Sukces i porażka w życiu szkolnym

Nauczyciele, pedagodzy, rodzice a nawet sami uczniowie coraz częściej zauważają problem niepowodzeń szkolnych. Trudności w nauce spowodowane są wieloma czynnikami, także niezależnymi od ucznia.
W poniższym referacie przedstawione są najczęściej występujące przyczyny niepowodzeń, ich wpływ na motywację do nauki oraz przykłady przeciwdziałania problemom szkolnym.
Z pojęciami „sukces” i „porażka” mamy do czynienia zarówno w literaturze pedagogicznej jak i w praktyce szkolnej. Stanowią one odwieczny przedmiot badań metodyków i dydaktyków. Liczba badań prowadzona na tym obszarze świadczy o dużym zainteresowaniu ze strony naukowców problemem efektywności w nauce.
Według Denek „sukces” określa się jako sytuację bądź stan, w którym znajduje się uczeń mogący sprostać wymaganiom szkolnym. „Niepowodzenie” zaś jest zjawiskiem przeciwnym. Jest to proces występowania dysproporcji między celami kształcenia a osiągnięciami uczniów, jak również wykształcenie negatywnego nastawienia młodzieży do wymagań szkolnych.
W fazie początkowej nauczania niepowodzenia mogą mieć charakter ukryty. Braki w wiedzy i umiejętnościach nie są dostrzegane na początku przez nauczycieli. Z czasem stają się one coraz bardziej widoczne, czego dowodem są złe oceny oraz unikanie zajęć szkolnych.
W najgorszym wypadku nawarstwiające się niepowodzenia szkolne mogą spowodować nie uzyskanie przez ucznia promocji.
Psychologowie podkreślają dużą rolę sukcesu i porażki w procesie nauczania. Porażka nie zawsze jest postrzegana jako coś negatywnego. W niektórych przypadkach może wpływać stymulująco na ucznia, a tym samym pomóc mu w przezwyciężaniu trudności.
Problemem sukcesu i porażki zajmują się również uczniowie i nauczyciele. Według nich sukces w szkole wiąże się z dobrymi ocenami, akceptacją przez rówieśników, udziałem w olimpiadach przedmiotowych i wzorowym zachowaniem na lekcjach.
Porażka rozumiana jest jako otrzymywanie niedostatecznych ocen mimo intensywnej nauki, trudności w kontaktach z rówieśnikami, konflikty z rodzicami i innymi uczniami, niedocenianie własnego wkładu pracy, niedostateczna motywacja do nauki i niski poziom samooceny.
Zdaniem nauczycieli, uczniów i rodziców decydujący wpływ na sukces szkolny mają następujące czynniki:
· dobrze przygotowane i poprowadzone zajęcia szkolne z zastosowaniem ciekawych metod aktywizujących i pomocy dydaktycznych
· zdolności intelektualne uczniów
· zainteresowanie uczniów przedmiotem
· dobre podręczniki
· wsparcie ze strony rodziców
· dodatkowe zajęcia szkolne, np.: koła przedmiotowe, zajęcia wyrównawcze
· indywidualne uzdolnienia ucznia.

Chcąc podnieść efektywność uczenia się i nauczania należy zastanowić się, dlaczego uczniowie mają trudności w nauce. W literaturze fachowej trudności w nauce podzielone są na dwie grupy: czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Pod czynnikami wewnętrznymi rozumie się neuropsychologiczne podłoże uczenia się, na które składają się: budowa systemu nerwowego, funkcje półkul mózgowych, pamięć, inteligencja, zaburzenia rozwojowe wzroku, słuchu i motoryki.
Odrębną grupę stanowią czynniki biologiczne, takie jak płeć i wiek. Czynnikami zewnętrznymi są: struktura rodziny ( rola matki i ojca, liczebność rodziny, relacje pomiędzy dziećmi i rodzicami ), grupa społeczna, wykształcenie rodziców i ich czynność zawodowa i zaniedbania pedagogiczne. Trudności w nauce mogą być również spowodowane brakiem uzdolnień, zaległościami z poprzednich lat nauki, zbyt obszernym i trudnym programem nauczania, brakiem zainteresowania przedmiotem, poświęcaniem zbyt mało czasu na naukę, złą sytuacją rodzinną w domu, chorobą dziecka, lękiem przed odpowiedzią ustną i sprawdzianami, zbyt wysokimi wymaganiami ze strony nauczycieli czy rodziców, niesprawiedliwym ocenianiem, niezadowoleniem ze szkoły, brakiem wsparcia przy odrabianiu prac domowych i niechęcią do nauki.
Wszyscy rodzice powinni zadać sobie pytanie, co mogą zrobić dla swojego dziecka, które ma trudności w nauce. Bez wątpienia do ich zadań należy troska o prawidłowy rozkład dnia dziecka i wspieranie go przy odrabianiu prac domowych. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na to, gdzie i kiedy dziecko się uczy. Jeśli jest systematyczne i samodzielnie odrabia lekcje bez przypominania mu o tym, to wprowadzanie jakichkolwiek dodatkowych zasad związanych z uczeniem się nie jest konieczne. W przypadku jednak gdy dziecko niechętnie przyswaja sobie wiedzę, trzeba mu w tym pomóc.
Jedną z metod jest ustalenie najkorzystniejszego dla dziecka czasu nauki zależnie od jego wieku i typu szkoły do której uczęszcza. Dziecko nie powinno odrabiać lekcji bezpośrednio po powrocie ze szkoły, po obfitym posiłku, jak również późnym wieczorem. Nie jest obojętne, które prace domowe są odrabiane jako pierwsze. W tej kwestii należy przestrzegać dwóch podstawowych zasad:
· dzieci, które szybko pracują, ale równie szybko się męczą, powinny zacząć od najtrudniejszych dla nich zadań,
· dzieci, które słabo zmotywowane są do nauki, na pierwszym miejscu powinny zająć się pracą domową
z ulubionego przedmiotu, tak aby nie zniechęciły się do wykonania pozostałych zadań.
W pracy z dziećmi niesystematycznymi dobrze jest ustalić, ile dokładnie czasu poświęci się na odrabianie lekcji. Jeśli dziecko przed upływem tego czasu stwierdzi, że wszystko już umie, pozostałe minuty można przeznaczyć na powtórzenie materiału lub uporządkowanie notatek. Dzięki tej metodzie dziecko z czasem nauczy się odpowiedzialności i systematyczności w nauce.
Równie ważnym czynnikiem jak czas, jest miejsce nauki. Najlepiej jeśli byłoby to dobrze oświetlone biurko, na którym znajdują się przedmioty niezbędne do nauki. Dobrym rozwiązaniem jest również, gdy przy wspólnym stole z dzieckiem siedzą rodzice, pod warunkiem jednak, że zajmują się swoimi sprawami a dziecku pomagają tylko w koniecznych sytuacjach.
Podobnie jak rodzice, z dziećmi o specyficznych trudnościach powinni w szczególny sposób pracować także nauczyciele. Na podstawie charakterystyki ucznia nieuważnego, nauczyciele powinni wziąć pod uwagę następujące czynniki: bodźce akustyczne świata zewnętrznego powinny być zredukowane do minimum, wymagania powinny być dostosowane do możliwości i umiejętności uczniów, zadania powinny być jasno formułowane, materiały wykorzystywane na lekcjach powinny wzbudzać zainteresowanie u ucznia, stosowane powinny być krótkie formy komunikatów, tempo mówienia nie powinno być monotonne.
W pracy z dzieckiem impulsywnym szczególnie poleca się stosowanie tzw. „wzmacniaczy” ( pochwały ustne, dobre oceny, nagrody ),przyzwyczajanie uczniów do obserwowania siebie nawzajem podczas lekcji i zwracania w odpowiedni sposób uwagi na zachowanie kolegów z klasy, angażowanie uczniów do wykonywania dodatkowych zadań.
Poruszając temat sukcesu nie można pominąć wpływu budowy i sposobu funkcjonowania mózgu w odniesieniu do efektywności nauki. Nie bez znaczenia jest więc świadomość rodziców, jakim typem uczenia się, jest ich dziecko. Wiąże się z tym dbałość o stosowanie odpowiednich metod zgodnych z preferencjami dziecka.
Dzieci dobrze uczące się ze słuchu powinny powtarzać na głos to, czego się nauczyły, nagrywać swoje wypowiedzi, po czym ponownie ich odsłuchiwać.
Wzrokowcy powinni jak najczęściej pisać, przepisywać, rysować oraz maksymalnie pracować na bazie ilustracji i zdjęć.
Dzieci uczące się poprzez dotyk, powinny wybierać takie metody pracy, które angażują ich uczucia i emocje.
Wszystkie z wyżej wymienionych sposobów mają na celu wykształcenie w dziecku pozytywnych nawyków uczenia się. Jest to bardzo rozległy temat, którego tylko nieliczne aspekty zostały przedstawione w tym artykule.
Nie jest łatwo wyeliminować trudności w nauce. Można jednak im przeciwdziałać i starać się, nie dopuszczać do ich pogłębiania. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy w proces nauczania zaangażowani są wychowawcy, nauczyciele, rodzice i sami uczniowie. Systematyczna praca z dzieckiem w domu i w szkole, np.: uczęszczanie na zajęcia wyrównawcze, dostosowywanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych możliwości ucznia, pomoc psychologiczno – pedagogiczna w przypadku uczniów z dysfunkcjami, z problemami emocjonalnymi, może spowodować, że dziecko zacznie odnosić sukcesy w szkole.


Literatura:
1. Czakowska – Kilijanek, H./ Kilijanek, J.: „Szkoła wobec niepowodzeń szkolnych”,
Nowa Szkoła 9 / 1995
2. Denek, K.: „Powodzenia i niepowodzenia szkolne w kontekście badań”,
Wychowanie na co dzień 4-5 / 1998
3. Höhn, E.: „Der schlechte Schüler. Sozialpsychologische Untersuchungen über das Bild des
Schulversagers“, München 1974
4. Jankowska, M.: „Co zrobić, aby dziecko nie miało trudności w szkole?”,
Życie szkoły 4 / 1999
5. Jastrząb, J.: „Niektóre przyczyny niepowodzeń szkolnych”, Wychowanie na co dzień 10-11 / 1995