Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym

Osiągnięcia przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość te osiąga. Jeśli rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego prawidłowego kształtowania uczuć. Natomiast wszelkie zakłócenia rozwoju emocjonalnego we wczesnym dzieciństwie utrudniają, a nie kiedy uniemożliwiają osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej. Wiek przedszkolny w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi cechuje wzbogacenie się i duże zróżnicowanie życia uczuciowego. Jakkolwiek już w wieku po niemowlęcym obserwujemy w zachowaniu się dzieci przejawy takich uzczuć jak: gniew, radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość, to jednak przejawy te są często niewyraźne i niejednoznaczne. W wieku przedszkolnym natomiast wymienione jakości uczuciowe przejawiają się w sposób wyrazisty. Dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natychmiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach, gestach, okrzykach i w słowach. Wiele czynności małego dziecka ma charakter ekspresyjny - służą one do wyrażania emocji, których podłożem są z kolei określone potrzeby. Emocje sprzyjają aktywizacji potrzeby, a ich przejawy zewnętrzne informują otoczenie dziecka o zaktywizowanej potrzebie, przyspieszając jej zaspokojenie. We wczesnej i średniej fazie przedszkolnej uczucia dzieci cechuje impulsywność. Dziecko w tym wieku jest zmienne w swych uczuciach i nastrojach, jego emocje szybko wytwarzają się, lecz także szybko gasną. Zmienność i nietrwałość uczuć dziecięcych nazywamy labilnością uczuciową. S. Szuman zwraca uwagę, że dorośli powinni zdawać sobie sprawę z tego, że dziecko w wieku przedszkolnym jest zdolne przeżywać emocjonalnie nakładane na nie obowiązki i trudności, które napotyka w czasie ich wypełniania. Wiek przedszkolny odznacza się tym, że szybko wzrasta zakres i liczba typowych sytuacji, które są źródłami przeżyć uczuciowych. W okresie przedszkolnym zwiększa się rola współżycia dziecka z rówieśnikami i dziećmi w innym wieku. Staje się ono źródłem przeżyć emocjonalnych. Pojawiają się uczucia radości i niepokoju lub strachu w stosunku do minionych wydarzeń dzieci są w stanie przeżywać wyrzuty sumienia, poczucie winy, żal do siebie wywołany zachowaniem się niezgodnym z poleceniami dorosłych lub zakończonym niepowodzeniem. Do charakterystycznych cech omawianego okresu należą również jakościowe zmiany niektórych reakcji emocjonalnych w porównaniu z ubiegłym etapem rozwojowym. Dziecko w wieku przedszkolnym już nie cieszy się w sytuacjach, które poprzednio wywoływały radość, a w innych dawniej budzących grozę, przestaje się bać. W wieku przedszkolnym pojawiają się pierwsze zdecydowane oddziaływania dorosłych, zmuszające dziecko do kontrolowania swoich przeżyć emocjonalnych. Postępujący rozwój intelektualny umożliwia dziecku adekwatna orientację w otoczeniu, rozumienia zasad postępowania w typowo powtarzających się okolicznościach i w wymaganiach jakie stawiają mu dorośli. Dzieci uczą się ukrywać niektóre swoje uczucia, gdy to zapewnia nagrodę, uznanie lub pozwala uniknąć przykrości. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko potrafi rozpoznawać stany emocjonalne innych osób i dostosować do nich swoje zachowania. Dziecko jest zdolne do współbrzmienia uczuciowego tj. do tzw. synfonii. Przykładowo dziecko smuci się, gdy widzi zatroskaną matkę, płaczącego z powodu doznanej krzywdy przyjaciela, gdy słucha smutnego opowiadania. Czasem przeżycia są tak silne, że prosi byśmy przerwali opowiadanie. Dziecko 6-letnie, któremu dorośli dostarczyli wzorów odpowiednich zachowań, jest zdolne do przeżywania różnorodnych uczuć wyższych, w tym uczuć patriotycznych, estetycznych. W miarę dojrzewania uczucia stabilizują się i pogłębiają, a ich ekspresja staje się mniej gwałtowna i żywiołowa.