Lekcja w terenie "Poznajemy drzewa liściaste"

Lekcja w terenie „Poznajemy drzewa liściaste”
(2 godziny lekcyjne)

Cele lekcji:
Wiadomości – Uczeń:
- wymienia drzewa liściaste występujące w Polsce
- zna rolę drzew w oczyszczaniu powietrza i produkcji tlenu
- zna skalę porostową
Umiejętności – Uczeń:
- rozpoznaje pospolite gatunki drzew występujące w Polsce
- posługuje się kluczem do rozpoznawania drzew liściastych
- wykona zielnik
- przyporządkuje drzewu jego owoc
- oceni stopień zanieczyszczenia powietrza na podstawie skali porostowej
- zaplanuje i przeprowadzi obserwacje przyrodnicze
Postawy – Uczeń:
- zachowa się zgodnie z zasadami poszanowania przyrody
- bierze odpowiedzialność za pracę w grupie.
Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze:
- klucze do rozpoznawania roślin
- skala porostowa
- lupy
- karty pracy
- linijka
- taśma klejąca
- centymetr krawiecki
- kredka świecowa
- tablice z rysunkami blaszek liściowych
Metody nauczania:
- słowna – pogadanka
- obserwacyjna
Formy pracy: grupowa

Przebieg zajęć:

1. Faza wprowadzająca.
- czynności organizacyjno – porządkowe,
- przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się w terenie i zachowania
zgodnego z prawami poszanowania przyrody,
- wyjaśnienie zasad pracy obowiązujących na zajęciach,
- podział na grupy i rozdanie kart pracy.
2. Faza realizacji.
Uczniowie poruszają się wzdłuż ścieżki przyrodniczej opracowanej przez nauczyciela, zatrzymują się przy kolejnych stacjach i jeden z uczniów odczytuje informacje dotyczące poszczególnych drzew (załącznik nr 1). Uczniowie mają za zadanie zebranie liści i owoców do wykonania zielnika. Następnie uczniowie wykonują zadania w grupach zgodnie z instrukcjami (załącznik nr 2) oraz notują wnioski z wykonanych ćwiczeń, które później zaprezentują na forum klasy.
3. Faza podsumowująca.
- Omówienie wyników pracy poszczególnych grup,
- podsumowanie wycieczki,
- przypomnienie zasad związanych z wykonaniem zielnika.
Praca domowa: Wykonaj zielnik z zebranych liści i owoców. W celu oznaczenia gatunków drzew możesz posłużyć się skróconym kluczem do oznaczania roślin (załącznik nr 3).

Załącznik nr 1
Ścieżka edukacyjna

Przystanek pierwszy – Dąb
Dąb – rodzaj drzew, rzadziej wysokich krzewów. Należy do niego ok. 200 gatunków występujących prawie wyłącznie w strefie umiarkowanej półkuli północnej oraz w wyższych partiach gór strefy tropikalnej.
Liście
Ułożone skrętolegle, u niektórych gatunków nie opadające na zimę (utrzymują się na roślinie zaschnięte).
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kotki, podczas gdy żeńskie są pojedyncze.
Owoce
Orzechy zwane żołędziami osadzone pojedynczo w miseczkach, gęsto pokryte drobnymi łuskami.
Zastosowanie
• Roślina ozdobna: dęby stosowane są przede wszystkim ze względu na swoją długowieczność.
• Roślina lecznicza. Kora niektórych gatunków jest składnikiem wielu mieszanek ziołowych, a odwar z kory był stosowany wewnętrznie przy biegunkach, a zewnętrznie przy odmrożeniach i oparzeniach
• Niektóre gatunki dębów mogą mieć znaczenie jako rośliny miododajne. Wytwarzają one spadź (tzw. rosę miodową).
• Drewno dębu stosunkowo ciężkie i twarde znajduje powszechne zastosowanie w stolarce wewnętrznej budowlanej, meblarstwie. Ze względu na swoją odporność na ścieranie doskonale nadaje się do wyrobu klepki podłogowej. Drewno dębowe ma tendencje do pękania przy dużych mrozach ze względu na duże naprężenia wewnętrzne, jest to drewno doskonałe na stolarkę wewnętrzną, lecz bardzo ryzykowne do stosowania zewnętrznego zwłaszcza okien i drzwi.
• Kora dębu zawiera dużą ilość taniny i od stuleci jest stosowana z powodzeniem w garbarstwie do wyprawiania skór.
Znaczenie kulturowe
Długowieczność i okazały wygląd dębów od wieków sprawiały na ludziach duże wrażenie. Stare okazy czczone były jako przybytek bóstwa przez większość pierwotnych ludów Europy. Niektóre ludy uważały dęby za drzewa – wyrocznie, na podstawie ich stanu przepowiadano pogodę i urodzaj. Wśród ludów germańskich dąb poświęcano bogu burz. Z obserwacji wynikało bowiem, że pioruny uderzały w nie najczęściej, nie czyniąc przy tym poważniejszych szkód. Ludy celtyckie i słowiańskie także musiały być pod wrażeniem okazałości dębów, gdyż lokalizowały swoje miejsca kultu przeważnie w starych dąbrowach. Celtowie wierzyli również, że moc dębu jest pomocna w zaświatach, dlatego do grobów zmarłych wkładali gałęzie tego drzewa
Okazy jemioły rosnące na dębach uchodziły za szczególny talizman, prawdopodobnie ze względu na rzadkie występowanie.
Motyw żołędzi i gałązek dębu występuje w herbach królewskich i rycerskich od średniowiecza. Stosowano go także w emblematach mundurowych. Był symbolem siły, szlachetności i sławy.

Przystanek drugi – Topola czarna
Topola czarna, sokora, sokorzyna, jasiokor, topola nadwiślańska. W Polsce występuje dziko, czasami jest sadzona.
Pokrój
Dorasta do 30 m wysokości. Drzewo z szeroką, kopulastą lub stożkową koroną.
Pędy
Gałązki jasnożółte do szarożółtawych. Kora ciemnobrunatna, na starszych egzemplarzach prawie czarna, głęboko spękana.
Liście
Liście długości 5-12 cm, jajowatorombowate, do trójkątnych. Gdy są młode, mają zielono-czerwonawy kolor, z czasem robią się ciemnozielone, z mocnym połyskiem.
Kwiaty
Dwupienne, zebrane w kotki.
Owoce
Torebka pękająca 2 klapami. Nasiona opatrzone puchem.
Jest krótkowieczna – żyje do 150 lat. Rośnie szybko, kwitnie pod koniec marca lub w kwietniu, przed rozwojem liści. Nasiona dojrzewają w maju, są lekkie, roznoszone przez wiatr. Rozmnaża się także przez odrosty korzeniowe i zdrewniałe sadzonki. Z korzeni zasypanych piaskiem wyrastają korzenie przybyszowe. Siedlisko: preferuje stanowiska zalewowe i lasy łęgowe, o glebach piaszczystych, ale bogatych w składniki pokarmowe. Roślina światłolubna.
Zastosowanie
• Roślina lecznicza. Działanie: moczopędne, słabo napotne, przeciwgorączkowe. Obniża poziom mocznika i innych szkodliwych metabolitów w organizmie. Podobne działanie mają również pączki topoli białej, balsamicznej i osiki.
• Roślina ozdobna: Używana głównie do nasadzeń parkowych i krajobrazowych.
• Drewno jest miękkie i lekkie. Ma jasnobrązową twardziel i żółtobiały biel. Jest wykorzystywane jako surowiec do wyrobu celulozy i sklejki. Na topoli czarnej rozwija się kilka gatunków motyli nocnych.

Przystanek trzeci – Klon jawor
Klon jawor, jawor, klon jaworowy
Pokrój
Dorasta do 30 m wysokości. Osiąga wiek do 500 lat.
Pień
Pień prosty, kora szara, początkowo gładka, potem żłobiona i łuszcząca się. Pędy jednoroczne mają gładką i zieloną korę, starsze gałęzie czerwonawą z korkowymi brodawkami. Drewno białe, ciężkie.
Pędy
Kora ciemnoszara, gładka.
Liście
Liście z wierzchu są ciemnozielone i matowe, a od spodu szarozielone (jesienią jasnożółte), delikatnie owłosione na większych nerwach. Są zwykle pięcioklapowe, długoogonkowe, z 5 nerwami. Osiągają długość 8–16 cm.
Kwiaty
Żółtawozielone, zebrane w zwisające wiechy przypominające grona. Kwitnie w maju, po rozwinięciu liści.
Owoce
Kuliste orzeszki, skrzydełka rozwarte pod kątem ostrym. Dojrzewają we wrześniu i październiku.
Ekologia
Jawor rośnie na wyżynach, 500–1500 m n.p.m. Lubi glebę wilgotną i głęboką (szczególnie mady). Razem z bukiem i jodłą stanowi ważny składnik lasów regla dolnego, pospolity w Sudetach, Karpatach, na południu i zachodzie kraju; gdzie indziej sadzony.

Przystanek czwarty – Lipa drobnolista
Lipa drobnolistna – gatunek drzewa. Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna.
Pokrój
Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m.
Liście
Pod spodem nagie, tylko w kątach nerwów mają pęczki rudych włosów. Po górnej stronie są żywozielone, dolna ich strona jest jaśniejsza. Blaszki mają okrągłosercowaty kształt i charakterystycznie zakończony wierzchołek.
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo lub pęczkami. Całe kwiaty mają jasnożółtą barwę i wydzielają intensywny, przyjemny zapach.
Owoc
Kulisty, twardy, nagi orzech, wielkości 6-8 mm ze skrzydełkiem.

Kwiaty mają miodniki i zapylane są przez owady. Podczas kwitnienia są odwiedzane przez ogromne ilości pszczół. Okres kwitnienia: koniec czerwca – lipiec. W stanie naturalnym występuje w lasach, głównie dębowo-grabowych. Często jest nasadzana w parkach, alejach, przy domach i drogach. W zimie nie wymarza, jest dobrze przystosowana do naszego klimatu, jednak duże zanieczyszczenia powietrza szkodzą jej.
Zastosowanie
• Roślina lecznicza: Działanie: sole mineralne, witaminę C i PP. Napar z kwiatów lipy stosuje się przede wszystkim w stanach gorączkowych w niektórych chorobach zakaźnych: w anginie, grypie, przy zapaleniu gardła i oskrzeli, oraz w tzw. przeziębieniach, jako środek napotny. Czasami jest stosowana również jako środek moczopędny, uspokajający i poprawiający apetyt.
• Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
• Jest cenną rośliną miododajną. Miód lipowy ma podobne własności lecznicze, jak jej kwiaty.
• Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie.
• Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
• Z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny.
Ciekawostki
• Jest drzewem długowiecznym – może żyć do tysiąca lat.
• Przez Słowian uważana była za drzewo święte. Miała chronić przed piorunami i złymi duchami. Przekonanie to przejęli potem chrześcijanie i bardzo często wieszali figurki Matki Boskiej na lipie i budowali kapliczki pod lipami.
• Największa lipa drobnolistna w Polsce rośnie w miejscowości Cielętniki, gmina Dąbrowa Zielona. Ma ona wysokość 35 m, obwód 995 cm i liczy ok. 520 lat (dane z 2005 r.).
• Uważana jest za drzewo obdarzone pozytywną energią, korzystnie wpływające na zdrowie człowieka.
• Poeci pisali o niej wiersze. Jeden z bardziej znanych to fraszka Jana Kochanowskiego "Na lipę".

Przystanek piąty –Brzoza
Brzoza – rodzaj drzew i krzewów. W Polsce najpospolitszym gatunkiem jest brzoza brodawkowata.
Pień
Korowina na pniach zazwyczaj gładka, łuszcząca się poziomo cienkimi płatami; biała (najczęściej), żółtawa, ciemnowiśniowa lub czarna.
Drewno
Zwane czeczota, nie jest zbyt trwałe, ale posiada wysokie własności mechaniczne. Bardzo dobrze daje się obrabiać na tokarce do drewna. Pali się nawet mokra.
Liście
Zielone długość do 10 cm. Opadające na zimę, zwykle jajowate, rzadziej okrągławe. Zazwyczaj nagie, tylko wiosną nieco lepkie. Jesienią pięknie żółto-złociste.
Owoce
Drobne orzeszki opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami (czasem niepozornymi), kwiatostan rozsypuje się.
Rozwój
Roślina wieloletnia, jednopienna. Kwiaty rozwijają się na wiosnę wraz z liśćmi. Kwitnie od kwietnia do maja. Owoce dojrzewają zazwyczaj w lipcu-początku września. Drzewa światłolubne, pionierskie, zazwyczaj o małych wymaganiach pokarmowych i wilgotnościowych. Występują zazwyczaj na gorszych, piaszczystych glebach, a także na północnej granicy lasu.
Stosowana jako drzewo leśne (często jako tzw. przedplon przy zalesianiu).
Drewno wykorzystywane jest w meblarstwie, przemyśle papierniczym oraz drzewnym. Jest średnio twarde, ciężkie, i niezbyt trwałe. Wykonuje się z niego sklejki, wykładziny, meble , dawniej robiono z niego koła. Używane jest także do suchej destylacji i do produkcji węgla drzewnego.
Sok brzozy (pobrany wiosną), nazywany oskołą, zawiera dużo cukrów i stosuje się go do produkcji napoju, a także w kosmetyce do produkcji tzw. wody brzozowej.
Kilkanaście gatunków stosowanych szerzej jako drzewa ozdobne, ze względu na białą korę u wielu gatunków, wczesne zazielenianie się wiosną i ażurową budowę korony.
Roślina lecznicza – liście brzozy mają działanie moczopędne, przeciwreumatyczne i napotne. Poprawiają także przemianę materii i działają odtruwająco na układ krwionośny. Wiosną zbierany jest sok, zawierający wiele cukrów i minerałów, cennych dla zdrowia i urody.
• Wg wierzeń Słowian zasadzona przy grobie brzoza miała chronić przed duchami, wg chrześcijan podobny cel miał spełniać krzyż brzozowy. Gałązek brzozowych używano na wianki i do zdobienia domów czasie Zielonych Świątek, na palmy w czasie Niedzieli Palmowej by budzić nimi śpiochów, oraz w śmigus do smagania dziewcząt.
• Wg współczesnych radiestetów brzoza ma pozytywną energię i dotykanie jej i przebywanie w bliskim jej sąsiedztwie jest korzystne.

Przystanek szósty – Jesion wyniosły
Jesion – rodzaj roślin, który obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów. Występuje w umiarkowanej strefie półkuli północnej.
Liście
Naprzeciwległe, złożone, nieparzystopierzaste.
Owoce
Występują w kształcie płaskiego orzeszka z języczkowatym skrzydełkiem.


Drewno
Twarde, elastyczne i ciężkie, wykorzystywane w stolarstwie, meblarstwie i lutnictwie. Jesion ciemny jest twardszy i bardziej wytrzymały niż dąb. Dostępne jest 16 odcieni drewna. Czym drewno jest ciemniejsze tym twardsze.
Zastosowanie
• Drewno wykorzystywane jest jako materiał w meblarstwie, stolarstwie i lutnictwie.
• Roślina ozdobna: jesiony uprawiane są w parkach i ogrodach jako drzewa ozdobne.

Przystanek siódmy – Robinia akacjowa
Robinia akacjowa, grochodrzew biały, robinia biała, grochodrzew akacjowaty – gatunek drzew . Pochodzi z Ameryki Północnej, z obszaru USA, ale rozprzestrzeniła się i aklimatyzowała na wszystkich (z wyjątkiem Antarktydy) kontynentach świata. Do Europy sprowadzona została w roku 1601 jako drzewo ozdobne, była sadzona w parkach. Samorzutnie rozprzestrzenia się w środowisku naturalnym. Gatunek inwazyjny.
Pokrój
Drzewo dorastające do 25 m wysokości. Rośnie przez ok. 30-40 lat, potem jej wzrost ustaje. Jest jak na drzewa rośliną krótkowieczną – żyje 100 do 150 lat
Pędy
Kora ciemna, głęboko spękana.
Drewno
Dostarcza cennego drewna: jasnej barwy, lekkiego, twardego, odpornego na gnicie.
Liście
Liście pierzastozłożone z 7-21 listków eliptycznych lub jajowatych, o zaokrąglonych końcach. Na górnej stronie są jasnozielone, na spodniej szarozielone.
Kwiaty
Silnie pachnące i tworzące grona długości 10-20 cm.
Owoce
Nagie, gładkie i spłaszczone strąki, Ich długość dochodzi do 12 cm. Wewnątrz są białej barwy i zawierają 6-8 brązowawych lub czarnych nasion.
Występuje często w miejscach ciepłych i suchych – widne lasy, suche zarośla, zadrzewienia śródpolne. Ma małe wymagania glebowe, jest natomiast rośliną światłolubną. Kwitnie od maja do czerwca.
Cała roślina jest silnie trująca. Objawami zatrucia są mdłości, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia, gorączka i zaburzenia widzenia.
Zastosowanie
• Roślina ozdobna – Najcenniejszy gatunek robinii pod względem dekoracyjności i zapachu kwiatów. Sadzona bywa przeważnie w parkach i alejach. Jej ozdobnymi walorami są kwiaty, liście i piękny kształt korony
• Roślina miododajna – miód akacjowy.
• Roślina lecznicza :
o Surowiec zielarski : kwiaty zawierają
o Działanie : moczopędne, rozkurczowe, żółciopędne. Naparów i wyciągów używa się w stanach zapalnych dróg moczowych i nerek, uszkodzeniu nerek przez trucizny, przy niewydolności krążenia a także dla pobudzenia trawienia. Napary polecane są dla alergików.
o Zbiór i suszenie : zbiera się rozkwitające kwiatostany, suszy w miejscu cienistym i przewiewnym.
• Kwiatostany po wysmażeniu można spożywać, np. w cieście naleśnikowym.
• Drewno używane jest w stolarstwie, tokarstwie, wytwarza się też z niego wiele produktów; wodę kosmetyczną, żółty barwnik do jedwabiu i wełny. Ma dużą wartość opałową.

Przystanek ósmy – Wierzba iwa
Wierzba iwa – gatunek roślin z rodziny wierzbowatych, rodzimy dla Europy i Azji.
Pokrój
Krzew do 9 m wysokości, albo drzewo dorastające do 13-15 m.
Pień
Na pniu i na grubszych gałęziach obserwuje się ciemne romboidalne pęknięcia w rzędach; stanowią one dobrą cechę rozpoznawczą tej wierzby.
Drewno
Miękkie i lekkie z czerwonobiałym bielem i żółtawobrunatną twardzielą.
Liście
Szerokoeliptyczne, górna powierzchnia liścia żywozielona do oliwkowej, naga, lekko lśniąca do matowej; tylko główny nerw jest lekko wystający i przylegająco owłosiony. Dolna strona liścia, z mocno wystającą siecią nerwów, trwale gęsto białawo owłosiona i miękka w dotyku.
Kwiaty
Roślina dwupienna. Wielkie kotki (bazie) ukazują się przed liśćmi, przed rozkwitnięciem otoczone są białym futerkiem włosków chroniących przed mrozem.
Siedlisko: widne lasy, zarośla.
Zastosowanie
• Czasami jest uprawiana jako roślina ozdobna (głównie okazy męskie, które są bardzo ładne podczas kwitnienia).
• Zawiera m.in. salicynę (kwas salicylowy) i taninę.
• Od starożytności kora wierzbowa była używana jako środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.

Przystanek dziewiąty – Kasztanowiec
Kasztanowiec zwyczajny, kasztanowiec biały– gatunek drzewa. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego. Uprawiany jest w niemal całej Europie, w tym także w Polsce. Inne nazwy: kasztanowiec koński, kasztan dziki, kasztan gorzki.
Pokrój
Dorasta do 25 m.
Pień
Kora starszych pni łuszczy się.
Liście
Dłoniastozłożone z 5 do 7 wydłużonych, odwrotnie jajowatych listków o długości do 25 cm. Duże pąki wydzielają lepką substancję.
Kwiaty
Płatki białe z żółtymi lub czerwonymi plamkami u nasady. Zebrane w gęste, wiechowate, wzniesione kwiatostany o długości do 30 cm. Kwitnienie w maju.
Owoce
Nazywane kasztanami, kolczaste torebki o średnicy do 6 cm, zawierające 1-3 nasion. Owocuje we wrześniu i październiku.
Zastosowanie
• Roślina lecznicza
> - Surowiec zielarski: kwiaty, kora i owoce (tzw. kasztany). Działanie: roślina działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, rozkurczająco, przeciwkrwotocznie, uszczelnia naczynia krwionośne.
> Zastosowanie lecznicze: Wewnętrznie wyciągi wodne i alkoholowe są stosowane przy hemoroidach i żylakach, zaburzeniach krążenia krwi, zapaleniu żył, miażdżycy, stanach zapalnych wątroby, przy odmrożeniach, obrzękach i puchlinie wodnej, krwiakach, skurczach, zapaleniu ścięgien, dolegliwościach okresu przekwitania. Świeżymi wyciągami z niedojrzałych owoców leczy się zakrzepy i zastoje żylne, nadmierną przepuszczalność naczyń, są także stosowany w stanach zapalnych i nieżytowych żołądka i jelit. Zewnętrznie przetwory z kasztanowca podaje się w postaci okładów w leczeniu oparzeń, odmrożeń, ubytków naskórka, zapalenia naczyń włosowatych skóry.
• Roślina kosmetyczna. Wyciągi z kasztanów są używane do produkcji kremów, maseczek kosmetycznych, szamponów i odzywek do włosów, płynów do kąpieli. Dodatek wyciągu z kasztanów do kosmetyków zabezpiecza je przed działaniem promieni słonecznych.
• Roślina ozdobna: Często sadzony w parkowych, alejach, na obrzeżach dróg.
• Drewno jest elastyczne, dość twarde i mało łupliwe. Wytwarza się z niego beczki na wino, wykorzystywane jest w tokarstwie i do produkcji mebli
• Kora wykorzystywana jest w garbarstwie i do barwienia wełny.
• Z nasion zawierających dużo skrobi wytwarza się klej, były też dawniej wykorzystywane jako pasza.
Literatura – Wikipedia wolna encyklopedia.
Załącznik nr 2
Instrukcje dla grup

Grupa I – pomiar pierśnicy i określenie przypuszczalnego wieku drzewa

Potrzebne materiały:
- notes
- centymetr krawiecki
1. Pierśnica jest to obwód pnia drzewa na wysokości 130 cm od powierzchni podłoża.
Pomiaru dokonaj taśmą mierniczą lub centymetrem krawieckim.
Wyniki zapisz w notesie.
2. W celu obliczenia przypuszczalnego wieku drzewa możesz przyjąć, że drzewo wolnostojące zwiększa swój obwód o około 2,5 cm rocznie, czyli wiek drzewa jest równy pierśnicy podzielonej przez 2,5 cm.
wiek drzewa wolnostojącego w latach = pierśnica w cm: 2,5 cm
Wyniki zapisz w notesie.


Grupa II – określenie barwy i faktury kory oraz stopnia zanieczyszczenia środowiska na podstawie skali porostowej

Potrzebne materiały:
- kartka papieru
- kredka świecowa,
- skala porostowa
- notes
1. Określ barwę kory trzech wybranych drzew i zastanów się dlaczego drzewo wytwarza korek.
Kartkę papieru przyłóż do pni wybranych poprzednio drzewa i pocieraj kredką świecową po papierze. Następnie odciski wytnij i wklej w odpowiednie miejsce w notesie.
2. Przy pomocy skali porostowej określ stopień zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki. Obserwacje zapisz w notesie.

Skala porostowa
strefa 1 (skażenie powietrza przekracza 170 mg SO2 na m3) - brak porostów nadrzewnych, jedynie obecność glonów, tzw. pustynia porostowa. Duże miasta i silnie skażone okręgi przemysłowe,

strefa 2 i 3 – strefa walki (170-70 mg SO2 na m3) - najodporniejsze porosty skorupiaste i proszkowe, silne skażenie środowiska i wyraźna degradacja środowiska. Miasta i obszary przemysłowe, tereny zadrzewione w obszarach podmiejskich,

strefa 4 i 5 (70-40 mg SO2 na m3) - porosty listkowate z udziałem krzaczkowatych, wpływ powietrza z obszarów zdegradowanych, słabe zanieczyszczenie powietrza. Lasy w pobliżu miast i obszarów przemysłowych,

strefa 6 (40-30 mg SO2 na m3) - występowanie wrażliwych gatunków skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach i gałęziach, np. brodaczki, nieznaczny wpływ zanieczyszczeń przemysłowych. Naturalne, rozległe obszary leśne w niektórych rejonach Karpat i w północno-wschodniej Polsce.


Grupa III – Określenie typu blaszki liściowej i stopnia uszkodzenia liści

Potrzebne materiały:
- linijka
- tablice z rysunkami typów blaszek liściowych
- notes
- lupa
- taśma klejąca
1.Do określenia typu liścia i kształtu blaszki liściowej oraz typu brzegów liści najlepiej jest wykorzystać liście znalezione pod drzewem i tablice zamieszczone w dalszej części instrukcji. Nie można zrywać i niszczyć liści.
Zmierz długość kilkunastu liści i oblicz średnią długość liścia. W tym celu długości wszystkich zmierzonych liści dodaj i następnie podziel przez ilość zmierzonych liści. Wyniki zapisz w notesie.
Na podstawie atlasu do oznaczania drzew liściastych określ typ oraz kształt blaszki liściowej. Wyniki zapisz w notesie.

2. W przypadku skażenia środowiska, na blaszkach liściowych drzew liściastych możemy
obserwować martwice w postaci brązowych plam na brzegu liścia lub pomiędzy unerwieniem liści i martwice w postaci brązowych kropek. Na liściach możemy także zaobserwować, żółte plamy związane z uszkodzeniami chlorofilu, poparzenia, pomniejszenia oraz deformacje blaszek liściowych.
Dokładnie poobserwuj liść i oceń czy uszkodzenia są spowodowane zanieczyszczeniami środowiska.
Zbadaj stopień zapylenia, przyklejając na liść taśmę klejącą, a następnie odklej ją i przylep na kartkę papieru.


Grupa IV – Obserwacja nasion lub kwiatów drzewa, wyszukiwanie mieszkańców drzew.
Potrzebne materiały:
- ołówek
- notes
1. W miarę możliwości wyszukaj i nazwij owoce lub kwiaty trzech drzew. Na podstawie obserwacji określ czy dane drzewo jest wiatropylne lub czy jest zapylane przez owady. Jeśli znalazłeś nasiona określ czy drzewo rozsiewa się przy pomocy wiatru czy zwierząt. Wykonaj w notesie rysunki owoców lub kwiatów, zapisz obserwacje.
2. Poszukaj różnych śladów bytowania zwierząt. Jeśli uda się zaobserwować jakieś
bezkręgowce lub kręgowce, należy im się dokładnie przyjrzeć, zapisać cechy
charakterystyczne, aby można je było później zidentyfikować, wykonaj rysunek.
Wśród najczęstszych śladów bytowania zwierząt są: ślady żerowania (zgryzione liście,
czasami wyglądające jak wycinanka, zniszczone pędy, gałązki, kwiaty, owoce itp.),
pajęczyny, gniazda, dziuple, nory.
Na drzewach można zauważyć także: glony, inne rośliny np. półpasożytniczą jemiołę
oraz grzyby – huby, opieńki i porosty. Niektóre z nich (glony i porosty) nie mają niekorzystnego wpływu na drzewo, natomiast pozostałe oddziaływują na nie negatywnie.
Zapisz obserwacje w notesie.


Grupa V – Obserwacja uszkodzeń dokonanych przez człowieka i w sposób naturalny.
Potrzebne materiały:
- ołówek
- notes
- lupa
1.Czynniki naturalne (powódź, pożar, silny mróz, silny wiatr, pioruny itp.) mogą być
przyczyną licznych uszkodzeń drzew. Zwróć uwagę na kształt i symetrię korony.
Specyficzne uszkodzenia powodowane są silnymi mrozami, które powodują pęknięcia
podłużne pni drzew. Z kolei pożary powodują przede wszystkim uszkodzenia tkanek
okrywających, warstw tkanek znajdujących się najbliżej powierzchni pni, nadpalanie
i całkowite niszczenie gałęzi. Uderzenia piorunów powodują silne uszkodzenia
mechaniczne, czasami pęknięcia całych pni, co często prowadzi do śmierci drzewa.
2.Niestety bardzo przykre jest, jak wielu członków naszego społeczeństwa nie zdaje
sobie sprawy z wagi obecności roślin, w tym przede wszystkim drzew, w naszym
najbliższym otoczeniu.
Zanotuj czy drzewo ma obłamane lub obcięte gałęzie, rysy i „rysunki” na korze, ślady po podpaleniu itp. Zaobserwuj czy można się także doszukiwać pozytywnych śladów
działalności człowieka, związanych z pielęgnacją drzewa: podpórki, wzmocnienia,
leczenie blizn i miejsc po odciętych gałęziach pastą lub farbą zabliźniającą rany itp.
Dokonać porównania ilościowego pozytywnych i negatywnych śladów działalności człowieka.

Literatura
1. Agnieszka i Józef Krawczyk „Życie – ćwiczenia terenowe poradnik dla nauczycieli”, Biologia gimnazjum, Wydawnictwa edukacyjne Wiking, Wrocław 2009
2. Wikipedia wolna encyklopedia
Załącznik nr 3
Klucz do rozpoznawania drzew liściastych

1. Liście pojedyncze - patrz punkt 3
Liście złożone – patrz punkt 2
2. Liście złożone
• Liście pierzastozłożone
1. Liście duże, składające się z 9-15 listków. Listki są lancetowane, zaostrzone, nierówno piłkowane, siedzące z owłosionym głównym nerwem.– Jesion wyniosły
2. Liście skrętoległe. Liście składające się z 7-21 listków eliptycznych lub jajowatych, o zaokrąglonych końcach. Na górnej stronie są jasnozielone, na spodniej szarozielone.- Robinia akacjowa

• Liście dłoniastozłożone, składające się z 5–9 listków na długich ogonkach.– Kasztanowiec
3. Liście pojedyncze
• Liście sercowate, pojedyncze, skrętoległe, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane – Lipa
• Liście romboidalne, długości 5-12 cm, u nasady słabo sercowate, zaostrzone, brzegiem karbowano-piłkowane. Gdy są młode, mają zielono-czerwonawy kolor, z czasem robią się ciemnozielone, z mocnym połyskiem, spodem jasnozielone, matowe. Ogonki liściowe spłaszczone prostopadle względem blaszki liściowej, dość długie, u nasady blaszek brak gruczołków (cechy klasyfikacyjne) – Topola czarna
• Liście jajowate, zielone długość do 10 cm. opadające na zimę, skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, piłkowane, wyjątkowo słabo klapowane. Zazwyczaj nagie, tylko wiosną nieco lepkie. Jesienią pięknie żółto-złociste - Brzoza
• Liście odwrotnie jajowate, mają blaszkę liściową nieregularną. Osiągają 5-18 cm długości. Na wierzchołku blaszka jest zaokrąglona lub nawet wycięta, a u nasady uszkowata. Liście są skórzaste, nagie (od spodu mogą jednak się zdarzać pojedyncze włoski), ciemnozielone z lekko szarozielonym odcieniem. Blaszka ma 3-6 par zaokrąglonych klap z nerwami dochodzącymi do ich szczytu oraz do wcięć między klapami. Ogonki liściowe są krótkie (do 1,5 cm, zwykle 6–8 mm długości) i pozbawione bruzdy na grzbietowej stronie – Dąb szypułkowy
• Liście szerokoeliptyczne do dwu razy tak długie jak szerokie, krótko, skośnie zaostrzone. Brzeg liścia nieregularnie słabo pikowany lub całobrzegi, na krótkich pędach przeważnie gładki i falisty. Górna powierzchnia liścia żywozielona do oliwkowej, naga, lekko lśniąca do matowej; tylko główny nerw jest lekko wystający i przylegająco owłosiony. Dolna strona liścia, z mocno wystającą siecią nerwów, trwale gęsto białawo owłosiona i miękka w dotyku. Ogonek liściowy około 1 cm długości, owłosiony, przylistki zwykle obecne, 1 cm długości, sercowate do nerkowatych, ząbkowane – Wierzba iwa

• Liście pięcioklapowe z wierzchu są ciemnozielone i matowe, a od spodu szarozielone (jesienią jasnożółte), delikatnie owłosione na większych nerwach, długoogonkowe, okrągławe, sztywne, u nasady sercowate, z 5 nerwami. Osiągają długość 8–16 cm. Klapy są głęboko wycięte, nieregularnie i grubo piłkowane, spiczaste, u nasady nieco zwężone. Trzy przednie klapy liści są mniej więcej jednakowej wielkości, natomiast obie tylne są wyraźnie mniejsze – Klon jawor


Literatura
Wikipedia wolna encyklopedia