Program zajęć socjoterapeutycznych przeznaczonych dla dzieci nieśmiałych i zahamowanych psychoruchowo

Niniejsze zajęcia są jedynie fragmentem zajęć socjoterapeutycznych jakie należałoby przeprowadzić z dziećmi nieśmiałymi i zahamowanymi psychoruchowo, by można pomóc tym dzieciom w ich problemie. Myślę, że aby zajęcia te przyniosły pozytywne rezultaty wymagają rozbudowania poszczególnych części i rozszerzenia tych zajęć o naukę innych umiejętności społecznych, jak choćby umiejętności rozwiązywania konfliktów, wyrażania i przyjmowania krytyki, czy naukę zachowań asertywnych.

GRUPA DZIECI OBJĘTYCH PROGRAMEM
Dzieci nieśmiałe to dzieci, które w kontakcie z rówieśnikami są niepewne siebie i swoich posunięć, często się peszą, funkcjonowanie w grupie sprawia im trudności konsekwencją czego jest wycofywanie się z kontaktów społecznych. Dzieci te mają skłonność do izolacji, a zaniżona samoocena powoduje u nich brak wiary we własne siły. Są to dzieci nadmiernie wrażliwe, małomówne, miewające stany lękowe. Są apatyczne, powolne, przygnębione, płaczliwe, wrażliwe na czyjąś dezaprobatę i odrzucenie. Dzieci zahamowane psychoruchowo to dzieci lękliwe, u których obserwuje się trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych i obniżoną aktywność. Dezorganizacja ich zachowania obejmuje również sferę motoryczną. W zachowaniu uderza niezgrabność, niezręczność krępująca swobodę poruszania. Zahamowanie psychoruchowe u podłoża którego leży nieśmiałość utrudnia dzieciom kontakty społeczne, prowadzi często do unikania rówieśników, co nie sprzyja ich społecznemu przystosowaniu i działa hamująco na wykorzystanie posiadanych zasobów intelektualnych. Charakteryzuje je przesadna skrupulatność i staranność w wykonywaniu zadań. Niepewne swoich umiejętności zbyt mocno przeżywają sytuacje, gdy nie są w stanie wykonać zadania.
U podstaw tego typu zachowań leży lęk o charakterze społecznym jako reakcji na sytuację trudną, związaną z jednej strony z ekspozycja społeczną z drugiej - antycypacją niepowodzeń w związku z negatywną oceną swoich możliwości.
Związek z zahamowaniem mają doświadczenia dziecka zdobyte w sytuacjach: ostrej krytyki i ośmieszenia, nieopanowanego zachowania emocjonalnego osób z najbliższego otoczenia, zagrożenia bliskiego związku emocjonalnego z rodzicami, kar fizycznych. Dzieci nieśmiałe pochodzą z rodzin rozbitych, matki są neurotyczno – lękowe, lub bardzo wymagające i represyjne, stąd dzieci te są słabo związane z matką, a ich nieśmiałość, lękliwość ujawnia się szczególnie w kontaktach z osobami dorosłymi. Niekorzystny wpływ nieśmiałości daje się najwyraźniej zaobserwować w postaci zaburzeń w przystosowaniu społecznym tych dzieci. Przeszkadza w realizowaniu planów życiowych, ambicji, zmusza do rezygnacji lub niepełnej realizacji zamierzeń. Jest źródłem przykrych przeżyć.

CELE ZAJĘĆ:
•Samopoznanie (w sferze osobowościowej i emocjonalnej)
•Budowanie pozytywnego obrazu siebie.
•Wzmocnienie wiary we własne siły poprzez podwyższenie samooceny.
•Przeciwdziałanie skłonności do izolacji.
•Ograniczenie lęków związanych z kontaktami społecznymi.
•Kształtowanie umiejętności nawiązywania prawidłowych kontaktów społecznych.
•Aktywizacja społeczna.
•Kształtowanie wytrwałego dążenia do celu, umiejętności przezwyciężania trudności.
•Nauka otwartości na innych i spontanicznych zachowań.
•Pobudzenie do większej aktywności ruchowej.
•Kształtowanie umiejętności wyrażania własnych potrzeb.
•Nauka otwartego wyrażania własnych przeżyć i uczuć, rozwój ekspresji emocji.
•Kształtowanie zachowań empatycznych.
•Rozwój wyobraźni i postawy twórczej.

METODY PRACY:
- rundki,
- wywiad,
- burza mózgów,
- praca w małych grupach,
- rysowanie, malowanie,
- bajka terapeutyczna,
- seria zdań niedokończonych,
- gry i zabawy,
- ćwiczenia - zabawy ruchowe.

CZAS TRWANIA ZAJĘĆ, WIEK WYCHOWANKÓW.

Wiek dzieci – 8-10lat
Płeć – dziewczynki i chłopcy
Liczba osób w grupie – 8
Liczba spotkań – 5
Czas trwania poszczególnych zajęć – 1,5 godziny

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Tematy zajęć:
I Tworzymy grupę
II Jesteśmy wyjątkowi i niepowtarzalni
III Uczymy się współpracować i współdziałać ze sobą
IV Jesteśmy spontaniczni, otwarci i twórczy
V Uczymy się wyrażać uczucia

ZAJĘCIA I - TWORZYMY GRUPĘ

Cele zajęć: budowanie atmosfery życzliwości, otwartości, zaufania i wsparcia, wzajemne poznanie i integracja grupy, ustalenie norm grupowych, określenie celów indywidualnych.

Przebieg zajęć:

1. Gra w imiona – uczestnicy siadają w kręgu, pierwsza osoba podaje swoje imię , kolejna wymienia imię osoby poprzedniej i dodaje swoje. Zabawa trwa dopóki nie obejdzie całego kręgu.

2. Złap moje imię – Jedna z osób dostaje piłkę, rzuca ją do kogoś. Osoba, która łapie mówi imię osoby, która rzuciła i podaje piłkę następnemu dziecku, które łapie i mówi imię, tej osoby od której otrzymało piłkę itd. Zabawa trwa dopóki wszyscy nie nauczą się swoich imion.

3. Zawarcie kontraktu pomiędzy członkami grupy a prowadzącym- wspólne ustalenie norm obowiązujących na zajęciach. Przykładowe normy, które można wprowadzić:
•nie przerywamy osobie mówiącej,
•słuchamy uważnie wypowiedzi innych,
•nie używamy przemocy fizycznej i słownej,
•o tym, kiedy zaczynamy i kończymy zabawę decyduje prowadzący,
•wzajemnie się wspieramy,

4. Praca w małych grupach. Grupę dzielimy na 2-osobowe
podgrupy ( licząc do dwóch). Każda z osób otrzymuje kartkę na której dzieci w wyznaczonych miejscach wpisują: swoje imię, ulubiony kolor, ulubioną potrawę, ulubioną zabawkę, oraz ulubiony sposób spędzania czasu wolnego. Członkowie podgrup wymieniają się kartkami między sobą, i starają zapamiętać jak najwięcej informacji o drugiej osobie. Następnie na forum grupy przedstawiają osobę, z którą tworzyli podgrupę.

5. Co ja tu robię – burza mózgów. Dzieci wymieniają wszystkie możliwe cele bycia w grupie , wychowawca zapisuje je na tablicy, następnie najistotniejsze cele są podkreślane. Ważne jest aby przynajmniej jeden z celów wymieniony przez poszczególne dzieci został podkreślony. W przypadku zbyt dużego oporu dzieci przed wymienianiem celów na forum można zastosować inną wersję tego ćwiczenia - dzieci piszą na kartkach swoje indywidualne cele, następnie prowadzący przepisuje je na tablicy.

6.Kot i mysz – dzieci ustawiają się w kole i mocno trzymają się
za ręce. Na początku nauczyciel wybiera dwóch ochotników. „Kota” ustawia na zewnątrz, „mysz” – wewnątrz. „Kot” usiłuje złapać „mysz”, a pozostałe dzieci nie chcą do tego dopuścić. Jeżeli kot złapie mysz zabawa zaczyna się od nowa.

7. Ćwiczenia fizyczne ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą:
a) ćwiczenia w parach:
• prowadzenie niewidomego, ćwiczący zamyka oczy i jest oprowadzany przez partnera,
• „paczka”, jedno dziecko zwija się w kłębek, drugie usiłuje rozwiązać paczkę ciągnąc go za ręce i nogi,
• partnerzy siedzą złączeni plecami, po czym wstają nie odrywając się od siebie,

b) ćwiczenia w grupie ( od 3 osób)
• jedna osoba próbuje skakać , dwóch współćwiczących wspomaga ją trzymając za dłonie i łokcie,
• uczestnicy leżą w kręgu na plecach: wszyscy przewracają się równocześnie na przemian na lewy i prawy bok; nie odrywając ramion, zginają ręce w łokciach, i próbują połączyć ręce w koło,

8. Rundka w kręgu kończąca zajęcia. Dzieci kolejno dokańczają „Na dzisiejszych zajęciach najbardziej podobało mi się........”

ZAJĘCIA II – JESTEŚMY WYJĄTKOWI I NIEPOWTARZALNI

Cele zajęć: samopoznanie, podniesienie poczucia własnej wartości, budowanie pozytywnego obrazu samego siebie.

Przebieg zajęć:

1. Rundka – Co nowego, co dobrego. Siedząc w kręgu każdy z uczestników kończy zdanie: „Najmilszą rzeczą jaka mi się zdarzyła w tym tygodniu było...” (należy zaznaczyć, że może to być duża i ekscytująca sprawa, ale również rzecz mała, ale przyjemna i miła dla dziecka).

2. Moje ulubione zajęcie. Dzieci siedzą w kole. Kolejno wstają i pantomimicznie przedstawiają swoje ulubione zajęcia, pozostałe dzieci odgadują, co lubi robić dane dziecko.

3. Wypełnianie kwestionariusza „Jaki jestem? Jaka jestem?” (załącznik nr 1). Każde z dzieci otrzymuje własny kwestionariusz, który uzupełnia wg polecenia. Następnie dzieci wymieniają na głos rzeczy, które robią dobrze.

4. Jestem gwiazdą - dzieci ustawią się w rzędzie. Przed nimi idzie "gwiazda" - wybrane dziecko - osoba znana, podziwiana, oklaskiwana. Wszystkie dzieci witają gwiazdę. Każde dziecko po kolei gra rolę gwiazdy.

5. "Wirująca butelka". Osoba zakręca butelkę i mówi coś miłego koledze, do którego butelka się zakręciła ( ważne jest, aby wypowiedzi dotyczyły cech charakteru i usposobienia, a nie wyglądu, czy posiadanych rzeczy).

6. Bajka o pszczółce ( załącznik nr 2). Wychowawca czyta treść bajki. Następnie dzieci w skrócie opowiadają co zapamiętały z przeczytanego tekstu, wychowawca uzupełnia te wypowiedzi zadając równocześnie pytania naprowadzające, tak aby dzieci samodzielnie odgadły przesłanie, morał płynący z bajki.

7. Dałem radę. Dzieci omawiają, a następnie w wybranej formie plastycznej (rysunek wykonany kredkami, lub farbami) przedstawiają trudne sytuacje, w których poradziły sobie. Świadomość rozwiązania problemu daje im siłę, a także pokazuje punkt widzenia innych dzieci. Prace można zatytułować, a następnie przygotować wystawę obrazów.

8. Rundka podsumowująca zajęcia – uczestnicy siedząc w kole odpowiadają na pytanie: Jak się czuję? W jakim nastroju kończę zajęcia?

ZAJĘCIA III – UCZYMY SIĘ WSPÓŁPRACOWAĆ I WSPÓŁDZIAŁAĆ ZE SOBĄ.

Cele zajęć: ćwiczenie podejmowania grupowych decyzji, wypowiadania własnego zdania, współpracy w grupie, dzielenia się zadaniami, rozwój wyobraźni i ekspresji emocji.

Przebieg zajęć:

1. Zabawa wprowadzająca - nić przyjaźni . Uczestnicy siedzą w kręgu, prowadzący trzyma kłębek wełny i wyjaśnia zasady zabawy: osoba otrzymująca kłębek przedstawia się, wymienia jedną pozytywną cechę osoby poprzedniej i nawija na palec trochę wełny, następnie przekazuje kłębek kolejnej osobie, która robi to samo. W ten sposób zostaje utworzona pajęczyna przyjaźni, która łączy ze sobą wszystkich uczestników zabawy.

2. Ślepiec - dzieci dobierają się w pary. Jedno dziecko zamyka oczy. Drugie dziecko prowadzi je, pomaga poznać otoczenie, lecz bez słów. Potem następuje zmiana. Ćwiczenie można omówić w grupie.
3. Razem można więcej. Dzieci znajdują wygodne miejsce, stają swobodnie. Próbują pochylać się w różnych kierunkach. Następnie wszyscy dobierają się w pary. Partner pomaga w wykonaniu ćwiczenia. Po wykonaniu ćwiczenia można wspólnie zastanowić się czy i na ile działania partnera były pomocne.
4. Bezludna wyspa. Wychowawca dzieli grupę na dwie podgrupy, każda z nich dostaje kredki i bloki. Następnie prowadzący mówi: „Wyobraźcie sobie, że płynęliście statkiem przez ocean, niestety wasz statek się rozbił, wam jednak udało się uratować i znaleźliście się na bezludnej wyspie. Nie macie jednak nic poza bardzo dużą ilością zapałek, wkładów od długopisów i żarówek. Pomyślcie wspólnie, co można z tych rzeczy zrobić, swoje pomysły niech każda grupa zapisze lub narysuje na kartce”. Dzieci pracują w grupach, dzieląc się rolami, akceptując, lub odrzucając swoje pomysły. Rywalizację wygrywa z grup która wykaże się większą pomysłowością.
5. Najważniejsze to dobre oparcie. Uczestnicy dobierają się parami. Siadają plecami do siebie, biorąc pod ręce partnera na zasadzie haczyka. Na sygnał prowadzącego próbują wstać, muszą zrobić to jednocześnie. Następnie pary dobierają się w czwórki, siadają plecami do siebie, zahaczają się rękami i na sygnał wstają. Potem prowadzący proponuje coraz więcej osób ( najlepiej wszystkie ) i zadanie staje się coraz trudniejsze – wymaga to wzajemnej współpracy wszystkich uczestników zabawy.
6. Ambasador. Dzieci tym razem same dzielą się na dwie podgrupy i siadają jak najdalej od siebie. Każda z grup pisze na kartce hasło (tytuł bajki, piosenki, filmu). Następnie deleguje jedną osobę – ambasadora do przeciwników. Ambasador bierze kartkę od przeciwnej grupy. Stara się nie używając słów odegrać przed swoim zespołem to, co napisane jest na kartce. Ma to zrobić w taki sposób, aby zespół odgadł treść napisu. Wygrywa ten zespół, którego członkowie w krótszym czasie odgadną tytuł. Zabawę można powtarzać wiele razy starając się, aby ambasadorem za każdym razem był ktoś inny.
7. Tworzymy własną bajkę. Wszystkie dzieci na dużym arkuszu szarego papieru rozłożonym na podłodze, przy użyciu kredek i mazaków, tworzą bajkę zatytułowaną „ Przygody ośmiu krasnali”. Po skończeniu pracy wywieszana jest ona w widocznym miejscu. Przy tworzeniu bajki ważne jest aby wychowawca czuwał nad odpowiednią współpracą wychowanków i dbał o to by każde dziecko w podobnym stopniu uczestniczyło w pracy twórczej.
8. Krąg kończący zajęcia – „ Moja najśmieszniejsza mina”. Dzieci po kolei pokazują śmieszne miny, starając się rozweselić pozostałych członków grupy.

ZAJĘCIA IV – JESTEŚMY SPONTANICZNI, OTWARCI I TWÓRCZY.
Cele zajęć: rozbudzenie wyobraźni, twórczego myślenia, wdrożenie do spontanicznych zachowań, rozwijanie płynności skojarzeniowej, dalsza integracja grupy, pobudzanie do aktywności psychicznej i ruchowej.
Przebieg zajęć:
1. Rundka. Dzieci siedząc w kręgu po kolei kończą zdanie: jestem dumny, że ostatnio....
2. Ekspresowe powitanie. Dzieci stoją w kręgu, prowadzący podaje komendy do wykonania: uścisnąć jak najwięcej dłoni w jak najkrótszym czasie, dotknąć jak najwięcej pięt w jak najkrótszym czasie, zrobić po jednym przysiadzie z jak największą liczbą osób itp.
3. Fabryka pomysłów – Butelka. Prowadzący mówi: „ Wyobraźcie sobie, że jesteście na bezludnej wyspie. Macie co jeść i gdzie się schronić. Macie tylko jeden przedmiot – butelkę. Używając wyobraźni wymyślcie jak najwięcej sposobów na użycie tej butelki. Pamiętajcie każdy pomysł jest dobry”. Prowadzący zapisuje wszystkie propozycje zgłaszane przez dzieci.
4. Rysunek – coś z niczego. Dzieci na kartce papieru, za pomocą kolorowych kredek rysują;
a) stany i uczucia: wesołość, niepokój, hałas, ciszę, powolność,
b) dom używajcie tylko dwóch rodzajów figur geometrycznych: trójkąta i koła (można je dzielić na części).

Po każdej części ćwiczenia dzieci pokazują swoje rysunki i wyjaśniają ich istotę.

5. Zabawa na przerwę w muzyce. Dzieci poruszają się w takt muzyki. W momencie gdy muzyka ucicha, wychowawca pokazuje na palcach w iluosobowe grupy mają dobrać się uczestnicy (ważne jest aby za każdym razem dzieci tworzyły nowe grupy). Następnie prowadzący podaje im polecenia do wykonania: • w pojedynkę np. człowiek spieszący się do pracy, chodzenie po wysokiej mokrej trawie,
• parami np. jedna z osób jest zepsutym samochodem, który trzeba wepchnąć do garażu, wzajemne składanie życzeń, • czwórkami np. ucieczka przed deszczem pod jednym parasolem, dwie osoby chcą się spotkać , dwie to uniemożliwiają, • ósemką np. podróż autobusem w godzinach szczytu, śpiewanie fragmentu znanej wszystkim piosenki itd.

6. Łańcuch skojarzeń. Dzieci siedzą w kręgu, wychowawca podaje jakieś słowo, a uczniowie kolejno w szybkim tempie podają pierwsze słowo, które skojarzyło im się ze słowem wypowiedzianym przez poprzednika.

7. Posłuchaj, co mówi balon. Grupa zostaje podzielona na pary, które konkurują między sobą. Jedna osoba siedzi na krześle z kartką i długopisem. Drugie dziecko biegnie do prowadzącego, który pokazuje mu jakieś zapisane słowo, wraca do partnera i szepta mu ten wyraz trzymając usta przy balonie. Siedzący zapisuje usłyszany wyraz na kartce, a partner biegnie ponownie po następny wyraz. Wygrywa ta para, która jajo pierwsza zapisze prawidłowo 10 słów.

8. Studio głupich kroków. Wszyscy stoją w kręgu, jeden za drugim. Pierwsza osoba wymyśla najbardziej niedorzeczne kroki, pozostali naśladują ją. Zabawa trwa aż każdy zaprezentuje swój pomysł.

9. Dokończ zdanie. Dzieci siedząc w kręgu po kolei dokańczają zdania:
•chciałbym napisać książkę o ....
•mój przyjaciel powinien być....
•gdybym mógł spełnić swoje jedno marzenie, to...
•najbardziej zależy mi na...
•gdybym mógł zmienić coś na świecie, to...
•chciałbym być jak...

10. Zakończenie spotkania – stojąc w kole wszyscy trzymają się za ręce, pochylają i wyskakując w górę wykrzykują „hura”.

ZAJĘCIA V – UCZYMY SIĘ ROZPOZNAWAĆ I WYRAŻAĆ UCZUCIA

Cele zajęć: nauka rozpoznawania i nazywania uczuć, uświadamianie własnych uczuć, nauka empatii, likwidowanie lęku związanego z wyrażaniem przeżywanych emocji.

Przebieg zajęć:

1. Rundka. Wychowankowie siedząc w kręgu dokańczają po kolei zdanie – W tym tygodniu udało mi się....

2. Miny samopoczucia. Poszczególne dzieci prezentują za pomocą mimiki twarzy uczucie z jakim rozpoczynają zajęcia. Reszta grupy próbuje odgadnąć, jaki nastrój wyraża mina danego dziecka.

3 Jaka to twarz? Wychowawca rozkłada na dywanie wycinki z gazet przedstawiające twarze osób wyrażających różne uczucia np. lęk, złość, radość, smutek, zaskoczenie. Każdy z uczestników wybiera dla siebie jeden obrazek i określa: Co ta osoba czuje i po czym to poznał? Następnie dzieci próbują ułożyć krótkie opowiadanie, szukające przyczyn wskazanych uczuć u poszczególnych osób z obrazków.

4. Balony. Każdy otrzymuje balon, który należy nadmuchać i przywiązać sobie do kostki. Prowadzący podaje instrukcję, że zadaniem każdej osoby jest zniszczyć jak najwięcej balonów, starając się oszczędzić swój własny. Po zakończeniu wychowawca pyta dzieci: Jak się czuły, kiedy udało im się zniszczyć czyjś balon? Co czuły, kiedy zniszczono ich balon?

5. Papierowa sylwetka. Prowadzący przygotowuje sylwetkę człowieka wyciętą z szarego papieru. Czyta historię Tomka ( załącznik nr 3). Zadaniem grupy jest przerywanie mu w momencie, w którym bohater będzie przeżywać trudne uczucia. Kiedy dzieci odgadną, co czuje chłopiec, wychowawca odrywa część sylwetki. Po przeczytaniu opowiadania prowadzący rozmawia z grupą o sytuacjach, w jakich znajdował się Tomek. Następnie dzieci proponują inne, pozytywne rozwiązania omawianych sytuacji. Przy każdym pomyśle prowadzący dokleja oderwane części sylwetki.

6.Dokończ zdania. Dzieci siedząc w kręgu po kolei dokańczają zdania:
•Czuję złość, gdy .............. .
•Czuję radość, zadowolenie, gdy .............. .
•Czuję smutek, rozpacz, gdy .............. .
•Czuję strach, lęk, gdy .............. .
•Czuję wstyd, gdy .............. .
7. Kto jest moją parą? Uczestnicy siadają w kręgu. Prowadzący rozdaje kartoniki z nazwami uczuć (dwa razy każde uczucie), każdemu dziecku po jednym (nikt nie chwali się co dostał). Pierwszy ochotnik wstaje, pokazuje mimicznie nazwę uczucia i pyta: „Kto jest moją parą?”. Jeśli ktoś domyśla się, że ma to samo, wstaje i pokazuje swoją wersję danego uczucia. Zabawa trwa do momentu Właściwego doboru par. Ćwiczenie można powtórzyć z nazwami innych uczuć.

8. Papierowa wojna. Do zabawy potrzebne będą stare gazety. Wychowawca dzieli zespół grupę na dwie podgrupy, które wyznaczają swoje terytoria. Na sygnał prowadzącego grupy formują papierowe kule i obrzucają się nimi nawzajem. Zwycięża ta grupa, która na swoim placu boju ma mniej kul. Papierowa wojna może być przeprowadzona w wielu wariantach. Mogą walczyć wszyscy ze wszystkimi lub dzieci mogą rzucać kule lewą ręką lub np. siedząc itp.

9. Kolor moich uczuć. Dzieci otrzymują po trzy buźki. Wychowawca mówi „ Buźki te przedstawiają wasze uczucia w 3 różnych sytuacjach 1- gdy dostaliście wymarzony prezent na urodziny, 2- gdy wasz kolega powiedział wam coś bardzo przykrego, 3- gdy wracacie do domu sami wieczorem i wydaje wam się, że ktoś za wami idzie. Postarajcie się najpierw określić emocje jakie towarzyszą wam w tych sytuacjach, a następnie za pomocą farb pokolorujcie poszczególne uczucia na barwy, które kojarzą wam się z tymi przeżyciami”. Po skończeniu prac dzieci na forum grupy pokazują pomalowane przez siebie buźki i omawiają je.

10. Rundka. Dzieci siedząc w kręgu kończą zdanie: Dzięki tym zajęciom wiem więcej o..... Dzieci wypowiadają się na temat tego, co osiągnęły poprzez te zajęci, co zmieniły w sobie, w swoim życiu i zachowaniu.

11. Zakończenie zajęć. Wychowawca krótko podsumowuje zajęcia, dziękuje za udział w nich i rozdaje dzieciom dyplomy za aktywne uczestnictwo.