Edukacja zdrowotna w przedszkolu i jej bezpośredni wpływ na kształtowanie zachowań prozdrowotnych

"Czas zmiany to czas lęku lub możliwości.
Twoja postawa zdecyduje,
która z tych rzeczy będzie twoim udziałem".
Ernest C. Wilson

W tradycyjnym rozumieniu edukacja zdrowotna ujmowana jest jako ochrona zdrowia lub jego poprawa dokonywana poprzez świadome stymulowanie procesem uczenia się i modyfikowania zachowań człowieka. Większość podejmowanych działań była skierowana na nauczanie i rozwój jednostki, obejmowała wzbogacanie wiadomości o zdrowiu, poradnictwo w odniesieniu do zagrożenia zdrowia oraz samodzielność. Na celu miało wyznaczenie konkretnych zachowań, przyzwyczajeń i nawyków prozdrowotnych w okresie dzieciństwa, aby zaowocowały w dorosłym życiu jednostki.
W nowoczesnym podejściu do edukacji zdrowotnej, dzięki rozwojowi nauk medycznych, w tym higieny, przeniesiono akcenty ze zdrowia negatywnego, rozumianego jako choroby i zagrożenia, na zdrowie pozytywne ujmowane jako potencjał zdrowotny, jakość życia, samorealizacja oraz zdolność do aktywnego i twórczego działania. Edukacja zdrowotna to proces wzajemnie ze sobą powiązanych elementów, w którego zakres wchodzi:
· wiedza o zdrowiu związana z funkcjonowaniem organizmu;
· umiejętność zapobiegania i radzenia sobie w trudnych sytuacjach;
· wiedza i umiejętności związane z korzystaniem z opieki zdrowotnej;
· wiedza o czynnikach środowiskowych, społecznych i politycznych wpływających na zdrowie .
Edukacja zdrowotna jest fundamentalnym prawem socjalnym dziecka zagwarantowanym zapisami Konwencji o prawach dziecka .
Edukacja zdrowotna w przedszkolu opiera się na potrzebach zdrowotnych wychowanków, podlegającym charakterystycznym przemianom w wyniku rozwoju dziecka. Wzrasta wraz z wiekiem aktywny i świadomy udział w staraniach o własne zdrowie oraz rozwija się świadomość i odpowiedzialność. Edukację zdrowotną dzieci w wieku przedszkolnym należy rozumieć jako ciąg planowanych działań wychowawczych, które uwzględniają intensywność rozwoju psychofizycznego i społecznego oraz uwarunkowania środowiskowe. W takim rozumieniu edukacja zdrowotna to nie tylko profilaktyka i rozróżnianie co dobre, a co szkodliwe dla zdrowia, lecz również rozwijanie umiejętności i nawyków oraz promowanie zachowań, które pozwolą spojrzeć na zdrowie jako nową wartość .
Zadaniem przedszkola powinno być wychowania człowieka otwartego na świat, umiejącego znaleźć w nim swoje miejsce, aktywnego członka rodziny i społeczeństwa. Dla takiego człowieka zdrowie to wartość sama w sobie, nowa jakość życia, samorealizacja oraz zdolność do aktywnego i twórczego działania.
Okres przedszkolny jest okresem budowania, kontynuacji zaczętych procesów kształtowania struktur organizmu, tym efektywniejszym, im bardziej my, jako dorośli, będziemy świadomi, co możemy wesprzeć, co możemy zaniedbać czy uszkodzić – przez nieświadomość. Okres ten jest ugruntowaniem fundamentów nie tylko pod fizyczne zdrowie dziecka, ale jego dojrzałość psychoduchową i społeczne relacje z innymi, będące podstawą do budowania zdrowych stosunków z rówieśnikami, koleżeńskich, partnerskich.
Podstawowa edukacja dotycząca zdrowia, oprócz wyjaśnienia pojęcia, zawiera również treści z zakresu edukacji prozdrowotnej, profilaktyki zdrowia oraz szeroko rozumianego wychowania zdrowotnego, w którym następuje kształtowanie prawidłowych przyzwyczajeń, nawyków i postaw warunkujących zachowanie, doskonalenie zdrowia poprzez stosowanie i przestrzeganie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.
Im młodsze dziecko , tym istotniejszy wydaje się aspekt fizyczny, a w nim przestrzeganie zasad bezpieczeństwa własnego i innych. Pozostawiając dziecku możliwie dużo swobody, powinno się jak najwcześniej uświadomić mu różne zagrożenia, które mogą wystąpić w jego najbliższym otoczeniu. To nie tylko wdrażanie do przestrzegania zakazów i nakazów, ale przyzwyczajanie do „pewnych” ograniczeń jego wolności. Ważne jest również poznawanie przez dziecko sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, niebezpiecznych oraz zapobieganie ich powstawaniu.
Aspekt psychiczny bezpieczeństwa związany jest bardziej z poczuciem własnej wartości i wiary w siebie. Natomiast brak poczucia bezpieczeństwa powoduje u dziecka uczucie zagrożenia, lęk oraz powstawanie reakcji obronnych, nie zawsze właściwych. Mogą one wpłynąć negatywnie na przyszłe zachowanie.
Warunkiem prawidłowego rozwoju psychofizycznego dziecka jest racjonalne odżywianie a szczególnie zapotrzebowanie na białko, sole mineralne i witaminy. Na ten aspekt zwraca się szczególną uwagę w przedszkolu przy opracowywaniu jadłospisów
Higiena w edukacji zdrowotnej dzieci w wieku przedszkolnym rozpatrywana jest głównie w kontekście wpływu najbliższego środowiska na dziecko. Treści dotyczące higieny w związku z tym odnoszą się zwłaszcza do korzyści płynących z troski o swoje zdrowie, poznawania zasad racjonalnego odżywiania i aktualnych zagrożeń dla zdrowia oraz przestrzegania zasad higieny osobistej oraz otoczenia (czystość ciała i ubrania, pielęgnowanie zębów, potrzeby fizjologiczne). W środowisku przedszkolnym zwraca się szczególną uwagę na wietrzenie pomieszczeń, oświetlenie sal, urządzenie wnętrz. Prezentacja większości uwarunkowań oddziaływujących dodatnio, chroniących zdrowie, przy jednoczesnym akcentowaniu czynników negatywnych, które powinny być eliminowane – wskazują właściwy kierunek kształtowania postaw, nawyków i przyzwyczajeń prozdrowotnych. Ich zakres, oparty na wcześniejszych, właściwych doświadczeniach wyniesionych z domu rodzinnego, powinien być znacznie poszerzony w toku edukacji w instytucjonalnych formach opieki przedszkolnej. Należy uwzględnić treści rozwojowe i predyspozycje dziecka oraz dotychczas zdobytą wiedzę, napływającą z różnych źródeł informacji .
Aktywność ruchowa zapewnia dziecku optymalny rozwój oraz zdrowie. Ruch jest nie tylko usprawnieniem muskulatury ciała i układów wewnętrznych organizmu, lecz przede wszystkim środkiem do eksperymentowania i eksplorowania świata, ułatwiającym zdobywanie doświadczeń praktycznych. Wzbogacanie doświadczeń psychoruchowych oraz rozwijanie sprawności dziecka stanowi podstawę do prawidłowego rozwoju. Pobudza bowiem dziecko do podejmowania różnych form działalności – samodzielnych lub kierowanych. Kierowana aktywność fizyczna powinna być dostosowana do możliwości dziecka i odpowiadać jego potrzebom, a wymagania dość liberalne, w zależności od zdolności ruchowych, umiejętności, inwencji twórczej i poziomu rozwoju osobowości, aby w przypadku nieudanych prób nie zniechęcić dziecka do dalszych działań. Ruch jest wtedy skuteczny, gdy się go odpowiednio dawkuje, a jego częstotliwość i intensywność jest adekwatna do predyspozycji i możliwości dziecka w danym etapie rozwoju .
Aktywność ruchowa służy do wytworzenia u dzieci przyzwyczajenia do uprawiania gimnastyki, czynnego wypoczynku, rekreacji, w dorosłym życiu - sportu.
W przedszkolu edukację zdrowotną realizuje się na dwóch płaszczyznach:
indywidualnych oddziaływań oraz grupowych działań. W praktyce są one ze sobą powiązane, przenikając się i integrując. Dziecko jest współuczestnikiem wszystkich sytuacji edukacyjnych. W każdej z nich może nie tylko słuchać i wykonywać polecenia, lecz również proponować, poszukiwać, stawiać problemy, pytać. Ułatwia w ten sposób kształtowanie odpowiedniej postawy oraz nabywanie właściwych przyzwyczajeń oraz nawyków.
Złożoność pracy nauczyciela na rzecz rozwijania zainteresowań dzieci aktywnością ruchową i nie raz wyniki nie odzwierciedlające poniesionych przez niego trudów wynikają między innymi z tego, że działa on na styku różnego rodzaju wpływów: biologicznych, kulturowych, materialnych, socjalnych, rzutujących na aktywność dzieci i ich postawy. Pedagogiczne uwarunkowania rozwoju aktywności ruchowej i postaw prozdrowotnych dzieci są niezwykle złożone i zależne w znacznym stopniu od działań nauczyciela i rodziców. Takie czynniki jak kompetencje zawodowe nauczyciela, jego zaangażowanie w proces dydaktyczny i autorytet u dzieci, współpraca między nauczycielem a rodzicami, a także odpowiednia baza materialno-finansowa przedszkola odgrywają naczelną rolę w kształtowaniu postaw prozdrowotnych.