Edukacja przedszkolna metodą Marii Montessori

Istota Pedagogiki Montessori sprowadza się do stwierdzenia, że ponieważ każde dziecko jest inne, powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie, – czyli przez swoje możliwości, kompetencje i umiejętności –indywidualnych planów rozwojowych tak, aby ich właściwa realizacja umożliwiała mu naukę samodzielną i efektywniejszą.
Według Montessori czynnikiem rozwoju i podstawą wychowania jest aktywność dziecka. Stanowi ona naturalną potrzebę, a zarazem oznakę i warunek jego rozwoju. Obserwacje wskazują, że dzieci są niestrudzone w swojej aktywności, nie tylko nie boją się wysiłku, ale stale go poszukują i z wytrwałością realizują podjęte działania. Maria Montessori podkreślała, że dziecko od chwili urodzenia musi samodzielnie wykonać długą i ciężką „pracę rozwoju”. Nikt nie może rosnąć za dziecko, to ono samo buduje siebie. Wychowanie to pomoc ze strony rodziców.

Zasady pedagogiczne Montessori:

· Zasada swobodnego wyboru materiału.
W sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. Pierwszy wybór dziecka jest spontaniczny, kiedy sięga ono po konkretny przedmiot pod wpływem chwili. Drugi rodzaj wyboru, to wybór świadomy, dokonywany dopiero wtedy, gdy dziecko wie, jakie jest przeznaczenie danego przedmiotu.
· Zasada swobodnego wyboru miejsca pracy.
Dziecko może pracować na stole, na podłodze, na korytarzu, na parapecie, czy w ogrodzie. Tam gdzie samo zdecyduje, gdzie pozwolą na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjne.
· Zasada swobodnego wyboru czasu pracy.
Dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, że zajmie się np. nauką literek, wiązaniem sznurowadeł lub będzie uczyć się nazw kolorów. Będzie to robiło tak długo, jak zechce: dwie minuty, dwie godziny lub dwa tygodnie.
· Zasada swobodnego wyboru formy pracy.
Dziecko wie, że ma prawo do pracy w ciszy i nikt nie będzie mu przeszkadzać. Wie także, ze nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest nie potrzebna. Samodzielnie wybiera sobie temat pracy, pracuje wtedy kiedy zechce i tak długo, jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność.
· Zasada porządku.
Każdy przedmiot w przedszkolu ma swoje miejsce i zostaje odniesiony, skąd został wzięty.
· Zasada ograniczenia.
Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia przedszkolnego. Na przykład każdy rodzaj materiału jest tylko w jednym egzemplarzu i należy go stosować zgodnie z jego przeznaczeniem. Można pracować tylko w miejscu przez siebie wybranym, nie można pomagać innym, jeśli tego nie potrzebują, nie można przeszkadzać innym ani sobie. Nie można przeszkadzać nauczycielowi, jeśli jest on zajęty, a także trzeba zjeść zupę, jeśli dziecko samo sobie ta zupę nalało.
· Zasada izolowania trudności.
Powszechnie znana i prosta. Jeśli dziecko pracuje np. z różową wieżą po to, aby poznać lub uporządkować znane już sobie pojęcia związane z wielkością, ma do dyspozycji nauczyciela, który wie jak i kiedy mu w tym pomóc, a także różową wieżę. Nie zajmuje się tutaj kolorami, bo do tego służą kolorowe tabliczki. Nie zajmuje się długościami, grubościami itd., bo do tego służą inne materiały.
· Zasada transferu.
Dotyczy materiałów z którymi pracują dzieci. Każdy z materiałów montessoriańskich stanowi „ogniwo”, logicznie powiązane z innymi w długi „łańcuch”. Każde „ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzanego, plus jedną cechę więcej. Informacje, kompetencje i umiejętności opanowane podczas pracy z danym materiałem, dziecko przenosi na otoczenie.
· Zasada własnego działania i powtarzania.
Typową czynnością, związaną z nabywaniem nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym, fenomen powtarzania. Przykładem niech będzie gaworzenie jako sposób ćwiczenia mowy, czy powtarzanie rozmaitych ruchów rozwijających koordynację oka z ręką i ręki prawej z lewa. Fenomen powtarzania obserwujemy także w zabawach dziecka.
· Zasada samokontroli.
Stanowi jedną z zasad, z którą najtrudniej pogodzić się nauczycielowi. Pozbawia go bowiem możliwości korygowania, poprawiania, wyrażania opinii, chwalenia dzieci, wyrażania dezaprobaty, możliwości zastosowania łagodnego uśmiechu zachęty, czy srogiego grymasu niezadowolenia. Jednym słowem, zasada ta pozbawia nauczyciela władzy nad dzieckiem.
Materiał dydaktyczny wykorzystywany w systemie Marii Montessori ma za zadanie wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego często nazywa się go materiałem rozwojowym. Jest on tak przygotowany, rozmieszczony i udostępniony dzieciom, że tworzy logicznie uporządkowaną całość programową. Materiał dydaktyczny tworzy kilka grup:
- materiał do ćwiczeń z życia praktycznego, dzięki niemu dzieci uczą się dbać o otaczające środowisko (np. sprzątanie, czyszczenie), dbać o siebie (np. mycia rąk, twarzy, zębów, używania chusteczek do nosa, grzebienia, spożywania posiłków), zachowania w kontaktach z innymi osobami (np. powitania, pożegnania).
- materiał sensoryczny, służy on rozwijaniu zmysłów. Praca z tym materiałem pozwala dziecku wysubtelnić wrażliwość wszystkich zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, dotyku, smaku.
- materiał językowy, wykorzystywany jest on do wprowadzania dziecka w sztukę pisania i czytania, służy kształceniu i rozwijaniu mowy oraz sprawności językowej dziecka.
- materiał do poznawania środowiska przyrodniczego i społecznego. Są to np.: szafka botaniczna, globusy, mapy z zaznaczonymi lądami i wodami, kontynentami i granicami państw. Dzięki temu materiałowi dzieci mogą rozwijać swoje zainteresowania otaczającym światem.
- materiał matematyczny, służy on kształtowaniu pojęć i umiejętności matematycznych.
Rolą nauczyciela jest wskazywać dziecku jak korzystać z materiału dydaktycznego, wprowadzać i respektować zasady swobody wyboru, rodzaju, czasu, miejsca i formy pracy, zasady stopniowania i izolowania trudności, porządku, transferu, własnego działania i powtarzania, samokontroli i ograniczenia. Celem pracy nauczyciela jest pomoc w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości każdego dziecka, w zgodzie z obiektywnymi normami społecznymi. Robi to pomagając dziecku w osiągnięciu spontanicznej koncentracji, rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły, wypracowaniu zamiłowania do porządku i do pracy, wypracowaniu zamiłowania do ciszy i pracy indywidualnej, wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na swobodnej decyzji a nie na zewnętrznym przymusie, uniezależnianiu się od nagrody, osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa, formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez egoistycznej rywalizacji, umiłowania do rzeczywistości i otoczenia.
Podsumowując należy stwierdzić, że kształcenie w szkołach Montessori powinno być dostosowane do możliwości dziecka i jego okresu rozwojowego. Jest to uczenie skoncentrowane na uczniu, a nie na nauczycielu. Dominująca formą uczenia się stanowi samodzielne zdobywanie doświadczeń i wiedzy poprzez wykorzystywanie dostępnych materiałów. Dziecko uczy się wolności, która ma swoje granice, uczy się podejmować decyzje oraz liczenia się z innymi osobami.

Źródła:

1.Guz S., Edukacja w systemie Montessori, Podręcznik dal nauczycieli i studentów, Tom 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998,
2. Jordan J., Pedagogika Marii Montessori, [w] TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN, nr 3/2005,
3. Jordan J., Pomóż mi zrobić to samodzielnie, czyli podstawy funkcjonowania Przedszkola Montessori[w] Edukacja w przedszkolu, nr 9/1998,