Sprawność manualna i graficzna u dzieci - proces terapii

Skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.
Rozwój ruchowy, manualny ręki jest częścią całości - to rozwój chwytu, zdolność ręki do przyjęcia „pewnej postawy do wykonywania różnych czynności".
Sprawność manualna i graficzna dzieci z jednego rocznika jest bardzo różna. Obserwując dzieci zauważamy, że większość z nich bez większego wysiłku uczy się odwzorowywania, rysunku, a później pisania. Ale są i takie, których ruchy są nieskoordynowane, ręce mało sprawne, a wykonanie czynności graficznej staje się dla nich ogromną trudnością która szybko męczy je. Różnego rodzaju prace plastyczne tych dzieci są niedokładne, niestaranne i wypadają na niekorzyść w porównaniu z pracami swoich rówieśników. Zdarza się, że niektórzy nauczyciele bądź rodzice nie zdają sobie sprawy z trudności dziecka, posądzając je o lenistwo i niechęć do pracy. Z dzieckiem o obniżonej sprawności manualnej i graficznej trzeba pracować inaczej. Należy dobierać odpowiednie ćwiczenia uwzględniając rodzaj zaburzenia oraz stopniować trudności tak, by dziecko widziało efekty swojej pracy i uwierzyło, że może wykonać dane zadanie.

A. ćwiczenia usprawniające całą rękę - są przeznaczone dla dzieci z dużymi zaburzeniami sprawności manualnej. U dzieci z zaburzoną sprawnością ruchową występuje duże napięcie mięśniowe usztywniające rękę i utrudniające kierowanie ruchem. W pierwszym okresie prowadzenia należy zmniejszyć to napięcie poprzez ćwiczenia rozluźniające mięśnie. Są to ćwiczenia podczas których dziecko wykonuje ruch całą ręką (rysowanie w powietrzu, palcem na stole, na piasku różnego rodzaju linii i znaków, malowanie grubym pędzlem dużych płaszczyzn stopniowo przechodzenie do form konkretnych - koło, szlaczki, wzory itp.)

B. ćwiczenia usprawniające dłoń i palce - wskazane dla dzieci o mniejszej sprawności manualnej mających trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka. Dla poprawienia sprawności palców, uwzględniając stopień napięcia mięśniowego, proponujemy dziecku zadania, które muszą wykonać palcami z częstym stosowaniem chwytu pensetkowego (stukanie czubkami palców z różnym naciskiem na podłodze, lepienie z plasteliny, modelowanie w glinie, wykonywanie wydzieranek i naklejanek, cięcie papieru, chodzenie palcami po biurku, masaż dłoni).

C. ćwiczenia graficzne - których celem jest wyrabianie płynności i precyzji ruchów ręki jak do pisania.
Podczas ćwiczeń dziecko powinno:
- zajmować prawidłową postawę siedzącą (odpowiednia wysokość krzesła, tak by stopy dziecka opierały się o podłogę co wpływa na lepsze utrzymanie równowagi i stabilności całego tułowia. Odpowiednia wysokość stołu - tak by dwie ręce opierały się na stole do łokcia).
- narzędzie pisarskie powinno być trzymane przez dziecko między palcem wskazującym a kciukiem i opierać się na palcu środkowym w odległości około 2 do 2,5 cm od początku.
- dziecko leworęczne nie powinno siedzieć po prawej stronie dziecka praworęcznego ponieważ dziecko praworęczne pisząc będzie nieświadomie uderzało w lewą rękę dziecka leworęcznego, co będzie miało wpływ na jakość pisma.
- mieć odpowiednie oświetlenie
- mieć usunięte z biurka zbędne, niepotrzebne rzeczy
Dla wyrabiania płynności i precyzji ruchów ręki proponujemy dziecku np.: kreślenie
elementów literopodobnych (rysowanie ruchem ciągłym dowolnych kół, rysowanie
elementów liter opartych na łuku, laski, półkola, ósemki, obrysowywanie figur
geometrycznych, przerysowywanie obrazków przy pomocy kalki technicznej, kopiowanie
rysunków, rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter itp.

D. ćwiczenia przygotowujące dziecko do pisania w zeszycie
- rozpoznawanie linii w zeszycie np.: przeciąganie grubych linii kolorową kredką, zamalowywanie miejsc między liniami, wklejanie pasków kolorowego papieru między grubymi liniami, naklejanie szlaczków z figur geometrycznych, wycinanie i wklejanie w liniach poznanych liter i sylab
- rozpoznawanie kratek w zeszycie, np.: zaznaczanie konturów dużych kratek, zamalowywanie dużych kratek, rysowanie konturów różnych figur geometrycznych w oparciu o kratki
- rysowanie szlaczków z zachowaniem kierunku od lewej do prawej strony, np.: z elementów liter w zeszycie liniowym, z figur geometrycznych w zeszycie kratkowym, przez łączenie ze sobą kilku elementów liter.


Literatura:
M. Dmochowska „Droga dziecka do nauki pisania". Analiza procesu odwzorowywania
graficznego. Warszawa 1999
I. Bielicka „Malowanie dziesięcioma palcami" Warszawa 1964, nr l i 2
Z. Słobodzian „Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole" Warszawa 1990
A. Balejko „Wstępna ocena mowy i wymowy dziecka" Warszawa 1985