Dojrzałość szkolna - informacje dla rodziców

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej.
Obecnie bardzo powszechnie używa się zamiennie terminów: dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły.

Aspekty rozwoju dzieci istotne dla osiągnięcia dojrzałości szkolnej:

ELEMENTY GOTOWOŚCI - DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ

1. Rozwój umysłowy- to przede wszystkim pewien zasób wiedzy o świecie, o bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i życiu ludzi. W tym wieku dziecko ma już spory zasób życiowych doświadczeń; wiele rzeczy zaobserwowało samo, na inne zwrócili mu uwagę dorośli. Dziecko dobrze rozwinięte umysłowo chętnie rozmawia z kolegami i dorosłymi, wie jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka, jakich ma kolegów, czym zajmują się jego rodzice, dziadkowie, gdzie wyjeżdżało z rodzicami, co oglądało w kinie, czym różni się lato od zimy, chętnie opowiada o tym, co się dzieje na obrazku itp.

2. Rozwój społeczny- obejmująca relacje z innymi, umiejętność nawiązywania kontaktów, współdziałanie w grupie, przestrzeganie zasad postępowania czy obowiązujących norm i wartości. O jej osiągnięciu świadczy stopień samodzielności i zaradności dziecka w różnych sytuacjach, obowiązkowość, samodzielność, poczucie odpowiedzialności za swoje działanie, umiejętność pokonywania trudności i dążenia do osiągnięcia celu, ale również przyjmowania niepowodzeń.

3. Rozwój fizyczny- Posiada dobrą sprawność manualną, charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem narządów zmysłów. Jest odporne na choroby i zmęczenie. Posiada również niezaburzoną koordynacje wzrokowo- ruchową. W tym wieku dziecko powinno już jeździć na rowerze, skakać na skakance, biegać oraz mieć opanowane ruchy wykonywane podczas zabawy piłką (łapanie piłki, rzucanie do celu). Również powinny być opanowane umiejętności związane z ubieraniem się, czesaniem, załatwianiem potrzeb fizjologicznych oraz wiązaniem sznurowadeł. Dziecko dojrzałe do nauki zyskuje coraz większa kontrole nad tzw. małą motoryką (poruszanie palcami, nadgarstkami, itp.). Dziecko potrafi już wówczas wykonywać czynności złożone.

4. Rozwój emocjonalny- Dziecko rozpoczynające naukę w szkole powinno być w pewnym stopniu zdolne do rozpoznawania i kontrolowania swoich emocji. Rola ucznia nakłada na dziecko szereg obowiązków, takich jak: konieczność podporządkowania się poleceniom nauczyciela, przestrzegania ustalonych reguł, wykonywania zadań w szkole i w domu. Dojrzałość w tej sferze pozwala na wykonywanie zadań stawianych przez szkołę także wtedy, gdy wydają się one dziecku niezbyt atrakcyjne bądź nużące. Istotne jest też w jakim stopniu dziecko będzie potrafiło pokonywać napotkane trudności i znosić ewentualne niepowodzenia.

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:
• powiedzieć, jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,
• narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie,
• obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało,
• ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,
• dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,
• łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,
• wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,
• rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,
• liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,
• dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10
• ma dobrą koncentrację uwagi,
• jest zainteresowane pracą i jej efektami,
• jest odporne na niepowodzenia,
• jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,
• prawidłowo wymawiać wszystkie głoski,
• nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran – tran, góra – kura, bada – pada,
• podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,
• opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,
• rozwiązać proste zagadki,
• czytać niedługie teksty ze zrozumieniem,
• uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,
• wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,
• wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,
• doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,
• zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,
• działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom,
• wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki
• siedmiolatek potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

Olbrzymią rolę w przygotowaniu dziecka do nauki szkolnej pełnią jego rodzice. Polega ona na:
• dbałości o zdrowie fizyczne dziecka – poprzez kontrole lekarskie, stosowanie się do wskazań i stworzenie odpowiednich warunków bytowych,
• kształtowaniu prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa – poprzez rozmowy, częsty kontakt z dzieckiem,, zapewnienia mu towarzystwa rówieśników
• rozwijaniu logicznego myślenia, zapamiętywania, poprzez pobudzanie dziecka do obserwacji, rozmowy na określone tematy, wyjaśnienia, wyciąganie wniosków i interpretowanie widzianych zjawisk i rzeczy
• wyrabianiu umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowania i syntezowania – poprzez np. gry i zabawy z dzieckiem ćwiczące wymienione czynności. Doskonale do tego celu służą gry kostkowe, domino, historyjki obrazkowe, układanki z klocków, tzw. przybijanka.
• dbałości o prawidłowy rozwój dziecka. Ćwiczenie sprawności rąk – poprzez rysowanie, kalkowanie, zamalowywanie (książeczek do kolorowania), wycinanie według wzorów, lepienie z plasteliny itp.
• nauczeniu szanowania pomocy szkolnych – poprzez przyzwyczajanie dziecka do utrzymywania porządku w zabawkach
• rozbudzaniu zainteresowania szkołą, nauką – poprzez odpowiednio prowadzone rozmowy
• przygotowaniu do samodzielności w obsługiwaniu siebie – poprzez wcześniejsze wymagania w tym zakresie.
• wyrabianiu umiejętności współżycia w grupie – poprzez zapewnienie kontaktów z rówieśnikami i kierowanie nimi
• wpajaniu zasad kulturalnego zachowania się, kształtowaniem postawy życzliwości w stosunku do innych kolegów
• przyzwyczajaniu dziecka do stałego rozkładu dnia
• stworzeniu mu odpowiednich warunków do odrabiania lekcji – poprzez zapewnienie dziecku spokoju, miejsca do odrabiania lekcji, uregulowanie trybu życia (spacery, sen, posiłki).

JAK BAWIĆ SIĘ I PRACOWAĆ Z DZIECKIEM PRZYGOTOWUJĄC JE W TEN SPOSÓB DO NAUKI W SZKOLE?
• wymienianie z pamięci cech przedmiotów np.: jaki jest cukier, słoń, orzech? Co jest kwaśne?
• klasyfikowanie przedmiotów lub obrazków np. klocki według kształtu, koloru, wielkości, obrazków według treści np. zwierzęta domowe, leśne
• zabawa w „prawdę i nieprawdę” (dorosły mówi np. czerwona trawa, miękka poduszka, róża pachnie, zielony śnieg itp. a dziecko reaguje mówiąc „prawda”, „nieprawda”
• zabawa w kończenie zdań np. gdy chcę malować, to muszę przygotować...; gdy zniszczę koledze zabawkę, to muszę..
• zabawa w szukanie przeciwieństw np. grzeczny - ....itp
• zabawa w definiowanie np. co to jest dom, książka, przyjaciel..
• zabawy z historyjkami obrazkowymi: układanie według właściwej kolejności obrazków tworzących historyjkę; opowiadanie historyjki; opowiadanie historyjki
z której zabrano wcześniej obrazek (np. ostatni lub środkowy)
• rozwiązywanie i układanie zagadek
• zabawa „na niby”- dziecko wyobraża sobie i opowiada, co by było gdyby np. ludzie mogli fruwać, gdyby istniały wróżki, mamę wyręczył w sprzątaniu robot ...
• zabawa „co się zmieniło” - dziecko opowiada o zmianach jakie zaistniały np. w pokoju, na stole itp.
• oglądanie obrazków różniących się szczegółami – wskazywanie tych różnic
• konstruowanie, budowanie z klocków budowli według wzoru – „zbuduj takie samo”
• modelowanie znanych dziecku liter np. z plasteliny, miękkiego drutu
• labirynty – wyszukiwanie drogi, którą trzeba pokonać, aby dotrzeć do określonego celu
• wypełnianie kolorem oznaczonych pól – zabawa „co się kryje na tym obrazku?”
• malowanie rysunków konturowych np. kopiowanie przez kalkę techniczną
• układanie puzzli itp.

PONADTO: dostarczaj dziecku ciekawych przeżyć i doświadczeń poprzez spacery, wyprawy do kina, teatru, czytanie książek itp.; często rozmawiaj o przeczytanej książce, obejrzanej bajce, zaobserwowanym wydarzeniu, zjawisku; odpowiadaj chętnie na pytania; wyjaśniaj nieznane słowa; ucz dziecko planowania zabaw, prostych prac domowych, przewidywania i oceniania rezultatów swoich działań; zachęcaj do uzasadniania swojego stanowiska np.: dlaczego nie chcesz pójść ze mną na spacer? Dlaczego uważasz, że Marek zachował się niegrzecznie?; ucz dziecko formułowania wniosków np. dlaczego nie udała ci się ta budowla?; zachęcaj dziecko do samodzielnego rozwiązywania problemów np. w trakcie zabawy- nie podsuwaj gotowych rozwiązań.

Literatura:
Dmochowska M., Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1991,
Janiszak E., Sześciolatek w szkole – szanse i zagrożenia, Życie Szkoły 9/2000
Kargulowa A. (red.); Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego, Wrocław 1980, WUW.
Lubomirska K.,Przedszkole rzeczywistość i szansa, Warszawa 1997, ŻAK
Prus – Wiśniewska H.: Zanim dziecko pójdzie do szkoły, Kraków 1995, MEDIUM
Przetacznikowa,Dojrzałość szkolna (w) red. M. Żebrowska: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1975, PWN.
Siemek D.,Przedszkolak będzie uczniem. Warszawa 1975, Nasza Księgarnia..
Wilgocka – Okoń B.,Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972, PWN.
Wilgocka – Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003, Żak.
Wilgocka – Okoń B., O badaniu dojrzałości szkolnej, Warszawa 1971, PZWS
Wilgocka – Okoń B., Sześciolatki na start, Wychowanie w Przedszkolu 3/2003
B. Wilgocka – Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”, PZWS, Warszawa 1972; Zabłocki J.K., Brejnak W. red., 2008, Emocjonalno-społeczne uwarunkowania dojrzałości szkolnej, Warszawa, Wydawnictwo UKSW.
Opracowała: mgr Anita Zamościńska