Rola nauczyciela w respektowaniu praw dziecka

Nowe koncepcje edukacyjne, które istnieją już od wielu lat widzą dziecko jako indywidualność z własnymi poglądami, zainteresowaniami i umiejętnościami. Edukacja w zakresie praw dziecka jest nauką o prawach dziecka, a przede wszystkim nauką na rzecz praw dziecka. Oznacza to, że w przedszkolu nauczyciel wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy uświadamia im jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione. Wiedza w zakresie znajomości dokumentów zawierających prawa dziecka powinna być przekazywana w przedszkolu w ograniczonym zakresie i w sposób na tyle przystępny, aby pomogła im chronić swoje prawa i prawa inny osób, jednocześnie uświadamiając dzieciom konsekwencje ich naruszania. Nauczyciel przestał być najważniejszą osobą w procesie wychowania i nauczania. Jego rolą jest wspieranie dziecka, które może dojrzewać i budować pozytywny obraz samego siebie mając swobodę w stawianiu pytań, samodzielnie rozwiązując problemy.
Za konieczne uważa się dokonanie zmian dotyczących pracy z dzieckiem, a także zmiany charakteru relacji nauczyciel-dziecko i postawy nauczyciela wobec samego siebie. Upodmiotowienie dziecka staje się możliwe tylko wtedy, gdy kontakty między nim a nauczycielem będą miały charakter otwarty tzn., gdy relacja ta przybierze formę kontaktu osoba-osoba, a nie rola nauczyciela-rola przedszkolaka. „Człowiek staje się podmiotem. Podmiotowość to orientacja zakładająca, że jest on przyczyną, a raczej współprzyczyną zdarzeń, że- mówiąc inaczej- staje się sprawcą, a nie tylko odbiorcą informacji. Tak, więc inicjuje działania, przejawia przedsiębiorczość, dokonuje wyboru, określa prawdopodobieństwo i wartość konsekwencji wybranego działania, przyjmuje odpowiedzialność za ryzykowne czyny, za własne niepowodzenia i klęski(...). Podmiotowość modyfikuje strategię kształcenia. Zmienia monolog w dialog, w którym nauczyciel i uczeń są partnerami...”(J.Kozielecki). Aby taki typ stosunków między nauczycielem a dzieckiem mógł się wytworzyć, nauczyciel musi poznać i zaakceptować samego siebie, a także uświadomić sobie własną postawę w sytuacjach pedagogicznych.” Wyłaniają się trzy istotne jakości, stanowiące jednocześnie czynniki sprzyjające rozwojowi oraz nabywaniu poczucia wolności :
1. autentyczność : nauczyciel powinien być tym, kim jest, a nie tym kogo „gra”, w kontaktach z dziećmi powinien być prawdziwy i pozbawiony maski, gdyż dzieci są wyczulone na wychwytywanie każdego fałszu, każdej niekonsekwencji; powinien on otwarcie okazywać swoje uczucia i postawy, które w danym momencie sam przeżywa;
2. bezwarunkowa akceptacja dziecka bez stawiania mu warunków; nauczyciel powinien zapewnić ciągłość pozytywnych uczuć wobec dziecka bez ograniczeń, bez oceniania;
3. empatia : zdolność wczuwania się w przeżycia, jakich dziecko doświadcza, zdolność wchodzenia w położenie dziecka, rozumienia go” (A. Suchora-Olech).
Przyznanie dzieciom prawa do podejmowania własnej, względnie autonomicznej aktywności, określanie ogólnych jej ram zależy od nauczyciela, od jego stylu pracy pedagogicznej. Sprzyja temu otwarty styl pracy, demokratyczny. Nauczyciel powinien stosować odpowiednie metody pracy ułatwiające realizację problematyki praw dziecka w przedszkolu. Normy grupowe, umowy określające zasady funkcjonowania grupowego. Normy te mogą mieć charakter ogólny lub bardziej szczegółowy, określający również system kar za ich nieprzestrzeganie. Spisane normy grupowe przyczynią się do integracji grupy i umiejętności współdziałania, co jest istotną umiejętnością w ramach ochrony praw dziecka w przedszkolu. Inną metodą są scenki dramowe. Drama może pomóc dzieciom w zrozumieniu danej sytuacji i ułatwić wczucie się w położenie bohaterów scenki np. zrozumieć odczucia dziecka, które jest „kozłem ofiarnym” w grupie. Rysowanie jako metoda pracy przydatna jest w realizacji problematyki praw dziecka, może być stosowana w celu rozwinięcia takich umiejętności jak : współpraca w zespole, poznanie odczuć, reakcji czy potrzeb innych. Nauczyciel czytając bajki, opowiadania z różnych krajów inspiruje, poszerza zasób słów i wiedzę dzieci. Pozwala dostrzec różnice i podobieństwa między ludźmi. Bajki opowiadające o cierpieniu dzieci mogą być przydatne przy omawianiu tematów dotyczących praw dziecka.
Oparta na powyższych zasadach postawa nauczyciela wobec dziecka stwarza przyjazny klimat emocjonalny w respektowaniu praw dziecka. Nauczyciela i dzieci łączy pozytywna więź emocjonalna, wynikająca z bezwarunkowej akceptacji osoby każdego dziecka. Akceptować dzieci to, zatem przyjmować je, aprobować takimi, jakie są, ze wszystkimi mocnymi i słabymi stronami ich ciała, psychiki i zachowania. Akceptując dzieci, wyrażamy naszą wiarę w to, że każde z nich jest godne zaufania, i jednocześnie tworzymy, jak twierdzi C.Rogers, klimat sprzyjający uczeniu się, aktualizowaniu możliwości rozwojowych dziecka. Małe dziecko nie wie, że życiem społecznym rządzą pewne reguły. Często eksperymentują na najbliższym otoczeniu. Rozwój osobowości otwartej, a jednocześnie powstanie otwartego układu w relacji nauczyciel- dziecko, jest możliwe do osiągnięcia wówczas, gdy dziecko realizujące zadanie otacza atmosfera przyzwolenia, zapewniająca mu uznanie, pochwałę czy sukces, atmosfera akceptująca, bezpieczna, gratyfikująca, uspakajająca i podtrzymująca emocjonalnie, a nie zagrażająca, oceniająca czy porównująca, wzbudzająca strach.
Nauczyciel powinien przede wszystkim dążyć do tego, aby wytworzyć w czasie zajęć z dziećmi nastrój swobody, a nawet zapewnić kontynuowanie aktywności w zabawowej atmosferze, zezwalając na śmiech, na głośne komentarze zdarzeń, na fantazjowanie itp. Dziecko musi nabrać przekonania, że „wolno mu”, że „może” próbować, prosić o coś, wypowiedzieć się na interesujący go temat, pytać bez obawy narażenia się na krytykę nauczyciela. Musi mieć pewność, że wolno mu podejmować różnorodne działania, korzystać ze sprzętów, narzędzi i materiałów znajdujących się w jego otoczeniu, a także, iż wolno mu poszukać odpowiedniego dla siebie miejsca do pracy, przyjęcia odpowiedniej pozycji, jak również dobierać osoby, z którymi chce współpracować.
Te wszystkie zabiegi powodują, że atmosfera na zajęciach nabiera charakteru twórczego współdziałania. Dzieci uczą się przez to metod „uczenia się”, a dzięki temu kształtuje się w nich postawa „badacza”, który zezwala na stosowanie różnych dróg dochodzenia do celu. Nauczyciel przyjmuje rolę doradcy, przewodnika, który proponuje i inspiruje, a nie dostarcza wzorców do naśladowania. Tak organizuje sytuacje zadaniowe, aby wywołały one potrzebę eksperymentalnego błądzenia i odwagę wyboru nieznanego. Daje dzieciom szansę wyboru, decydowania. Nauczyciel powinien unikać postawy oceniającej czy wręcz szeregującej dzieci według subiektywnych kryteriów. Nie ocena, ale samo działanie, rozwiązanie zadania, pokonanie przeszkody, poznanie czy wykonanie czegoś nowego powinno być dla dziecka wzmocnieniem. Dla dziecka ważniejsze jest samo działanie niż jego efekt. Ocena nie powinna operować kategoriami: złe - dobre, lepsze – gorsze, powinna zaś uwzględnić liczbę rozwiązań, ich adekwatność do propozycji – polecenia. Dopuszczalna jest zbiorowa ocena prac, ale wówczas należy skupić uwagę na jednym aspekcie analizowanego wytworu – treści, barwie, formie. Podkreślając, że każdy pomysł jest inny i każdy jest dobry, bo jest przejawem osobistych odczuć i przemyśleń dziecka.
Względy organizacyjne powodują, że określone czynności w przedszkolu mają ściśle wyznaczoną porę. Powinno zadbać się o to, aby zabawa czy praca dziecka nie została gwałtownie przerwana na sygnał. Dzieciom należy zapewnić czas na zakończenie ich działalności w sposób je satysfakcjonujący. W żadnym przypadku nie możemy przerwać zabawy poleceniem sprzątania zabawek. Zniechęca to dzieci do podejmowania nowych, innych prób, gdyż towarzyszy im przekonanie, że trud podejmowany jest na marne, że ich wytwór zostanie zniszczony. Sprzątanie zabawek czy przedmiotów potrzebnych do pracy może nastąpić dopiero wówczas, gdy dziecko samo uzna zabawę za zakończoną.
Dziecko powinno mieć dostęp do różnych materiałów i miejsc do realizacji pomysłów swoich, kolegów czy nauczyciela. Jego aktywność nie powinna ograniczać się do podejmowania stale tych samych działań, na tych samych przedmiotach i w tych samych pomieszczeniach. Chodzi, więc o zapewnienie dziecku możliwości kontaktu z wieloma różnymi przedmiotami, sytuacjami, osobami, zdarzeniami.
Edukacja przedszkolna nie powinna być tylko programem inicjacji poznawczej dziecka, ale wprowadzeniem go w świat kultury, ale aby również kształtowała postawę twórczą, uczyła tego, jak się uczyć, jak poznać otoczenie społeczne i samego siebie przez nieustanne odkrywanie i tworzenie. Poprzednie pokolenia dzieci miały małe możliwości wpływu na swoje otoczenie. Niewiele przyznawano im praw. Przedszkole jako społeczność uczy dziecko zaspakajania nie tylko własnych potrzeb. Wspólne doświadczenia, starania budują głębsze więzi, uczą życia według zasad. Skuteczna edukacja w zakresie praw dziecka może odbywać się, moim zdaniem, wyłącznie metodami aktywizującymi zwanymi również interaktywnymi. Każdy dzień w przedszkolu dostarcza wiele przeżyć, które pomogą mu w zrozumieniu takich pojęć jak : tolerancja, sprawiedliwość, uczciwość, prawda.