Program edukacyjno - terapeutyczny dla dziecka upośledzonego umywsłowo w stopniu umiarkowanym na etapie edukacji wczesnoszkolnej w ramach nauczania indywidualnego

WSTĘP

Każda jednostka ludzka już od urodzenia potrzebuje pomocy i wsparcia drugiego człowieka. Jedni tej pomocy potrzebują mniej inni więcej. Tym pierwszym zadania życiowe nie sprawiają żadnych kłopotów, drudzy natomiast muszą włożyć wiele pracy i wysiłku, by uporac się z danym problemem. Wśród nich są też i tacy, którzy nie mogą, nie potrafią tych barier przekroczyć, gdyż ogranicza lub wręcz uniemożliwia im to upośledzenie. Są to osoby niepełnosprawne.
Dzieci dotknięte niepełnosprawnością powinny mieć zapewnioną pomoc w przezwyciężaniu trudności w uczeniu się i nabywaniu kompetencji i umiejętności niezbędnych w dorosłym życiu.
Przez kształcenie specjalne należy rozumiec zorganizowany proces edukacji, dostosowany do potrzeb wychowanka i ucznia niepełnosprawnego, dla którego ze względu na istotne zaburzenia lub dysfunkcje w różnych sferach rozwoju (zmysłach, psychice, motoryce, intelekcie ) w sposób istotny zakłócające jego funkcjonowanie psychiczne, społeczne, fizyczne oraz możliwośc uczenia się konieczne jest specjalistyczne oddziaływanie wychowawcze, dydaktyczne i rewalidacyjne ukierunkowane na jego rozwój.
Nauczanie i wychowanie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest trudniejsze od nauczania i wychowania dzieci w normie intelektualnej. Musimy pozwolic i umożliwic rozwój każdemu dziecku bez względu na jego deficyty psychofizyczne. Dziecko upośledzone też ma swoje potrzeby i możliwości rozwoju. Stopniowe i systematyczne przygotowanie dziecka niepełnosprawnego do pokonywania trudności, eliminowania przeszkadzających często emocji pozwala na przystosowanie się do społeczeństwa i pełnienia określonych ról.
Ideą przewodnią kształcenia specjalnego jest pokazywanie dziecku scalonego obrazu świata. Specyfika wychowania i nauczania całościowego oparta jest na wielozmysłowym poznawaniu świata. Skutecznośc oddziaływań pedagogicznych związana jest z potrzebami rozwojowymi dziecka, takimi jak :
- potrzeba bezpieczeństwa,
- potrzeba aktywności poznawczej i ruchowej,
- potrzeba uznania,
- potrzeba szacunku,
- potrzeba ekspresji.
Program edukacyjno- terapeutyczny został opracowany w oparciu o wydaną przez MEN podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w sześcioletnich szkołach podstawowych , zalecenia i wskazówki Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej oraz po przeprowadzonej rozmowie, obserwacji i diagnozie dziecka.
Indywidualny program edukacyjno – terapeutyczny przeznaczony jest do realizacji w ramach indywidualnych zajęc rewalidacyjno – wychowawczych z dzieckiem upośledzonym w stopniu umiarkowanym na etapie edukacji wczesnoszkolnej.
Treści opracowanego przeze mnie programu odnoszą się do właściwej pomocy dziecku niepełnosprawnemu oraz do jego indywidualnych możliwości psychofizycznych i własnego tempa rozwoju.


INFORMACJE O DZIECKU

Dziewczynka siedmioletnia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym w roku szkolnym 2009/2010 rozpoczęła nauczanie indywidualne na etapie edukacji wczesnoszkolnej.
Dziecko jest mało samodzielne, nieśmiałe , wymaga stałego nadzoru osoby dorosłej. Dośc dobrze radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi ( jedzenie, ubieranie ), choc w większości tych czynności wyręczana jest przez matkę.
Dziewczynka ma trudności z koncentracją uwagi, skupia się chwilkę jedynie na wykonywaniu prostych czynności i na przedmiotach, które ją w danym momencie zainteresują .Ma zaburzoną pamięc. Trudno nawiązac z nią kontakt wzrokowy. Brak u dziecka umiejętności słownego porozumiewania się.
Mowa jest zaburzona, niewyraźna. Bardzo ubogi zasób słów. Dziecko jest na etapie zadawania pytań: ,, Co to ? ”. Rozumie proste polecenia poparte zwykle gestem.
Gdy jest w złym humorze daje to odczuc całemu otoczeniu, zaczyna wówczas krzyczec, tupac i machac rękami. Kiedy zaś cos ją rozbawi, śmieje się przeraźliwie, podskakuje i klaszcze w dłonie.
Dziewczynka jest bardzo uparta, domaga się postawienia na swoim, w razie sprzeciwu krzyczy, tupie, wkłada palce do buzi i chwieje się na boki.
Motoryka mała na niskim poziomie, palce zdolne do manipulowania, wszystkie czynności wykonywane są prawą ręką. Nie potrafi prawidłowo trzymac kredki, zamazuje jedynie proste kontury, rysuje po śladzie przy pomocy nauczyciela. Lubi lepic w plastelinie i malowac farbami.
Wolne tempo czynności ruchowych.
Dziewczynka lubi słuchac piosenek, czasami próbuje wraz ze mną wykonywac proste ruchy do słów piosenek. Słuchanie nagrań muzycznych w wykonaniu dzieci wycisza ją i uspokaja nawet na kilka minut.
. Nie można jej nic narzucic. Trzeba wiele wysiłku, aby zainteresowac ją danym przedmiotem lub cwiczeniem. Sama sobie wybiera rodzaj cwiczeń. Lubi lepienie z plasteliny, malowanie farbami, proste układanki (3 – 4 – elementowe ). Lubi również oglądac ksiązki i obrazki ze zwierzętami . Jednak szybko się zniechęca i potrzebuje ciągłej stymulacji.

Decyzją Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej dziewczynka została zakwalifikowana do nauczania indywidualnego na etapie edukacji wczesnoszkolnej. Stwierdzono u niej upośledzenie w stopniu umiarkowanym.

Dziewczynka jest pod opieką Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublinie z powodu zespołu encefalopatii dziecięcej z przewlekłymi zachowaniami impulsywnymi. Jest objęta kompleksową opieka specjalistyczną od trzeciego roku życia. Ze względu na globalny charakter opóźnień rozwojowych konieczne jest zintegrowanie opieki specjalistycznej medycznej z kompleksową stymulacja reedukacyjną zaburzonych funkcji intelektualnych, werbalnych oraz komunikacji społecznej. Należy uczyc dziecko kontroli emocji, komunikacji społecznej i zachowań społecznych.


ZALECENIA PORADNI :

- dostosowanie programu edukacyjnego do indywidualnych potrzeb i możliwości uczennicy we wszystkich sferach poznawczych ,
- wspieranie indywidualnego tempa rozwoju opartego na wielozmysłowym poznawaniu otaczającego świata,
- współpraca z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych,
- systematyczna terapia logopedyczna ze względu na znacznie opóźniony rozwój mowy.


CELE EDUKACYJNE :

Głównym celem edukacji ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym jest rozwijanie jego autonomii, jego personalizacja oraz socjalizacja, a także w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości – wyposażenie w takie umiejętności i wiadomości, aby :
- mógł porozumiewac się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie;
- zdobył maksymalną samodzielnośc życiową w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych;
- był zaradny w życiu codziennym adekwatnie do własnego, indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie decydowania o sobie;
- mógł uczestniczyc w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ( w ramach swoich możliwości ) ogólnie przyjętych norm współżycia społecznego, zachowując przy tym prawo do swojej inności.


CELE SZCZEGÓŁOWE :

1. Kształtowanie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem zarówno za pomocą mowy, jak i alternatywnych sposobów komunikacji.
2. Kształtowanie i rozwijanie kompetencji społecznych.
3. Kształtowanie umiejętności samoobsługi , polegające na rozwijaniu umiejętności i sprawności niezbędnych w codziennym życiu, związanych z ubieraniem się , jedzeniem, higieną osobistą, czynnościami fizjologicznymi ochroną organizmu przed czynnikami szkodliwymi.
4. Kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych.
5. Umożliwienie poznawania najbliższego środowiska społeczno-kulturowego oraz przygotowanie ucznia ( w ramach jego możliwości ) do pełnienia ról społecznych.
6. Wdrażanie do kulturalnego, społecznie akceptowanego sposobu bycia.
7. Umożliwienie poznawania środowiska przyrodniczego i wychowanie do życia w harmonii z przyrodą oraz kształtowanie postaw proekologicznych.
8. Uczenie praktycznego stosowania pojęc ( przestrzennych, ilościowych, jakościowych i czasowych ) i działań matematycznych w każdej przeżywanej przez ucznia sytuacji.
9. Rozwijanie twórczej aktywności ucznia w dziedzinie plastyki, muzyki i tańca ze względu na jej znaczące wartości terapeutyczne.
10. Kształtowanie poprawnej wymowy .
11. Wyposażenie ucznia w umiejętności pozwalające mu na samodzielne korzystanie z urządzeń socjalnych i technicznych powszechnego użytku, zgodnie z ich przeznaczeniem. Do osiągnięcia tego celu niezbędne są cwiczenia sprawności manualnej, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej i koncentracji uwagi.
12. Stymulowanie i rozwijanie sprawności fizycznej ucznia poprzez organizowanie zabaw i gier ruchowych oraz cwiczeń gimnastycznych o charakterze korekcyjno- kompensacyjnym.
13. Rozwijanie indywidualnych zdolności, cech charakteru i zainteresowań ucznia w kierunkach, które mogą zapewnic mu różne formy aktywności po ukończeniu szkoły.
14. Przygotowanie ucznia do spędzania czasu wolnego w sposób interesujący dla niego i wartościowy.


PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW :

Procedury osiągania założonych przez nauczyciela celów , czyli wykorzystania metod, form i środków dydaktycznych muszą być wytyczane indywidualnie , w zależności od możliwości ucznia i poziomu jego rozwoju psychofizycznego. Oznacza to, że nauczyciel wybiera spośród znanych mu narzędzi pracy te, które dadzą uczniowi największą szansę rozwoju.
Należy stosowac ciekawe i atrakcyjne metody pracy oraz odpowiednio dobierac środki dydaktyczne, aby zachęcic dziecko do aktywności i dac mu radośc z odnoszonych sukcesów.
Nie można zatem wskazac takich metod uniwersalnych i niezawodnych , które można zastosowac w stosunku do każdego ucznia.


ZASADY PROWADZENIA ZAJEC :

- zasada podmiotowości i indywidualności
- zasada wczesnej interwencji
- zasada kompleksowości oddziaływań
- zasada systematyczności
- zasada współpracy z rodziną


TREŚCI EDUKACYJNE :

Układ treści w programie ma charakter spiralny – co oznacza, że te same treści będą się powtarzac kilkakrotnie w kolejnych latach nauki, na różnych poziomach edukacji uwzględniając przy tym zasadę stopniowania trudności. Pozwoli to pogłębiac umiejętności i wiadomości zgodnie z wzrastającymi możliwościami ucznia.
Treści nauczania i wychowania w kształceniu uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym odpowiadają indywidualnym potrzebom edukacyjnym i możliwościom psychofizycznym ucznia .Zakres treści ulega poszerzaniu w miarę nabywania przez ucznia wiadomości, umiejętności i sprawności tak ,aby mógł on porozumiewac się werbalnie i pozawerbalnie , zdobył maksymalną niezależnośc życiową w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych ,był zaradny w codziennej egzystencji adekwatnie do własnego indywidualnego poziomu rozwoju ,umiał kierowac swoim zachowaniem w miejscach publicznych i mógł uczestniczyc w życiu społecznym na równi z innymi członkami społeczeństwa.
Treści ujęte są w czterech grupach :
- ,, Ja z samym sobą ‘’
- ,, Ja i otoczenie ‘’
- ,, Moje cechy, sprawności , umiejętności i nawyki ‘’
- ,, To co mnie wspiera ‘’.

I . ,, Ja z samym sobą ‘’
Treści edukacyjne zawarte w tym dziale związane są z rozwijaniem somatognozji (rozumianej jako poczucie świadomości własnego ciała, jego schematu i orientacji w przestrzeni ) oraz samoobsługi prowadzącej do niezależności od innych w prostych zadaniach życia codziennego i zaspokajaniu własnych elementarnych potrzeb.

1. Jedzenie :
- spożywanie pokarmów płynnych , mas papkowatych, pokarmów stałych;
- odgryzanie, dokładne gryzienie, żucie i przełykanie ;
- posługiwanie się sztuccami i naczyniami ;
- estetyczne przygotowanie i spożywanie posiłków .

2. Ubieranie się :
- rozpoznawanie i nazywanie poszczególnych części odzieży ;
- nakładanie i zdejmowanie odzieży i obuwia ;
- dobór odzieży do pogody, sytuacji i pory dnia.

3. Higiena osobista :
- ocena stanu czystości ciała ;
- nawyki higieniczne ;
- mycie, wycieranie i pielęgnacja rąk, twarzy, całego ciała ;
- higiena jamy ustnej ;
- dbanie o włosy ;
- korzystanie z przyborów toaletowych i kosmetyków .

4. Potrzeby fizjologiczne :
- zgłaszanie potrzeb ;
- załatwianie potrzeb ;
- korzystanie z toalety .

5. Sygnalizowanie odczuc płynących z ciała ( głodu , bólu ).

6. Zachowanie w sytuacjach niebezpiecznych :
- dostrzeganie czynników zagrażających zdrowiu i życiu ;
- zachowanie zmierzające do redukcji zagrożenia ;
- unikanie zagrożeń.

7. Autoorientacja :
- świadomośc własnego ciała ;
- orientacja w jego schemacie ;
- orientacja w przestrzeni ;
- identyfikacja z płcią ;
- identyfikacja z danymi osobowymi ( imieniem , nazwiskiem , adresem).

8. Troska o zdrowie :
- właściwe odżywianie ;
- higiena pracy ;
- formy odpoczynku.


II . ,, Ja i otoczenie ‘’
Treści zawarte w tym dziale mają służyc umożliwianiu doświadczania i poznawania otoczenia oraz oddziaływania nań , jak i umożliwianiu pełnienia różnych ról zgodnie ze społecznie akceptowanymi normami. Treści te mają również wspierac maksymalny rozwój autonomii , samodzielności w działaniu i kształtowaniu zaradności życiowej oraz kształtowac poczucie odpowiedzialności za siebie i innych , a także sprzyjac możliwości dokonywania wyborów .

1. Ja jako członek rodziny :
- moje miejsce we wspólnocie ;
- członkowie rodziny oraz ich zajęcia i obowiązki ;
- święta , uroczystości rodzinne ;
- mieszkanie jako miejsce pracy i wypoczynku ;
- adres domowy ;
- troska o wygląd mieszkania ;
- otoczenie domu .

2. Ja jako uczeń :
- moja szkoła ( nazwa adres szkoły ) ;
- rodzaje i funkcje pomieszczeń szkolnych ;
- pracownicy szkoły i ich funkcje ;
- otoczenie szkoły ;
- wygląd i wyposażenie klasy ;
- normy współżycia w grupie ;
- formy grzecznościowe ;
- współuczestnictwo w zabawie i pracy .

3. Ja w społeczności lokalnej :
- moja miejscowośc ( nazwa , zabytki , władze , organizacje ) ;
- typowe zajęcia mieszkańców ;
- przynależnośc narodowa i państwowa ;
- barwy i symbole narodowe ;

4. Ja jako konsument :
- pieniądz i sposoby jego pozyskiwania ;
- sklep ( nazwy , współuczestnictwo w robieniu zakupów ) ;
- punkty usługowe ;
- poczta i telekomunikacja .

5. Ja w świecie techniki :
- sprzęt gospodarstwa domowego ;
- obsługa urządzeń ;
- bezpieczeństwo w czasie korzystania z urządzeń .

6. Ja jako uczestnik ruchu drogowego :
- zasady poruszania się po drodze .


III . ,, Moje cechy, sprawności, umiejętności i nawyki ‘’
Treści zawarte w tym dziale nie stanowią same w sobie odrębnych zagadnień do realizacji , ale są szczególnym narzędziem umożliwiającym bądź ułatwiającym realizację treści poprzednich działów .

1. Komunikacja pozawerbalna :
- stosowanie mowy ciała ;
- stosowanie mowy znaków ;
- stosowanie wrażeń dotykowych , zapachowych i smakowych .

2. Komunikacja werbalna :
- nawiązywanie kontaktu wzrokowego z uczniem ;
- rozwijanie , usprawnianie narządów artykulacyjnych ;
- kształtowanie słuchu i umiejętności rozumienia ;
- doskonalenie słownictwa i umiejętności formułowania wypowiedzi ;

3. Percepcja wzrokowa :
- obserwacja rzeczywistości i obrazków ;
- manipulowanie i porządkowanie przedmiotów ;
- wyszukiwanie różnic ,podobieństw i zmian w otoczeniu ;
- analiza i synteza wzrokowa .

4. Percepcja słuchowa :
- cwiczenia wrażliwości słuchowej ;
- cwiczenia rytmiczne ;
- cwiczenie słuchu fonematycznego ;
- analiza i synteza słuchowa .

5. Czytanie i pisanie poprzedzone starannym przygotowaniem :
- usprawnianie spostrzegania wzrokowego i słuchowego ;
- rozwijanie orientacji przestrzennej ;
- rozwijanie sprawności manualnej i grafomotorycznej ;
- rozwijanie lateralizacji ;
- rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej ;
- usprawnianie innych obszarów zgodnie z potrzebami ucznia .

6. Edukacja matematyczna :
- porównywanie ;
- odwzorowywanie ;
- określanie wielkości ( duży , mały , ciężki , lekki , długi ,krótki );
- tworzenie zbiorów i porównywanie ich wielkości ,
- klasyfikowanie przedmiotów ze względu na dwie-trzy cechy;
- liczenie , posługiwanie się pieniędzmi ;
- mierzenie długości , objętości , ciężaru i czasu za pomocą prostych przyrządów ;
- rozpoznawanie i nazywanie figur geometrycznych.

7. Edukacja przyrodnicza :
- zapoznawanie z różnymi środowiskami naturalnymi ;
- zapoznanie ze zwierzętami wiejskimi i egzotycznymi ;
- kształtowanie postaw proekologicznych w kontaktach z przyrodą .

8. Edukacja plastyczna :
- rozpoznawanie i nazywanie podstawowych kolorów ;
- posługiwanie się przyborami do rysowania ;
- kolorowanie dużych konturów ;
- rysowanie , malowanie .

9. Edukacja techniczna :
- lepienie ;
- wycinanie ;
- wyklejanie ;
- tworzenie ( orgiami , budowle z klocków , nawlekanie , przewlekanie ) ;
- wydzieranie ;
- stemplowanie ;

10. Edukacja muzyczna :
- słuchanie różnych rodzajów muzyki ;
- śpiewanie piosenek ;
- odtwarzanie rytmu ;
- próby gry na instrumentach perkusyjnych ( bębenek , grzechotka, tamburyno , kołatka ) ;
- ilustrowanie piosenek ruchem ;
- zabawy ruchowe przy muzyce .

11. Edukacja ruchowa :
- zabawy i gry służące rozwijaniu sprawności psychofizycznej ;
- cwiczenia gimnastyczne i korekcyjne niezbędne do rozwoju psychoruchowego;
- wykorzystanie nabytych umiejętności w życiu codziennym ;
- przygotowanie do aktywnego spędzania wolnego czasu ;


IV . ,, To , co mnie wspiera ‘’
Treści z tego działu dotyczą zewnętrznych oddziaływań na ucznia stymulujących jego rozwój , zwiększających motywację do pracy, korygujących i kompensujących braki oraz wzmacniających i usprawniających jego ,, dobre strony ‘’.

1. rozwijanie uwagi i pamięci ;
2. eliminowanie zachowań niepożądanych ;
3. rozwijanie aktywności własnej ;
4. wzmacnianie pozytywnych przeżyc i emocji związanych z podejmowanĄ aktywnością
5. kształtowanie pozytywnej samooceny
6. terapia komunikacji ( w tym oddziaływania logopedyczne ) .

METODY I FORMY PRACY :

- metoda ośrodków pracy ;
- metoda dobrego startu Marty Bogdanowicz ;
- metoda ruchu Rudolfa Labana ;
- metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne ;
- kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona ;
- metoda Christophera i Marianny Knillów ;
- muzykoterapia;
- metody samodzielnych doświadczeń ;
- metody zadań stawianych do wykonania ;
- metody cwiczeń utrwalających ;
- stymulacja polisensoryczna , czyli poznawanie przez patrzenie , słuchanie , dotykanie ;
- metody alternatywnej komunikacji : język obrazków i piktogramów ;
- terapia wspierająca z wykorzystaniem technologii komputerowej ;
- cwiczenia relaksujące ;
- gry planszowe i komputerowe ;
- wycieczki po najbliższej okolicy ;
- cwiczenia doskonalące percepcję wzrokową , słuchową ,umiejętnośc czytania , pisania i rachowania ;
- cwiczenia logopedyczne ;
- obcowanie z książką , prasą dziecięcą ,telewizją i komputerem ;
- karty pracy i karty ćwiczeń .
Metody te działają uspokajająco, a także prowokują do działań, rozbudzają zaciekawienie, wzmacniają spontanicznośc i swobodną aktywnośc .


PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA I OCENA :

Ze względu na specyficzny charakter edukacji dziecko z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym ma swoje tempo i zakres nauki ,dlatego też nie można założyc ,przewidywac czy nawet oczekiwac konkretnych osiągnięc w określonym czasie . Można jedynie określac kierunki , w jakich prawdopodobnie uczeń będzie się rozwijac , starac się wspierac go na tej drodze i podążac za nim , mobilizując go do współpracy z nami .
Uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym nie podlega ocenianiu za pomocą skali ocen .Poziom jego rozwoju można ocenic jedynie za pomocą oceny opisowej , będącą swoistą diagnozą pedagogiczną jego osiągnięc .

Dokonywana pod koniec każdego semestru ocena opisowa poziomu funkcjonowania umożliwi modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu oczekiwanych osiągnięc ucznia do jego możliwości .

Rodzic na bieżąco jest informowany o osiągnięciach i problemach dziecka .


EWALUACJA

Ocena skuteczności programu będzie dokonywana dwa razy w roku podczas diagnozy postępu rozwoju ucznia w oparciu o arkusze obserwacyjne, bezpośrednią obserwację i rozmowy z rodzicami .