Rola zabawy w uspołecznieniu dziecka

Czołowe miejsce w dziedzinie wczesnego uspołecznienia dzieci zajmuje niewątpliwie zabawa. Przyczynia się ona do bezpośredniego kontaktu jednostki z otoczeniem i stwarza warunki do kształtowania postaw spo­łecznych. Zabawa wprowadza dziecko w świat społeczny, w rządzące nim prawa, w jego systemy wartości. Kompensuje ona braki „zwykłego" życia, tak mocno odczuwane przez dziecko. W miejsce świata realnego stwarza świat fantazji i to nie tylko taki, który można sobie wyimaginować, lecz taki, w którym można działać, realizując najśmielsze pomysły, ucieleśniając w nim różne formy społecznej aktywności.
Zabawa zapewnia jednocześnie dziecku warunki maksymalnej aktywności w zdobywaniu doświadczeń i w ćwiczeniu postaw moralnych.,Szczególnie ważną rolę w procesie socjalizacji dziecka w wieku-przedszkolnym pełnią jego kontakty zabawowe z rówieśnikami. Każde zdrowo rozwijające się dziecko garnie się do innych dzieci, ale często jest tak, ze nie unie się one bawić z nimi. Powodem tego może być fakt, że nie miało ono do tej pory kontaktów z rówieśnikami, dlatego też powinniśmy dbać o to, aby umożliwiać dziecku częsty kontakt z innymi dziećmi.
Zabawy są dla dzieci pierwszą szkoła wychowania moralnego i społecznego. Początkowo ma to miejsce w rodzinie, później w przedszkolu. Warunki oddziaływania na postawy społeczno-moralne dziecka są w przedszkolu znacznie korzystniejsze niż w rodzinie ze względu na liczne kontakty z rówieśnikami i różnorodność tych kontaktów, szczególnie w zabawach podejmowanych z własnej inicjatywy dzieci.
Szczególnie wyraźnie ów aspekt społeczny uwydatnia się w zabawach w granie roli. Dzięki nim dziecko zaczyna dostrzegać swoje własne miejsce w otoczeniu społecznym. Z chwilą, gdy po raz pierwszy mówi o sobie „ja", przechodzi już pierwsze stadium wyrobienia społecznego. Za pośrednictwem tego typu zabaw dziecko wchodzi w świat dorosłych i uczy się poprzez działanie rozróżniać ich funkcje społeczne. Uświadamia sobie, że nie jest dorosłym człowiekiem, a zarazem zaspokaja swoją chęć wspólnych działań z otoczeniem. Zabawa jako działalność rzeczywista, emocjonalna i odzwierciedlająca życie jest środkiem zdobycia doświadczenia społecznego. W zabawach tematycznych przyjmowanie na siebie jakiejś roli, odtwarzanie jej z dużym przejęciem uczuciowym staje się dla dziecka środkiem do poznania i rozumienia postawy innej osoby. W rozwoju społecznym dziecka jest to duże osiągnięcie i staje się pomocne w przezwyciężaniu egocentryzmu. Dziecko wyraża za pośrednictwem zabawowych ról swoją wiedzę o rzeczywistym świecie, obcuje ze swoimi rówieśnikami w sytuacjach przez siebie wymyślonych i dokonuje wyboru środków odwzorowania rzeczywistości. Granie roli osób starszych i reagowanie podobnie jak oni sprzyja stopniowemu zżywaniu się z graną rolą— dzięki udziałowi fantazji i intuicji, tym samym sprzyja wrastaniu w środowisko społeczne. To identyfikowanie się z osobą naśladowaną jest szkołą życia społecznego, w której dziecko przyswaja sobie postawy społeczne w toku działania.Dlatego należy zadbać o to, aby dostarczać dzieciom pozytywnych doświadczeń, kierować ich uwagę na osoby dorosłe, dawać im przykłady ludzi pracy, ich pozycji życiowej, tego, czym się zajmują, ich wzajemnych stosunków i społecznej celowości pracy. W czasie obserwacji należy budzić zainteresowanie pozytywnymi kontaktami z ludźmi z najbliższego otoczenia, ich działalnością produkcyjną i moralną celowością zachowania. Dzieci powinny zetknąć się z pięknem stosunków międzyludzkich i uświadomić sobie dzięki pełnionym w zabawie rolom moralne i społeczne znaczenie pracy. Przyjęcie na siebie roli lekarza, lotnika, pielęgniarki, nauczycielki, konduktora czy kierownika sklepu wywiera swoisty wpływ na dziecko. Działając w wybranej roli i podlegając kontroli rówieśników ma ono szansę uświadomić sobie i możliwie wiernie przyswoić normy postępowania innych osób ze swego otoczenia. Ta konfrontacja sprzyja rozszerzeniu się kręgu emocjonalnych doznań oraz wyrobieniu umiejętności dokonywania ocen. Dzieci nie tylko widzą przedstawicieli różnych zawodów w swym otoczeniu, lecz także dostrzegają, jak każdy z nich działa — dobrze czy źle — i dokonując oceny, jednocześnie kształtują własny system wartości: własny stosunek do pracy, do wszelkiego dobra i zła, jak również do piękna i brzydoty. Zaangażowanie uczuciowe dziecka w tych zabawach pomaga w kształtowaniu niektórych cech charakteru, jak wytrwałość, cierpliwość, życzliwość dla innych, chęć niesienia pomocy i inne. Za pośrednictwem zabawy kształtuje się nie tylko stosunek moralno- wartościujacy wobec otoczenia ludzi dorosłych, lecz również wobec innych dzieci. Zabawa, będąca formą samodzielnego poznania, jest też formą organizowania wzajemnych stosunków w grupie, budzenia samodzielności i inicjatywy. Na równi ze stosunkami związanymi z pełnionymi rolami i tema­tem zabawy istnieją w grupie stosunki rzeczywiste, interpersonalne, prze­jawiające się w podziale ról, korzystaniu z zabawek, liczeniu się z kolegami, rozwiązywaniu sporów i konfliktów. Stopniowo, poprzez rozwój motywacji społecznej, zostają pokonane sprzeczności pomiędzy osobistymi pragnieniami a dobrem społecznym, pomiędzy zachowaniem na niby a rzeczywistym, powoli ulega zmianie pozycja własnego „ja" dziecka. W systemie więzów wewnątrzgrupowych powstaje płaszczyzna porozumienia, wzajemnego podporządkowania się i równości pomiędzy uczestnikami zabawy. W zespołowych zabawach konstrukcyjnych dziecko podporządkowuje się wyznaczonym i pożądanym społecznie sposobom postępowania, odczuwa radość wspólnego tworzenia itp. Dążąc do skończenia zaplanowanej budowy pokonuje trudności, ćwiczy się w wytrwałości. Uczy się także rozumieć sens pracy. W zabawach tych istotny dla uspołecznienia dzieci jest fakt wspólnego i zgodnego korzystania z materiału konstrukcyjnego. Duże znaczenie w wychowaniu społecznym mają zabawy dydaktyczne, głównie gry dydaktyczne, które są„ wyższą formą społecznej zabawy. Polegają one na uporządkowanym działaniu zespołu dzieci, względnie dwu grających przeciw sobie. Działanie w grze jest uregulowane obowiązującymi przepisami i trzeba się im podporządkować. Z czasem rozwija się u dzieci umiejętność przegrywania z jednoczesnym uznaniem zwycięzcy. Również zabawy ruchowe wymagają nawiązywania kontaktów społecznych oraz współdziałania przy określonych czynnościach zabawowych. W zabawach tych podobnie jak w zabawach tematycznych uczestniczy zazwyczaj grupa dzieci, które współdziałają ze sobą, a przy tym musza podporządkować się pewnym regułom. Patrząc na rolę zabawy w uspołecznieniu dziecka biorąc pod uwagę jego wiek to można powiedzieć, iż początkowo przebywa ono w towarzystwie rówieśników nie bawiąc się razem lecz obok siebie. Dzieci trzyletnie charakteryzuje umiejętność współżycia w zespole i związana z tym potrzeba izolowania się od zespołu. Najchętniej bawią się same w ciszy i izolacji. Później stopniowo coraz częściej zaczynają się skupiać a następnie bawić się razem z tym, że zabawy ich zarówno zespołowe jak i indywidualne są przeważnie krótkotrwałe. U czterolatka zanika w pewnej mierze chęć indywidualnego działania, a coraz bardziej rozwija się dążenie do uczestnictwa w zespole. Dziecko szukaj kontaktu z rówieśnikami, czuje się źle w izolacji, traktując odosobnienie jako krzywdę. Umiejętność ta, widoczna jest przy podziale ról w zabawach. W piątym roku życia rozszerza się znacznie zakres zainteresowań i wiadomości dzieci o najbliższym środowisku. W zabawach występuje różnorodność tematyki oraz duża precyzja w odzwierciedlaniu szczegółów rzeczywistego życia. Dotychczasowy rozwój zabawy prowadził dzieci co lepszego, pełniejszego i dokładniejszego poznania rzeczywistości, kształtował ich sposoby zachowania się - od spontanicznych i swobodnych - do podporządkowanych coraz bardziej wymogom życia społecznego. W grupie dzieci sześcioletnich pogłębiają te charakterystyczne właściwości, które obserwujemy w grupie dzieci pięcioletnich. Podczas zabawy dochodzi nieraz do nieporozumień powstałych na tle chęci posiadania lub użytkowania szczególnie atrakcyjnych zabawek, konflikty te mogą przyjmować formę kłótni lub bójek o ich posiadanie. Z drugiej strony zabawa stwarza okazje do wystąpienia czynności prospołecznych, przyjmujących formę zgodnego współdziałania, dzielenia się zabawkami, pożyczania lub ofiarowywania własnych zabawek dzieciom, które ich nie maja. Z tych względów używanie zabawek wpływa na przebieg socjalizacji, zaś sposób posługiwania się nimi stanowi jeden ze wskaźników świadczących o poziomie dojrzałości społecznej dziecka.W zabawach i grach zespołowych występują nieraz współzawodnictwo i rywalizacja między uczestniczącymi w nich dziećmi. Przejawiają się one w dążeniu do osobistego powodzenia, uzyskania lepszych wyników niż członkowie zespołu, chwaleniu się odnoszonymi sukcesami. Bywają także powodem konfliktów miedzy dziećmi. Mogą one powstawać wskutek naruszenia zasad gry w celu uzyskania w niej za wszelką cenę sukcesu lub też być konsekwencja zazdrości, występującej u dzieci, które w zabawie lub grze doznały porażki. Rywalizacja i współzawodnictwo sprzyjają zwiększaniu wysiłków, występowania inicjatywy, podejmowania nowych zadań. Równocześnie czynności zabawowe pojawiające się pod motywującym wpływem rywalizacji i współzawodnictwa wymagają, ze względu na wymienione wyżej ujemne konsekwencje pewnej kontroli i ukierunkowania przez nauczycielkę. Biorąc udział w zabawach dzieci mogą być narażone na trudności, niepowodzenia i przykrości mogące być powodem zaburzeń socjalizacji. Podobnie jak dorośli, dzieci też narażone są na szkodliwe wpływy otoczenia, czy to ze strony rówieśników czy dorosłych. Również te wpływy znajdują swój wyraz w zabawie. Stąd, pamiętając o tym, jak wielkie szkody może taka zabawa wyrządzić w postawach społeczno- moralnych dzieci i w ich zachowaniu społecznym, należy obserwować ich zabawy i w porę niepożądanemu wpływowi zapobiegać. Dlatego też, nauczycielka powinna zachować kontrolę nad przebiegiem zabaw oraz interweniować, gdy któreś dziecko jest narażone na szczególnie liczne frustracje.