Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym

Rozwój dziecka to wzajemne powiązanie i przeplatające się ze sobą sfery rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego i emocjonalnego.
W rozwoju fizycznym zachodzą istotne zmiany ilościowe i jakościowe, przejawiające się we wzrastaniu, różnicowaniu oraz dojrzewaniu poszczególnych układów i narządów. Nasilenie tych zmian następuje między czwartym a piątym rokiem życia dziecka. Budowa ciała staje się bardziej smukła. Wraz z intensywnym wzrostem organizmu następują zmiany w proporcjach ciała dziecka. Przyczynia się do tego wydłużenie kończyn i szyji, wielkość głowy natomiast pozostaje prawie taka sama. Występuje również stopniowa poprawa relacji siły do masy ciała.
Z kolei dziecko 3-4 letnie zachowuje jeszcze typ budowy ciała małego dziecka. Posiada stosunkowo dużą głowę, długi tułów, krótkie kończyny, słabe i mało wydolne stopy oraz niepełne jeszcze uformowanie naturalnych krzywizn kręgosłupa.
Z rozwojem fizycznym w ścisłym związku pozostaje rozwój motoryczny dziecka. Wraz z wiekiem, przyrostami wzrostu i wagi, wzmacnianiem się i dojrzewaniem organizmu powstaje możliwość wyuczenia się coraz to nowych, trudniejszych i bardziej złożonych czynności. Dziecko 3-letnie nie jest w stanie wykonać czynności skomplikowanych, łączących w sobie kilka form ruchu, np. rzucić piłkę w górę i złapać. Dziecko 4-letnie jest bardziej sprawne motorycznie, jest zwinniejsze, zręczniejsze, porusza się pewniej i swobodniej, lepiej reaguje na sygnały i polecenia. Między 4 a 5 rokiem życia następuje przyspieszenie procesów rozwojowych. Najwyższy poziom osiągają takie cechy motoryczne jak siła, szybkość, zwinność, zręczność i wytrzymałość. Pod tym względem zaczynają się różnice między chłopcami i dziewczynkami. Chłopcy osiągają lepsze rezultaty w biegach i skokach, podczas gdy dziewczynki nabierają większej wprawy w posługiwaniu się skakanką, w ćwiczeniach równoważnych i rytmicznych. U dzieci 6-letnich obserwuje się dalszy postęp rozwoju motorycznego. Ruchy stają się bardziej celowe i odpowiednio przystosowane do zadania.
Z rozwojem fizycznym związany jest także rozwój psychiczny dziecka. Wśród procesów psychicznych zaliczamy m.in. procesy poznawcze, uczucia i procesy woli. Do cech psychicznych zaliczmy m.in. cechy temperamentu, charakteru a także zdolności, zainteresowania , skłonności.
Procesy poznawcze to przede wszystkim spostrzeganie, uwaga i pamięć, a także wyobraźnia, myślenie i mowa. Wszystkie one razem wzięte stanowią o poziomie rozwoju umysłowego dziecka. W wieku przedszkolnym wszystkie te procesy bogato się rozwijają, szczególnie dziedzina wyobraźni, dzięki której przejawiają się m.in. twórcze zdolności. Każdy rok przynosi nowe sukcesy w tej dziedzinie np. 3-latek jest zdolny odróżnić 4 zasadnicze barwy. Natomiast dziecko 5-letnie już jest zdolne nie tylko je odróżnić, ale i nazwać poprawnie. Procesy woli dziecka ujawniają się w wieku 5-6 lat głównie w wytrwałości dążenia do postawionego przez siebie celu np. w zabawie oraz w zdyscyplinowaniu wobec naszych zakazów i nakazów.
Życie uczuciowe dziecka związane jest z kolejnym rozwojem dotyczącym sfery emocjonalnej.
Wiek przedszkolny, w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi, cechuje wzbogacenie się i duże zróżnicowanie życia uczuciowego. Jakkolwiek już w wieku poniemowlęcym obserwujemy w zachowaniu się dzieci przejawy takich uczuć, jak: gniew, strach , radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość, to jednak przejawy te są często niewyraźne i niejednoczesne. W wieku przedszkolnym natomiast wymienione jakości uczuciowe przejawiają się w sposób bardzo wyrazisty. Dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natychmiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach. We wczesnej i średniej fazie przedszkolnej, mniej więcej do 6 roku życia, uczucia dzieci cechuje afektywność i impulsywność. Emocje silne i gwałtowne, choć krótkotrwałe, łatwo u dzieci powstają i wybuchają na zewnątrz. Dziecko wyraża swą radość głośnym śmiechem, gdy wpada w złość-krzyczy i tupie nogami. Reaguje afektywnie nawet na niewspółmiernie słabe bodźce, np. z byle powodu płacze, obraża się. Jest również zmienne w swych uczuciach i nastrojach, jego emocje szybko wytwarzają się, lecz także szybko gasną. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez. Bywa pogodne i wesołe, to znów niespokojne i zatroskane. Czasami bawi się samo lub z innymi dziećmi zgodnie przez dłuższy czas, kiedy indziej żąda od dorosłych lub starszego rodzeństwa, żeby się nimi zajmować, grymasi i kaprysi. Tę zmienność uczuć dziecięcych nazywamy labilnością uczuciową. W powiązaniu ze znaczną pobudliwością emocji, jak również z łatwością ekspresji stanów uczuciowych, sprawia to, ze dzieci w wieku przedszkolnym nie są jeszcze emocjonalnie dojrzałe.
Rozwój sfery emocjonalnej w dużej mierze uzależniony jest od kontaktów społecznych dziecka.
W okresie przedszkolnym najważniejszą instytucją uspołeczniająca jest rodzina. W okresie od 2 do 6 roku życia dzieci uczą się nawiązywać kontakty społeczne i robią postępy w kontaktowaniu się z osobami spoza domu, zwłaszcza z dziećmi w tym samym wieku. W przedszkolu stopniowo wdraża się dziecko do przestrzegania zasad panujących w grupie, uczy się zachowywać w różnych sytuacjach np. pomoc koledze gdy się przewrócił, dyscyplina podczas występów przed publicznością. W młodszym wieku dzieci odznaczają się jeszcze postawą egocentryczną, uważają, że wszystko należy do nich np. zabawki. Powyżej 5 roku życia przedszkolaki zaczynają się dzielić, współgrać z otoczeniem. Dzieci uczęszczające do przedszkoli, żłobków lub ośrodków opieki dziennej zwykle utrzymują zdecydowanie więcej kontaktów społecznych z rówieśnikami i lepiej przystosowują się społecznie niż te dzieci, które nie miały w okresie przedszkolnym tego typu doświadczeń.


Źródła:

1. Buczek G., Aktywność ruchowa głównym stymulatorem fizycznego i psychomotorycznego rozwoju dziecka [w] Re. H. Daniel-Bobrzyk, A. Winiarskiej, Rozwój dziecka i jego stymulacja w instytucjach wychowania przedszkolnego, wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995,
2. Dr n. hum Chrzanowska D.., Rozwój psychiczny [w] Dr n. hum. Chrzanowska D., Dr med. Dzieniszewska- Klepacka L., Dr n. przyr. Kurniewicz- Witczakow R., Inż. Witkowska S., Dziecko w weku przedszkolnym, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978
3. Hurlock E. B., Rozwój dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985
4. Klima-Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005
5. Przetacznikowa M., Wiek przedszkolny [w]Żebrowska M. (red), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982


Opracowała
Aneta Tereszkiewicz