcesów,
• stałe kontrolowanie postępów dziecka i chwalenie za osiągane sukcesy,
• włączanie w życie grupy.

6.Wdrażanie oddziaływań.

Pracę nad wdrażaniem moich działań rozpoczęłam od zastosowania się do zaleceń Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej dotyczących propozycji pracy z X.
Utrzymywałam stały kontakt z matką X, która otrzymała wskazówki i zestaw ćwiczeń do pracy z córką w domu. Włączyłam dziewczynkę do pracy korekcyjno – kompensacyjnej podczas której wprowadzałam ćwiczenia :

1.Stymulacja pamięci i umiejętności skupienia uwagi – odpowiednie rozłożenie pracy na mniejsze części – zadania, pomiędzy którymi będą zabawy umożliwiające konstruktywne odreagowanie napięcia aktywności ruchowej.
2. Ćwiczenia, zabawy i gry ogólnorozwojowe
3. Wzmacnianie procesów motywacyjnych do podejmowania wysiłku umysłowego.
4. Regularne czytanie bajek terapeutycznych.
5.Ukierunkowanie nadmiernej energii dziecka – zorganizowanie zabawy ruchowej,
6. Podkreślenie mocnych stron dziecka oraz nagradzanie za sukcesy.
7. Wyznaczanie reguł postępowanie i konsekwentnego przestrzegania – dziecko powinno wiedzieć, co może , a co nie ( jakie zachowanie jest aprobowane a jakie zabronione).
8. Powierzanie drobnych, ale odpowiedzialnych zadań.
W zakresie rozwijania funkcji poznawczych:
• Utrwalenie umiejętności różnicowania figur płaskich, przestrzennych (walec, kula)
• Utrwalenie pojęć – ciężki, lekki, dugi – krótki, taki sam – inny,
• Różnicowanie pojęć przestrzennych
• Utrwalenie umiejętności określania stron własnego ciała
• Utrwalenie umiejętności liczenia do 10
• Wprowadzenie zabaw matematycznych
• Rozwijanie pamięci świeżej
• Rozwijanie umiejętności określania przeciwieństw
• Utrwalenie umiejętności różnicowania przedmiotów według faktur, tworzyw
• Składanie puzzli z kilkunastu elementów
• Rozwijanie umiejętności dobierania przedmiotów według kategorii
• Rozwijanie umiejętności różnicowania pór dnia, pór roku.

W zakresie rozwijania sprawności manualnej:
• Rozwijanie manipulacji poprzez nawlekanie korali, przewlekanie sznurka przez otwory
• Rozwijanie sprawności grafomotorycznej
• Rozwijanie umiejętności kreślenia linii prostych z zachowaniem kierunku, rysowania koła, wypełniania obrazków konturowych, uzupełniania braków na obrazkach, rysowanie po śladzie,
• Utrwalenia postrzegania relacji przestrzennych na kartce
• Rozwijanie sprawności manualnej poprzez naukę składania i przedzierania papieru, pakowanie przedmiotów, lepienie z mas plastycznych, rysowanie, malowanie
• Utrwalenie umiejętności posługiwania się nożyczkami, dziurkaczem, linijką
W zakresie rozwijania mowy i myślenia:
• Rozwijanie umiejętności słuchania krótkich opowiadań, wypowiadania się na temat ich treści
• Układanie ilustracji według kolejności zdarzeń
• Utrwalanie umiejętności określania do czego służą przedmioty codziennego użytku, poznawanie sytuacji w jakich są używane
• Różnicowanie akcentów dynamicznych
• Rozwijanie umiejętności rozwijania zaimków osobowych, wskazujących, dzierżawczych ( mój, wasz, ich)
• Powtarzanie, nauka prostych wierszyków, wzbogacanie słownika poprzez uczestnictwo w sytuacjach społecznych,
• Korygowanie wad wymowy.
W zakresie rozwijania samodzielności:
• Nauka zapinania i rozpinania guzików i zamków, nauka sznurowania
• Utrwalenie umiejętności samodzielnego mycia, ubierania się
• Nabywanie umiejętności przechodzenia przez jezdnię
• Utrwalenie umiejętności posługiwania się sztućcami.
W częstych rozmowach z matką informowałam ją o postępach X. Mówiłam o tym, jak reaguje na pochwały z mojej strony, jak to motywuje ją do podejmowania wysiłku i do pracy. Chciałam uświadomić matce istotę moich działań oraz potrzebę takiego podejścia do dziewczynki również w domu. Zwróciłam jej uwagę na zauważone przeze mnie zdolności X w zakresie edukacji matematycznej, w której stawał się wzorem dla innych dzieci. Doskonale radziła sobie z zadaniami wymagającymi analizy i wyciągania wniosków. Sukcesy osiągane w tej dziedzinie motywowały ją również do wysiłku i pracy nad umiejętnościami, które nadal tego wymagały, szczególnie rozwijaniem sprawności manualnej.

7.Efekty oddziaływań

Podjęte działania i wprowadzenie odpowiednio dobranych zajęć dość szybko przyniosły efekty. X chętnie podejmowała się dodatkowych ćwiczeń i zajęć w przedszkolu i w domu, rozwijała swoje umiejętności. Widziałam, że każdy, nawet najmniejszy sukces jest dla niej powodem do radości. Dziewczynka potrafi dłużej skupić się na wykonywanych czynnościach przez dłuższy czas np. podczas gry planszowej z rówieśnikami, wykonując prace plastyczne, słuchając czytanych opowiadań, podczas rozmów z nauczycielem . Mama X uświadomiła sobie, że naprawdę warto szukać w dziecku dobrych stron i je wzmacniać. X stała się pewna siebie , brał udział w zabawach, czasem sam je inicjowała, chętnie uczestniczyła w zajęciach organizowanych z całą grupą.
X opanowała podstawowe umiejętności manualne, grafomotoryczne oraz samoobsługowe. Pracuje jednak nadal bardzo wolno.
Równocześnie z nabywaniem nowych form aktywności obserwowałam u niej wzrost wiary we własne możliwości. X coraz chętniej włączała się w życie grupy, przełamywała lęk przed „publicznym” wystąpieniem w czasie przedszkolnych uroczystości, stała się bardziej odważna i pewna siebie. Dziecko rozumie polecenia, doprowadza pracę do końca i jest z niej dumna.


Bibliografia
E.Mazlish, A.Faber„ Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały? Jak słuchać, żeby dzieci do
nas mówiły?”.

Spionek H., 1970, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa
M. Żebrowska, „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, PWN, Warszawa 1979 r.

M. Tyszkowa, „Zachowanie się dziecka w sytuacjach trudnych”, PWN,
Warszawa 1986 r.