Subkultury młodzieżowe - sposób na młodzieżowy bunt i frustracje. Próby zapobiegania zagrożeniom i patologiom

1. Pojęcie subkultury

Fenomen subkultur młodzieżowych od kilkudziesięciu lat budzi powszechne zainteresowanie naukowców, przedstawicieli mass-mediów oraz osób zaangażowanych w proces wychowania młodego pokolenia. Ze względu na trudność dotarcia do rzetelnych informacji oraz nieznajomość przyczyn zjawiska, otacza je aura tajemniczości i posmak sensacji. Informacje, które przedostają się do prasy czy telewizji, dotyczą najczęściej dewiacyjnych przejawów działalności subkultur. Tak też zwykło się potocznie rozumieć termin „subkultura” – jako zagrażający porządkowi społecznemu, prymitywny lub co najmniej niekonwencjonalny sposób uczestniczenia w kulturze.
Najczęściej przyjmuje się, że subkultury odznaczają się odrębnością od dominującej kultury społeczeństwa w zakresie pewnych wartości i norm postępowania. Jeżeli subkulturowe wartości i normy są sprzeczne z tymi, które są charakterystyczne dla kultury dominującej, można mówić o subkulturach dewiacyjnych (Siemaszko, 1993). Stosunek do kultury dominującej to także cecha uznana za kluczową przez polskiego badacza subkultur młodzieżowych, Mirosława Pęczaka. Według jego definicji subkultura to „względnie spójna grupa społeczna pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury” (Pęczak, 1992).
Może się również zdarzyć, że subkulturę tworzy młodzież, zafascynowana np. pewnym rodzajem muzyki (metalowcy), sportu (skejci) lub możliwościami jakie dają nowoczesne technologie informacyjne (hakerzy). W tych przypadkach głównym elementem grupowej tożsamości jest stosunek do „obiektu kultu”, a pozostałe przejawy funkcjonowania subkultury (symbolika, ideologia, obyczaje) powstają na zasadzie efektów ubocznych lub nie występują wcale. Warto też pamiętać, że członkowie nieformalnych grup młodzieży różnią się od siebie stopniem zaangażowania w subkulturową działalność. Obok przywódców i ideologów subkultury, a więc osób, które nadają kształt jej aktywności, istnieją szeregowi członkowie ruchu, wprowadzający w życie idee liderów, a także liczne grono sympatyków, identyfikujących się z ogólnym przesłaniem lub wybranymi przejawami działalności subkultury.
Każda subkultura posiada cztery istotne składniki:
a. Swoisty język,
b. Swoistą tonację uczuciowo-emocjonalną,
c. Specyficzne formy zachowania,
d. Specyficzny system wartości.
Swoisty język subkulturowy jest elementem przede wszystkim wyróżniającym danych członków grupy, jest też czynnikiem łączności psychicznej, tworzy zależności, determinuje stan przywiązania jednostki do grupy. Przyjmuje on nieraz formę tzw. kodu zastrzeżonego, który oddaje nastrój emocjonalnego osób się nim posługujących.
Tonacja uczuciowo-emocjonalna subkultury wyraża się w formach aktywności młodzieży, głównie w poezji i muzyce: Dla niektórych kręgów młodzieżowych, właśnie muzyka jest elementem ich wewnętrznej integracji, stwarza poczucie swobody, możliwości. Improwizacji; jest najbardziej powszechnym środkiem ekspresji ruchów młodzieżowych. (tak jak np. dla skejtów hip-hop).
Charakterystyczne zachowanie członków subkultury jest czynnikiem najbardziej „obserwowalnym”; jest to tzw. kulturowa odmienność – to co daną grupę odróżnia od innych.
Każda subkultura zwraca główną uwagę na charakter ubioru, typy ozdób oraz miejsce, gdzie przebywają członkowie grupy.
Specyficzne systemy wartości podkultur są zróżnicowane i określają ich odrębność. Zależy jaką formę aktywności podejmą jej członkowie. Uznanie chwilowych wartości skłania jednostkę należącą do danej subkultury do kontynuowania tradycji bądź do negacji dotychczasowego dorobku społecznego.
To co może być pozytywne, to fakt, iż każde uczestnictwo w subkulturze jest pewnego rodzaju doświadczeniem, wzbogaca osobowość ludzką, co w przyszłości może owocować prawidłowym wyborem własnej drogi życiowej. Istnieje jednak szereg czynników które sprawiają, że wiele subkultur młodzieżowych staje się zagrożeniem nie tylko dla rozwoju i wychowania młodego człowieka, ale także dla całego społeczeństwa.

2. Aktualne zagrożenia społeczne

Badania socjologów potwierdzają, że większość młodych ludzi wstępujących do danej grupy przyciąga to, co fascynuje zewnętrznie (to co jest bardziej widoczne). Cechy wewnętrzne subkultury ujawniają się dla jej nowych członków przeważnie dopiero w późniejszym etapie scalania się z grupą. Na pozór, nie ma w tym nic złego. Powstaje jednak problem nieświadomego człowieka, który doskonale może pełnić rolę marionetki (wystarczy pociągnąć za sznurki, a zagra wszystko to, co chcą).
Niektóre subkultury wywierają na swoich członków silny wpływ, presję, która może przybierać różne formy, począwszy od zachęty do szantażu. Niestety, tego typu uzależnienia od grupy najczęściej prowadzą do przyjmowania negatywnych, coraz bardziej skrajnych, patologicznych postaw i zachowań (nadużywanie alkoholu, branie narkotyków, kradzieże, napady, gwałty, morderstwa). Ten fakt wskazuje na wielkie niebezpieczeństwo i zagrożenie dla każdego młodego, buntującego się człowieka.
Główne, znaczące cechy, którymi różnią się od siebie wszystkie, zarówno już istniejące jak i powstające nowe subkultury tkwią w ich wewnętrznych celach, wzorcach, ideologii i światopoglądzie.

3. Przyczyny przynależności młodzieży do podkultur

Rodzina jest powszechnie uważana za najważniejszy składnik środowiska wychowawczego dzieci i młodzieży. Podkreśla się, iż jest ona pierwszym źródłem kontaktów z innymi ludźmi, umożliwia zdobywanie najwcześniejszych doświadczeń z dziedziny życia społecznego. Środowisko rodzinne, jako specyficzna, mała grupa społeczna, ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, w zasadniczy sposób wpływa też na proces jego socjalizacji. W literaturze istnieje wiele sposobów rozumienia tego, czym jest rodzina. Za Franciszkiem Adamskim (1984) można przyjąć, iż rodzina to wąskie grono osób, połączonych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki; grupę tę łączy też tradycja rodzinna i społeczna.
Rodzina spełnia szereg funkcji, ważnych zarówno z punktu widzenia jednostek, wchodzących w jej skład, jak i dla społeczeństwa jako całości. Za Marią Ziemską można wyróżnić funkcję prokreacyjną, usługowo-opiekuńczą, socjalizującą oraz psycho-higieniczną (Ziemska, 1973). Badania empiryczne wskazują, iż zaburzenia funkcjonowania leżą u podstaw nieprzystosowania społecznego oraz przestępczości dzieci i młodzieży.
Do czynników, które mają silny, niekorzystny wpływ na rozwój dziecka zalicza się: nieprawidłową atmosferę rodzinną, niezaspokojenie podstawowych potrzeb, stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych, zaburzenia w zakresie stosunków uczuciowych w rodzinie. Wskazuje się również na takie cechy sytuacji rodzinnej, jak: rozbicie, niski status materialny, społeczny i zawodowy, patologie oraz przekazywanie wzorów zachowań społecznie negatywnych.
Dziecko, które czuje się osamotnione i odtrącone, oprócz generalizowanej wrogości skłonne jest do autoagresji lub ucieczki od rzeczywistości. Zaburzenia zachowania odzwierciedlające przeżywanie osamotnienia mogą być odzwierciedlane w narkomanii, samobójstwach, zaburzeniach osobowości, w nerwicach oraz uczestnictwie w grupach nieformalnych.
W rozwoju osoby ogromną rolę odgrywa potrzeba bezpieczeństwa. W sytuacji zagrożenia dziecko potrzebuje oparcia u rodziców, nauczycieli i rówieśników. Oparcie to jest konieczne do usunięcia nieprzyjemnych doznań związanych z przeżywaniem zagrożenia. Jednostki często narażone na deprywację bezpieczeństwa zagrożone są popadnięciem w stały lęk. Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych szczególnie zagrożone są niedostosowaniem społecznym. Proces ten zaczyna się już przy pierwszych kontaktach ze szkołą. Odczuwają one swoją odrębność, niższość wobec innych, zamykają się przed rówieśnikami lub manifestują określone agresywne typy zachowania.
Kumulacja niekorzystnych czynników, szczególnie pojawiających się w okresie kiedy dziecko nie zinternalizowało jeszcze w dostatecznym stopniu wzorców i norm pożądanych ze społecznego punktu widzenia, prowadzi do eskalacji zachowań dewiacyjnych.
Przejawy braku przystosowania szkolnego:
– Odrzucanie reguł i norm regulujących życie szkolne – rodzaj ucieczki w patologię, preferowanie zachowań manifestacyjnych zwracających uwagę osób dorosłych na jednostkę (wagary, alkohol, narkotyki),
– Utrwalanie się u jednostki przekonania o własnych negatywnych cechach, obniżenie poziomu aspiracji, rezygnację z prób dostosowania się do wymogów szkolnych. Dziecko zaczyna grać rolę „złego ucznia”, przestaje pracować, nie wykonuje poleceń, osiągając w ten sposób pewien komfort psychiczny,
– Utrwala się poczucie niesprawiedliwości, nierówności, powstaje wizja „niesprawiedliwego świata”, przekonanie, że ludzie na ogół nie otrzymują tego na co zasługują i to usprawiedliwia działanie na własną korzyść i nieliczenie się
z normami obowiązującymi w grupie.
Rozterki i niepokoje egzystencjalne są typowe dla większości młodzieży, która odczuwa potrzebę kierowania swoim życiem, zastanawia się nad jego sensem, pragnie mieć określone cele życiowe.
Krytyczny stosunek do otoczenia, tak znamienny w okresie dorastania, negacja rzeczywistości, były i są wyrażane przez młodzież w uczestnictwie i tworzeniu nowych grup o charakterze podkultur będących miejscem azylu z możliwościami uzewnętrznienia buntu, protestu i innych odmiennych zachowań (Bogusz 1987, Cekiera 1991).
Młodzież w grupie subkulturowej zyskuje poczucie odrębności od otoczenia, w której nie jest akceptowana: zyskuje poczucie własnej wartości i wzorce zachowania, które są pozytywnie oceniane przez rówieśników. Grupa daje im poczucie bezpieczeństwa i poparcia, możliwość nawiązania ścisłych związków emocjonalnych z innymi członkami, dostarcza wzorców postępowania w różnych sytuacjach życiowych. Wzorce i normy obowiązujące w grupie określają dokładnie, jaki powinien być młody człowiek i jak powinien się zachowywać, redukując tym samym problemy i trudności związane z samookreśleniem siebie. Grupę charakteryzuje wspólnota celów, które powinny być atrakcyjne i możliwe do osiągnięcia dla wszystkich jej członków. Kontakty między członkami grupy powodują stopniowe wyłanianie się norm.
W toku wzajemnych oddziaływań między członkami grupy tworzy się cel grupowy, normy oraz struktura grupy.
Cel grupowy jest stanem końcowym jakiegoś działania, pożądanym przez większość członków grupy. W grupach mamy też do czynienia z celami indywidualnymi poszczególnych jednostek. Jeśli indywidualne dążenia członków grupy przynajmniej częściowo pokrywają się ze wspólnym celem, działalność grupy opiera się na współpracy. Cele nieformalnych grup rówieśniczych są ściśle związane z potrzebami ich uczestników: np. aktywność grup chuligańskich ma zaspokoić potrzebę mocnych wrażeń, zwalczyć nudę, pozwala wykazać się odwagą i siłą fizyczną. Badania wskazują, że ważną cechą celu grupy jest jasność, z jaką został określony. Im bardziej jasny jest cel oraz środki, które do niego prowadzą, tym mniej konfliktów wewnętrznych przeżywają realizujące go jednostki, działania są podejmowane chętniej, a grupa jest oceniana przez jej uczestników jako bardziej atrakcyjna.
Normy, to zasady postępowania, określające, jakie zachowanie jest właściwe w obrębie grupy. Spełniają one szereg ważnych zadań: ułatwiają realizację celów, pomagają grupie umacniać się i utrzymywać przy życiu oraz wzmacniają przekonanie członków o słuszności głoszonych przez siebie poglądów.
Struktura grupowa, to układ powiązanych ze sobą pozycji, które zajmują poszczególni członkowie oraz całokształt relacji pomiędzy nimi. Struktura grupowa może mieć charakter formalny, zależny od organizacji, której częścią jest dana grupa lub nieformalny, tworzony w toku interakcji między członkami.

4. Subkultury młodzieżowe w Polsce

Nieodłącznym elementem przemian cywilizacyjnych i procesów rozwoju społecznego jest pojawianie się coraz to nowych subkultur młodzieżowych. Charakter i atrybuty tego rodzaju grup nieformalnych zmieniają się. Tym co je łączy, jest natomiast wywieranie wpływu na przebieg procesu socjalizacji młodzieży, zaangażowanej w funkcjonowanie subkultury. W przypadku niektórych subkultur, nastawionych głównie na działalność alternatywną, ten wpływ może być konstruktywny (m.in.sprzyja rozwojowi zainteresowań, umożliwia swobodną ekspresję). Przynależność do subkultur o charakterze dewiacyjnym stanowi natomiast realne zagrożenie, zarówno dla prawidłowego rozwoju młodych ludzi (np. ze względu na używanie narkotyków czy stosowanie agresji jako regulatora wewnątrzgrupowych relacji), jak i dla porządku publicznego (w przypadku subkultur chuligańskich i przestępczych).

Chuligani
Przestępczość o charakterze chuligańskim znana jest od ponad 100 lat. Należy jednak nadmienić, że w swej obecnej' postaci stanowi jeden z najpoważniejszych problemów
w skali światowej.
Do głównych przyczyn chuligaństwa należy zaliczyć:
1. Wadliwe funkcjonowanie systemu społecznego.
2. Alkoholizm.
3. Prostytucja. Często wiąże się z alkoholizmem, powoduje rozpad więzi rodzinnej.
4. Niewłaściwa postawa rodziców wobec dzieci. Sytuacja taka rodzi frustrację, która rozładowywana jest agresją.
5. Pasożytniczy tryb życia rodziców.
6. Defektywna sytuacja w rodzinie. Na taką postawę mają wpływ:
– niski poziom kulturalny rodziców,
– brak wymagań wobec dzieci,
– nieumiejętność spędzania wolnego czasu i brak potrzeb kulturalnych,
– nuda i brak potrzeb intelektualnych.
7. Kryzys autorytetu rodziców i wszelkich instytucji wychowawczych.
8. Niekorzystne cechy osobowości. Takie cechy to: labilność uczuciowa, agresywność, brak wrażliwości na bodźce uczuciowe, popędliwość i egocentryzm.
Największym zagrożeniem społecznym wynikającym z podkultury chuligańskiej jest wciąganie coraz to więcej młodych ludzi, którzy w krótkim czasie wkraczają na drogę przestępstw (ich skala w naszym kraju niestety ciągle się powiększa).

Kibice
Subkultura kibicowska, tak zwany ruch "hools", dotarł do Polski w latach osiemdziesiątych. Subkultura ta czerpała główne wzorce zachowań od "kibiców" z Anglii, Francji, Włoch, Niemiec i kilku innych krajów Europy. Powstał wówczas ruch kibicowski zwany "hools" – skrót od hooligans. Nazwa ta pochodzi od nazwiska jednej z rodzin angielskich (Hooligan), która swymi wybrykami i zachowaniem dała początek tejże subkultury. Hool, jest to nazwa człowieka, który uważa się za kibica-chuligana. Przychodzi on na mecze swojej ukochanej drużyny, na swój stadion oraz jeździ na wyjazdy, nie tylko po to, by obejrzeć piłkarskie (lub inne sportowe widowisko), ale głównie po to, aby się poawanturować. Subkultura ta szczególnie wrogo nastawiona jest do policji oraz kibiców innych drużyn.

Git -ludzie
"Gity" – są zjawiskiem rdzennie polskim. Pojawili się w latach 70-tych, tworząc pod względem struktury rodzaj zamkniętego klanu, w obrębie którego preferowano styl bycia oparty na sile, kulcie przemocy i podporządkowania. Zasady te mają swoją pragenezę
w ruchu "drugiego życia", który pojawił się około 1955 roku w zakładach poprawczych i karnych. Stosunkowo najwięcej gitowców rekrutowało się spośród uczniów szkół zawodowych i przyzakładowych. Gitowcy tworzyli pewien stereotyp elity. Uważali siebie za awangardę powołaną do panowania. Dla podkreślenia swej grupowej tożsamości ubierali się w ortalionowe kurtki tzw. szwedki i spodnie zaprasowane na kant. Nosili fryzurę na małpę. Ważną rolę odgrywał tatuaż, zwłaszcza kropki na dłoniach, palcach oraz twarzy. Najważniejszym znakiem była kropka przy lewym oku (cyngwajs). W każdej grupie obowiązywała hierarchia, przywódcą był ktoś, kto miał kontakty ze światem przestępczym. Posługiwali się specyficznym niezrozumiałym dla niewtajemniczonych żargonem. Pewne elementy subkultury gitowców przetrwały u skinheadów.
W końcu 1972 roku stwierdzono istnienie 700 gitowców. Rok później było już ich około 1000. Z badań wynika, że rok 1973 był rokiem przełomowym, w którym zjawisko to osiągnęło największe rozmiary. Gitowcy głosili idee, które stały się dość popularne wśród młodzieży i które m.in. zjednały tak wielu zwolenników chuligaństwa.

Dresiarze
Powszechnie znani na terenie całej Polski. Dresiarza poznać można bardzo łatwo po dresach. Najczęściej są to markowe sportowe spodnie, czasem też bluza lub buty. Dresiarzami najczęściej zostają osoby (głównie płci męskiej) bardzo zakompleksione. Obawa przed uznaniem za słabeusza sprawia, że dresiarz zrobi wszystko, by otoczeniu pokazać, jaki to on jest silny. Obawa ta najczęściej ma swoje korzenie w domu rodzinnym. Brak uwagi ze strony rodziców sprawia, że kandydat na dresiarza czuje się nic niewarty, szuka więc uznania wśród kolegów z podobnymi problemami. Problem ten dotyka zarówno rodzin nowobogackich jak i patologicznych, dlatego Dresizm dotyka zarówno biedniejszych, jak i bogatszych. Niezależnie jednak od powodu i środowiska powtarza się pewna zależność: im groźniej wyglądają, tym bardziej czują się bezradni wobec otaczającej ich rzeczywistości, czują się niekochani i niepotrzebni.
Kilerzy
(z ang. w dosłownym tłumaczeniu to: mordercy, zabójcy) – podkultura powstała
z w Stanach Zjednoczonych, obecnie można ją spotkać w Anglii i innych krajach, również w Polsce. Jej członkowie uznają siebie za czcicieli śmierci. Stąd ich zachowania przybierają postać sprzecznych z prawem: gwałty, rozboje, zabójstwa. Łamią wszelkie normy prawne, schodząc na drogę przestępstw. Cechy charakterystyczne killerów to wyjątkowo agresywny i brutalny sposób postępowania. Wygląd zewnętrzny członków tej subkultury ma także na celu wzbudzenie strachu i paniki wśród innych ludzi – włosy ufarbowane na kolor popielaty, twarze dość często wytatuowane, często pomalowane na żółto, z wargami na czarno. Do swych strojów wpinają znaczki z trupimi czaszkami. Polscy killerzy uważani są za faszystowską sektę mistycyzującą ruch neofaszystowski.

Neofaszyści
Kontynuatorzy ideologii faszystowskiej – podgrupa rozpowszechniona z większym lub mniejszym nasileniem na całym świecie, również wśród dorosłych, w tym także w Polsce. Neofaszyści głoszą kult siły i przemocy – są to główne założenia ich ideologii. Stąd najczęstszymi jej przejawami są: pobicia, gwałty, szantaże, zmuszanie innych łudzi do upokarzających zachowań. Ich charakterystyczny strój to przeważnie białe lub szare koszule, wąskie krawaty, często skórzane płaszcze lub kurtki, nieraz mundury kolejarskie, które ich zdaniem przypominają mundury SS. Porozumiewają się wypracowanym przez siebie słownictwem, zawierającym zwroty hitlerowskie ze swoistą tonacją uczuciowo- emocjonalną. Skupują na targach i jarmarkach pohitlerowskie pamiątki.
Interesują się historią II wojny światowej i wszelkimi poczynaniami Hitlera oraz obozami koncentracyjnymi, odnosząc się do nich z aprobatą i wzorem do naśladowania.

Streetboysi
(streetgangs) – uliczni chłopcy, uliczne gangi. Spotkać ich można w wielu krajach. Stanowią istotne niebezpieczeństwo i zagrożenie dla porządku publicznego. Ich pasją są uliczne walki, do których używają często noży, łańcuchów rowerowych, pałek. Badacze tej subkultury twierdzą, że agresywne zachowanie streetgangs to rozładowanie stresów, kompleksów niższości, braku poczucia bezpieczeństwa. Są to charakterystyczne stany dla okresu dorastania. Streetboysi nie mają ściśle określonej ideologii, podobnie jak skini preferują jedynie kult siły wobec otoczenia. Uliczne gangi można spotkać również
w Polsce, najczęściej walczą z innymi podkulturami młodzieżowymi.

Rockersi
Ruch ten pojawił się w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat 50-tych i istnieje do dziś. Członkowie tej subkultury posiadają ciężkie motocykle typu Harley, Kawasaki, BMW oraz czarne skórzane kurtki, opaski na głowach, długie skórzane buty i czarne wsunięte do nich spodnie, a także różnego rodzaju naszywki z faszystowską symboliką. Istotną sprawą jest też tatuaż. Każdy członek grupy ma wytatuowane swoje imię, a dziewczyna imię swojego "właściciela". Dobrze widziane są również tatuaże typu: "SS", "war", "Wehrmacht". Kobiety pełnią w podkulturze rolę marginalną. Pozostanie członkiem rockersów wymaga spełnienia wielu warunków, m.in. posiadania odpowiedniego motoru, a w środowisku negatywnej opinii i przeszłości przestępczej.
Rockersi posiadają swoją określoną organizację, ze ściśle ustaloną strukturą władzy. Najwyższy w hierarchii władzy jest Klub, na czele, którego stoi prezydent ze swą niepodzielną i dyktatorską władzą. Niższe szczeble to vice-prezydenci, sierżanci i szeregowcy. Dziewczęta są poza tą strukturą organizacyjną, ranga każdej z nich zależy od tego, jaką rolę pełni jej "właściciel". Subkultura ta wypowiada wojnę całemu światu, a swoją agresję wobec otoczenia przejawia w wyjątkowo wyrafinowanej i brutalnej formie, niszcząc wszystkich i wszystko, co pojawi się na ich drodze. Rockersów można spotkać w wielu krajach, m.in. także w Polsce (określają siebie mianem "Aniołów Piekieł"). Zloty wspólnotowe, w których ustala się wytyczne oddziaływań odbywają się co roku w krajach skandynawskich.

Szpanerzy
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych w Polsce pojawiły się grupy młodzieżowe, które ubierały się w najmodniejsze i najdroższe stroje, okupowały najdroższe hotele. Ten styl zachowania zwany jest przez młodzież szpanerstwem lub szpanem. Szpanerzy nie tworzą grup. Szpan na ogół nie występuje w technikach i szkołach zawodowych. Szpanuje bogata młodzież licealna. Siła szpanu bierze się stąd, że w naturze ludzkiej tkwią skłonności do akceptowania rzeczy atrakcyjnych, choćby to była atrakcyjność tylko zewnętrzna, pozorna. Jest to skupienie uwagi na ładnej formie, ładnym opakowaniu bez względu na jego zawartość.
Szpan jest stylem życia jednostki i podobnie jak w przypadku narkomanów populacja szpanów jest zbiorem jednostek. Po lekcjach wolny czas spędzają w sposób odpowiedni w ich mniemaniu dla śmietanki towarzyskiej. Ponieważ szpan, będący stylem życia, a nie postawą życiową, jest cechą wieku młodzieńczego, wyrasta się z niego w momencie podjęcia pracy i rozpoczęcia życia na własny koszt.

Anarchiści
Ruch, którego początki sięgają 2 połowy XIX w. Pierwszym ważnym epizodem historycznym, który przyczynił się do odświeżenia ideologii anarchistów były lata 60-te, okres młodzieżowej kontestacji na Zachodzie. Początki ruchu w Polsce to połowa lat
80-tych i powstanie Ruchu Społecznej Alternatywy RSA oraz ruchu Wolność i Pokój. Zaczynają funkcjonować gazetki "Anarchol", "Terrorysta", "Rewolta". W 1988 roku powstaje Międzynarodówka Anarchistyczna integrująca grupy anarchistów. Od 1990 roku liczebność środowiska spada. Aktywizują się już okazjonalnie, w zależności od bieżącej potrzeby. Uczestniczą w akcjach proekologicznych, manifestacjach na rzecz przeciwko aborcji, przeciwko karaniu za posiadanie narkotyków, włączając się również
w manifestacje polityczne i pacyfistyczne. Anarchiści są opozycją wobec .państwa jako takiego i w opozycji do jakiegokolwiek z istniejących systemów politycznych.

Depeszowcy
Subkultura fanów brytyjskiego zespołu rockowego "Depeche Mode". W 1985 roku koncentrował w Warszawie i od tego momentu datuje się jego coraz większą popularność w Polsce. Swój styl wzorują na wizerunku idoli Martina Gore – autora muzyki i tekstów i gitarzysty Dawida Gahana. Noszą czarne kurtki, czarne spodnie i buty na grubej podeszwie. Dopełnieniem są krótko przycięte, wyżelowane włosy. Bawią się na depechotekach. Zarzuca się im brak odrębnej ideologii, choć sami twierdzą, że ich ideologią są teksty Martina Gore, w których jest wszystko – recepta na życie, refleksje o wierze i miłości. Sprawiają wrażenie grupy nieagresywnej, za to bardzo dbającej
o swoją wizualną wyrazistość, co naraża ich na ataki ze strony skinheadów i metalowców.

Graficiarze (sprejowcy)
Mają rodowód amerykański. W latach 60-tych młodzi mieszkańcy Nowego Yorku umieszczali nielegalnie swoje napisy, kolorowe szablony na ścianach metra. W latach późniejszych anarchiści niemieccy i włoscy studenci traktowali już swoje napisy na murach przede wszystkim jako komunikaty o treści politycznej. Działalność polskich graficiarzy należy rozpatrywać w kontekście rozwoju rozmaitych subkultur młodzieżowych w latach 80-tych. Początkiem były wizerunki wesołych krasnali malowanych w różnych miejscach Warszawy. W 1985 roku pojawiły się pierwsze szablony, między innymi autorstwa Tomasza Sikorskiego i Andrzeja Rosołka. Swoje dzieła zaczęli też eksponować ludzie ze środowiska warszawskich deskorolców i anarchiści. Szczyt działalności polskich graficiarzy przypada na lata 1989-90.

Hipisi
Pierwsze grupy pojawiły się w latach 60-tych w USA, jako wyraz buntu przeciwko tradycyjnym amerykańskim wartościom kariery, profesjonalnej perfekcyjności, postępowi, prestiżowi mierzonemu stanem posiadania. U podstaw ruchu legły nastroje pacyfistyczne, których radykalizacja nastąpiła po wybuchu wojny wietnamskiej. Hipisi głosili hasła wolnej miłości, powrotu do natury, pacyfizmu, dostępu do narkotyków, tolerancji w zakresie wyboru sposobu życia, zachowania i ubioru. W Polsce na przełomie lat 60-tych i 70-tych tworzono komuny na Mazurach, w Bieszczadach i w okolicy Warszawy. Od lat 80-tych hippisów utożsamiano w Polsce z narkomanami. Długowłosi i ekstrawagancko ubrani stanowili wstydliwy problem. Z biegiem lat ruch przestał istnieć, ale poglądy dawnych hipisów nadal znajdują zwolenników wśród młodych ludzi.

Metalowcy
Heavy-metalowcy – jest to subkultura fanów odmiany rocka zwanej heavy metal. Początek ruchu sięga lat 70-tych, ale największą popularność w wielu krajach osiągnął w następnej dekadzie, kiedy to koncerty rockowe zaczęły przybierać charakter coraz większej widowiskowości i teatralizacji. Metalowcy nie głoszą specjalnej ideologii czy filozofii. Teksty piosenek podkreślają kult szatana, zła, apotezę tych negatywnych sił. Zainteresowanie okultyzmem i czarną magią powoduje, że utożsamia się ich często z satanistami. Fani heavy metalu ubierają się na wzór dawnych rockersów. Ich styl to: obcisłe skórzane lub jeansowe spodnie, skórzane kurtki-ramoneski, pasy nabijane ćwiekami (pieszczochy), koszulki, na których dominują kościotrupy i inne przerażające postacie. Noszą długie włosy sprawiające wrażenie potarganych. W Polsce przeglądem idei, stylu bycia i obrzędowości muzyki heavy metalu są festiwale "Metalomaniaków" w Katowicach.

Punki
Ruch młodzieżowy powstał w latach 70-tych w Wielkiej Brytanii i w USA. Przyjmuje się, że pierwszym wydarzeniem publicznym związanym z punkami był koncertowy debiut zespołu "Sex Pistols" w Londynie w 1976 roku. Skandalizujący styl tego zespołu stał się podstawą zachowań subkultur punkowych. W Polsce dużą rolę odegrały zespoły punk-rockowe "Brygada Kryzys", "Tilt". Zanegowany został cały system społeczny i reguły jego funkcjonowania. Postawa skrajnej negacji obejmowała sfery społeczne (rodzina), polityczne (np. parlament), edukacyjne, prawne, ale także tradycję, stąd między innymi niechęć do religii i religijności. Podstawowe atrybuty stylu subkultury punków najwyraźniej uwidaczniają się w stroju: stara skórzana kurtka nabijana ćwiekami, ćwiekowy pas, pieszczotka (branzoleta) na przegubach dłoni, spodnie podarte lub w kolorowe łaty z zamkami błyskawicznymi, ciężkie wojskowe buty-glany. Uzupełnia całość wygolona po bokach głowa, pośrodku włosy ułożone w czub a'la Irokez, do tego kolczyki lub agrafki w uszach. Ruch nie ma żadnych liderów czy oficjalnych ideologów. Tworzą go małe wspólnoty (załogi, które kontaktują się ze sobą okazjonalnie (np. podczas koncertu czy festiwali rockowych, takich jak w Jarocinie).

Rastafarianie (rastamani)
Ruch powstał na Jamajce w drugiej połowie lat 60-tych, choć jego tradycje są znacznie dawniejsze. Obejmuje głównie środowiska murzyńskich imigrantów w Wielkiej Brytanii oraz Murzynów w USA. Ruch zakłada konieczność zwrócenia się ku religii. Jednym z najistotniejszych symboli najczęściej występujących w języku rastafarian jest Babilon rozumiany jako pogrążony w grzechu świat białego człowieka.
W Europie sekta zdobyła duży rozgłos, ale Polska jest jedynym krajem, w którym istnieje ruch białych rastafarian. Pojawili się w latach 80-tych wraz z muzyką Boba Marleya. Wielu z nich wywodziło się z ruchu punk, który w pewnym momencie wydał się im mało twórczy. Ideologia rodzimego rastafarianizmu atakuje głównie sfery moralne rzeczywistości. Światu zła przeciwstawiają oni swoją kulturę: muzykę, styl życia. Żyją w komunach, jedzą żywność przez siebie wyprodukowaną. Nie piją alkoholu, zalecają wegetarianizm. Używają marihuany jako środka pomagającego w medytacjach. Noszą długie galabije, kolorowe wdzianka, w których dominują kolory flagi Organizacji Jedności Afryki – czerwony, żółty i zielony. Ważna jest fryzura tak zwane dready, czyli długie włosy skręcone w wąskie pasma (nie splecione) włosy, których się nie rozczesuje. Ludzie Rasta z natury są spokojni i nie narażają się na ataki innych ugrupowań. Polscy Rastafarianie lat 90- tych to już ostatni przedstawiciele tej sekty.

Sataniści
Na Zachodzie – sekta, ruch kulturowy; w Polsce – subkultura. Ruchy te zawsze były w opozycji wobec chrześcijaństwa i jego doktryny. Satanizm pozwala człowiekowi, który odrzucił Boga, stać się swoim własnym Bogiem. Podstawowym ceremoniałem satanistów są "czarne msze". W Polsce subkultura pojawiła się po 1984 roku na fali popularności zespołów speed- i black-metalowych, takich jak "Kat", "Kreon" i "Fatum". Teksty piosenek tych zespołów zawierają wiele motywów satanistycznych, łącznie z otwartą manifestacją zła i szatana. Polski satanizm jest daleki od pierwowzoru amerykańskiego. Funkcje rytualne przejmują koncerty, w czasie których sataniści występują w „pełnym rynsztunku" – czarnych skórzanych kurtkach z napisem "Ave Lucifer", na szyi odwrócony krzyż. W stroju dominacja kolorów: czarnego i czerwieni. W szczytowych momentach koncertu sataniści podnoszą w górę pięść z dwoma wystawionymi palcami (wskazującym i małym) – symbolem satanistów. Od pamiętnej, zorganizowanej w Jarocinie w 1986 roku "czarnej mszy" sataniści są symbolem dużego zagrożenia dla społeczeństwa, tym samym zostali ulokowani na samym biegunie radykalnej opozycji wobec kultury oficjalnej.
Różne odmiany kultów satanistycznych istniały, jak wiadomo od dawna. Satanizm w obecnej formie dotarł do Polski ze Stanów Zjednoczonych, gdzie w roku 1966 Anton Sandor La Vey, Amerykanin cygańskiego pochodzenia, zwany Czarnym Papieżem, utworzył kościół szatana.
Liczbę satanistów w Polsce trudno określić. Jest ich prawdopodobnie do kilkunastu tysięcy. Osoby uważające się za satanistów różnią się bardzo między sobą pod względem stopnia zaangażowania w ruchu, i można ich podzielić z tego punktu widzenia.
Wyróżniamy typy satanizmu: ideologii i perwersji, oraz sprzeciwu i mocy.
Pierwszy obejmuje osoby najbardziej wtajemniczone. Wyznają one jako zasadę czynienie zła, odrzucenie Boga i kult szatana. Biorą udział w obrzędach ku jego czci, w czasie których dochodzi do profanowania zwłok, zabijania zwierząt i świętokradztwa. Posiadają swoje rytuały z obrzędami wtajemniczenia różnych stopni, nadania imion, "zdrapania" chrztu świętego, czarnych mszy itp. Mają też struktury z kapłanami
i kardynałem, prowincji polskiej.
Druga grupa to młodzież fascynująca się ideologią, a swój związek z nią ujawnia przez udział w obrzędach i spotkaniach, chuligańskie wyczyny, dewastacje kapliczek i cmentarzy, bluźniercze napisy. Wszyscy są fanami muzyki "metalowej". Podobnie jak sataniści z pierwszej grupy, nie są ateistami, ale od Boga się odwracają. Obserwując ogrom zła w świecie uważają, że jest silniejsze niż dobro i opowiadają się za nim przez swoje zachowanie i oddawanie czci szatanowi. Uważają to za wygodniejsze, gdyż szatan nie stawia im żadnych ograniczeń.
Trzecia grupa to młodzież, która przez kolegów zetknęła się z ruchem satanistycznym, przyjęła okresowo pewne obyczaje, zwłaszcza uwielbienie dla muzyki "metalowej", ale nie jest głębiej związana z tą ideologią i nie identyfikuje się z nią tak wyraźnie, jak grupa pierwsza i druga.
Sataniści programowo odrzucają Boga, ale odwrócenie się od Niego nie jest utratą wiary, bo wszyscy wierzą w Boga. Do subkultury satanistów należy młodzież, która w naszym chrześcijańskim społeczeństwie musiała od najwcześniejszego dzieciństwa stykać się z informacjami o Bogu i zwyczajami religijnymi. Wyniki badań wyraźnie wskazują na to, że sataniści, chociaż w zachowaniu zewnętrznym demonstrują odwagę
i brutalność, to u podstaw tej agresji leży niepewność siebie, lęk, poczucie mniejszej wartości i brak akceptacji siebie. Osoby źle oceniające siebie mają z reguły gorsze kontakty społeczne. Tak też jest u satanistów. Walka z innymi ludźmi jest głoszoną regułą postępowania, jednak dotarcie do głębszych motywów ich zachowań wskazuje, że u źródeł tej postawy nie leży poczucie siły i wielkości, ale przeciwnie własnej małości. Sztuczne i hałaśliwe zaznaczenie siebie, starania o szokowanie otoczenia, służą zagłuszaniu dręczącego poczucia małej wartości własnej.

Skinheadzi (skini)
Skini, pojawili się w Wielkiej Brytanii w latach 70-tych, później w pozostałych krajach Europy. W Polsce zaczęli być widoczni w latach 1982-83. Wywodzą się ze slumsów wielkich miast i rekrutują się z młodych bezrobotnych. Ostrzyżeni na łyso, ubrani w stroje robocze, to jest toporne buciska martensy, dżinsy lub spodnie i kurtki wojskowe. Szokują wyglądem. Skinheadzi ześrodowiskowali i spotęgowali to co w ruchu punk było wulgarne i szowinistyczne. Utożsamiają się z ruchami, które preferują kult siły, między innymi z organizacjami neofaszystowskimi. Dewizą życiową naszych skinów jest walka o Polskę dla Polaków, ulubionymi hasłami są: „Polish Power", „Żydzi do gazu", „White Power".
Ze szczególną agresywnością odnoszą się do Murzynów i Arabów. Najbardziej zaangażowani politycznie toczą zacięty bój z anarchistami. Skini do wszystkich subkultur nastawieni są wrogo, nawet między sobą nie są zgodni. Agresję wyładowują na manifestacjach, koncertach rockowych i meczach piłkarskich. Polscy skini, są kontynuacją gitowców. Posiadają swą własną wewnętrzną strukturę grupy, opartą na dyscyplinie i podporządkowaniu w hierarchii władzy. Znaczna część rodzimych skinów to młodzież, która weszła w konflikt z prawem, lub członkowie ich rodzin popełnili przestępstwa.
Nazywani bywają również skinami, skinersami, skinerami, ogolonymi głowami, skórogłowami, ostrzyżonymi, łysymi czaszkami, łysymi pałami.
Skinersi – to młodzi na ogół ludzie, dobrze zbudowani, którzy bardzo dbają o swoją kondycję i sprawność fizyczną, propagują kult siły, uprawiają sporty zwłaszcza te, które poprawiają im sprawność i siłę oraz dają przewagę w walce.
Niektórzy polscy skinerzy w imię idei nacjonalizmu napadają na obcokrajowców. Przejawiają antypatyczne postawy wobec Murzynów, Arabów i kolorowych emigrantów przyjeżdżających do Polski. Zwalczają inne subkultury – punków, metalowców, satanistów.
Skinheads ześrodkowali i spotęgowali to, co w ruchu punk było wulgarne i szowinistyczne. Swastyka i inne narodowosocjalistyczne emblematy są dla nich symbolem identyfikacji ze skrajnie prawicowymi ideałami rasistowskimi. Ideologia ruchu to jawna agresja, będąca negacją wszelkich norm humanistycznych ideałów.
Skejci (skaterzy)
Skateboarding (jazda na rolkach i deskorolce) to sport, który pojawił się w latach
70-tych w USA i krajach Europy Zachodniej. W Polsce pierwsze grupy skejtów powstały pod koniec lat 70-tych w Warszawie. Po kilku latach ta aktywność zabawowo-sportowa stała się na tyle modna i atrakcyjna, że stała się podstawą organizowania się młodzieży w nieformalne grupy o charakterze subkulturowym.
Główne cechy skejtów to spontaniczność, luz i podkreślanie niezależności. Przynależność do subkultury jest manifestowana przez specyficzny ubiór: czapki baseballówki lub chustki bandanki, obszerne bluzy z kapturami, luźne podkoszulki z logo producentów desek, spodnie typu bermudy, oraz specjalne buty. Wizerunku dopełniają, zakładane na łokcie i kolana, kolorowe ochraniacze. Moda na bycie skejtem została szybko podchwycona i rozwinięta przez rynek i media. Sympatycy subkultury mogą sprawdzić swoje umiejętności sportowe podczas zawodów, zaopatrzyć się w specjalistycznych sklepach w sprzęt i kultową odzież oraz przeczytać adresowane do miłośników deski wydawnictwa.

Jumacy (jumole)
To młodzi ludzie, dla których źródłem dochodu są kradzieże sklepowe, dokonywane za granicą (przede wszystkim w Niemczech). Pochodzą w większości z przygranicznych terenów Polski Zachodniej. Jumacy kradną zwykle drogie towary (kosmetyki, sprzęt elektroniczny, aparaty fotograficzne), które następnie sprzedają paserom. Podobnie jak dresiarze lubią imponować swoją zamożnością: bawić się w drogich lokalach i modnych dyskotekach, bogato się ubierać, jeździć ekskluzywnymi samochodami.

5. Subkultury medialne

Współczesna cywilizacja, w której dominującą rolę odgrywają multimedia, zwłaszcza Internet, z jednej strony przybliża do siebie ludzi z różnych rejonów świata, z drugiej zaś, co wydaje się być paradoksalne – oddala ich od siebie. Podobne przeobrażenia występują także w obszarze subkultur młodzieżowych, których przedstawiciele – jak się wydaje – częściej spotykają się w wirtualnej rzeczywistości niż w realnym życiu.
Współczesne, interaktywne systemy informacyjne zrywają dotychczasowe kanony porozumiewania się. Internauci posiadają więc znacznie większą swobodę programowania spotkań z osobami, które podzielają ich zainteresowania. Poruszanie się w wirtualnej rzeczywistości staje się formą przygotowania do życia w społeczeństwie post-modernistycznym, zdominowanym przez kulturę informacyjną.

Cyberpunki
Oznacza – w przeciwieństwie do tradycyjnych punków – odmienną jakość socjalizacji. Cyberpunk należy już do XXI wieku. Jego tożsamość wyznacza wizja społecznego funkcjonowania, które zdominowane jest przez nowoczesne technologie. Subkultura ta nawiązuje do rzeczywistości cybernetycznej – komputerowo generowanego świata,
w którym dominuje hasło: „wszystko jest na sprzedaż” (przede wszystkim nieśmiertelność), zamawiane przez ludzi cyborgów: zdegenerowanych i pozbawionych moralności, zamieszkujących wielkie miasta, w których panuje wszechobecna urzędnicza kontrola elektroniczna. W świecie cyberpunków następuje eliminacja tego, co
w przeszłości uważano za wartość nadrzędną: miłość, przyjaźń, samorealizacja, twórczość. W aspekcie socjologicznym jest to świat anomii społecznej, świat odrazy wobec wszelkich wymiarów moralności, nastawiony wyłącznie na biologiczne formy przetrwania.

Gracze komputerowi
Zabawa w przemoc, dzięki sieci komputerowej, osiąga poziom masowej rozrywki. Jej rozwojowi sprzyja subkultura graczy komputerowych, którzy w tym celu wykorzystują nowoczesne programy komputerowe. Osoby te spotykają się w różnego rodzaju klubach, salonach gier, internetowych kawiarenkach, po to aby zetknąć się z tym, co ich łączy: cybernetycznym światem, rodzajem sztucznego raju – dla wtajemniczonych.
Interaktywny charakter gier komputerowych pełni ważną rolę w procesie socjalizacji. Zachodzi on między innymi poprzez mechanizm identyfikacji polegający na wcielaniu się we właściwości osobowe ekranowego bohatera. W wyniku modelowania następuje uczenie się agresji, która często warunkuje ostateczny efekt – bycie zwycięzcą. Gry komputerowe stymulują potrzebę bycia agresywnym w domu, w grupie rówieśniczej. Dzieci spędzające wiele godzin przed komputerem, bardziej skłonne są w porównaniu z innymi, do demonstrowania zachowań agresywnych, częściej bywają nieufne, drażliwe, podejrzliwe. Gry znieczulają moralnie, szczególnie dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej.

Hip-hopowcy
Polski rodzaj hip-hopu, wraz z pojawieniem się w Koszalinie sceny break-dance’owej dotarł dzięki filmom. Jego amerykańska odmiana z początku lat 70-tych wiąże się z polską „mutacją”, beznadziejnością egzystencji mieszkańców szarych blokowisk. Dzięki mediom, zarówno polscy jak i amerykańscy „blokersi”, stali się swoistą subkulturą młodzieży dotkniętą skutkami bezrobocia. Sfrustrowani młodzi ludzie zaczęli „nawijać” monologi utrzymane w jednostajnym rytmie. W ten sposób powstał rap, odmiana pieśni protestacyjnej, będącej wyrazem ekspresji „blokersów” z zaniedbanych, szemranych dzielnic, do których nawet policjanci obawiali się zaglądać.
Hip-hop to w istocie subkultura buntu, która łączy przeciwstawne „ideologie” i style przystosowania społecznego. Wszystkich jednoczy ulica – policjanta, gangstera, jak i człowieka pracy.
Polscy „blokersi” przy pomocy mediów docierali do szerszej widowni, dzieląc się swoimi doświadczeniami, wyrażając protest wobec życia w szarym blokowym „getcie”, życia zdominowanego przez narkotyki, alkohol, kradzieże, włamania i rozboje. Teksty wykonywanych, przez nich utworów łączą ich osobiste doświadczenia z pragnieniem odmiany życia. Zawierają w sobie rodzaj mieszanki wybuchowej: wulgarny język opisujący życie drobnych przestępców: dealerów narkotyków, kieszonkowców czy samochodowych włamywaczy. Dzięki mediom nastąpiła także komercjalizacja tego rodzaju społecznego protestu: „nawijanie” za pieniądze pozbawiło go autentyzmu.
Polski rap jest poniekąd odpowiedzialny za „dobre” samopoczucie tzw. dzieci ulicy, które choć skrzywdzone – nie usiłują samorealizować się w innych realiach, nawet gdyby istniały ku temu szanse.

Clubbing
Subkultura ta, w istocie stworzona przez medialne formy identyfikacji, oznacza szerszą ofertę subkulturowego współistnienia grupy ludzi związanej podobnymi zainteresowaniami, wzorcami, wartościami. Dla osób postronnych, zjawisko clubbingu oznacza wyłącznie pewien styl życia, modę zawartą w preferowanych „uniformach”, w tym także rodzaj muzyki techno. „Być” w tym przypadku oznacza często „mieć”, ale niekoniecznie poprzez „przekręt”. Klubowicze to ludzie zapracowani (pracoholicy). Wierzą w to, iż całkowite posłuszeństwo firmie można „ wyleczyć” w sobotnio – niedzielny weekend.
Do takiej formy relaksu namawiają ich media, usiłujące zastąpić psychoterapię.
Subkultura clubbingu to zjawisko stosunkowo nowe. Trudno jednoznacznie stwierdzić czy wynika ona jedynie z problemów egzystencjonalnych jednostek czy z „uwiedzenia” propozycjami wszechobecnej reklamy. W aspekcie potocznym, to jedynie forma spędzania czasu. Klubowicze, bawiąc się przy dźwiękach techno, rave, house –nie narzekają na ustrój (zarabiają znacznie więcej niż ich rodzice zatrudnieni kiedyś w państwowych firmach). Czują się szczęśliwi, mają pozytywny stosunek do życia, szacunek wobec siebie. Lubią się bawić i nietypowo ubierać. Stały motyw ich filozofii to bycie lepszym od pozostałych: szalikowców, skinów, blokersów.
Subkultura clubbingu łączy ludzi, którzy nie chcą z polityką mieć wiele wspólnego: liczą wyłącznie na własne siły. Odrzucają wszelką „ ideologię”, która kojarzy im się z manipulacją. Jako odbiorcy mediów, starają się wyjść poza unifikujące formy przystosowania.

Medialny underground
Jest kojarzony z istnieniem tzw. sceny hackerskiej. Hakerzy czy komputerowi włamywacze dzielą się na tych, którzy wyznają pewne zasady etyczne – włamują się nie dla korzyści majątkowych, ale z chęci sprawdzenia siebie, oraz crakerów włamujących się do oprogramowania w celach rabunkowych.
Styl życia hackerów jako subkultury, przypomina mroczną wizję przyszłości zawartą m.in. w filozofii cyberpunkowej. Sposób myślenia hackerów opiera się na kulcie indywidualizmu, samodzielności, a także anarchistycznej wizji wolności, szczególnie w dziedzinie przepływu informacji.
Spotkania hakerów odbywają się głównie w USA i w Europie Zachodniej, lecz niewinne próby organizowania podobnych spotkań mają miejsce także w Polsce.

Cybermaniacy
Dzięki rozwojowi sieci informatycznej wykorzystują możliwości cyberprzestrzeni. Jest to miejsce ich samorealizacji, poszukiwania wartości. Tworzą rodzaj wspólnoty (cyberwięzi, cyberrole), która dzięki Internetowi (odpowiednie strony, poczta elektroniczna) cieszy się dużym zainteresowaniem młodzieży. Ta cybernetyczna wspólnota wyłamuje się z jakichkolwiek ram władzy (rodzicielskiej, szkolnej, symbolicznej – zawartej w przekazach kultury).

Fakt, iż coraz więcej młodych ludzi w Polsce spędza wolny czas przed komputerem upatrując w nim szansy zaistnienia, przetrwania, wybicia się – niesie wiele zagrożeń, gdyż sprzyja:
– Pogłębieniu się kulturowego dystansu między starszym a młodszym pokoleniem.
– Dominacji elektronicznych form komunikowania się, które eliminują kulturę żywego słowa (zagrażają także istnieniu książki).
– Uzależnieniu komputerowemu (cybermaniacy nie mogą rozstać się z klawiaturą), wykazują brak zainteresowania innymi formami aktywności, tracą kontakt
z rzeczywistością, zaniedbują się w nauce.
– Kontaktowaniu młodych ludzi, m.in. z pornografią (cyberporno).

6. Oddziaływania profilaktyczne

Ze względu na dużą ilość i wzajemne przenikanie się zmian rozwojowych w stosunkowo krótkim czasie, okres dorastania jest uważany za szczególnie konfliktogenny w życiu człowieka. Trudności w zakresie psychospołecznego funkcjonowania młodzieży mają szereg źródeł. Intensywne przemiany procesów hormonalnych powodują niestabilność i skrajność emocji. Szybki rozwój poznawczy pociąga za sobą skłonność do krytyki oraz wyrażania radykalnych poglądów. Wzrasta poziom samoświadomości, co jednak rzadko wiąże się u osób dorastających z posiadaniem adekwatnej samooceny. Rozwój tożsamości i kształtowanie się indywidualnej drogi życiowej wymaga rozwiązania wielu pojawiających się problemów. Młody człowiek podejmuje ważne życiowe decyzje (np. dotyczące kierunku kształcenia), ma do rozwiązania konflikt pomiędzy zależnością od rodziców a nasiloną potrzebą autonomii, przeżywa pierwsze fascynacje płcią odmienną i sferą erotyki. Charakterystyczną cechą niedojrzałej osobowości jest też tzw. bliska motywacja, czyli typowe dla części młodzieży nastawienie na „tu i teraz”, połączone z nieumiejętnością budowania planów życiowych i odraczania gratyfikacji (Obuchowski, 1993).
Zdolność do konstruktywnego przezwyciężenia kryzysu okresu dorastania zależy w dużej mierze od wsparcia, jakie młody człowiek otrzymuje od rodziców i wychowawców. Osoby odpowiedzialne za wychowanie młodzieży powinny przede wszystkim unikać błędów, często popełnianych w relacjach z osobami dorastającymi. Typowe błędy wychowawcze, towarzyszące próbom wpłynięcia na postępowanie młodzieży, to np. stosowanie porównań, obwinianie i krytykowanie, moralizowanie, przyjmowanie postawy męczennika, wychowanie zbyt surowe lub niekonsekwentne oraz posługiwanie się ironią i sarkazmem podczas zwracania uwagi na niewłaściwe zachowanie (Faber i Mazlish, 1992; Obuchowska, 1996).
Dla rodziców i opiekunów przeobrażenie się ich dziecka w osobę dorosłą to zazwyczaj trudny czas. Wymaga bowiem postępowania spokojnego, uważnego, a przy tym nacechowanego empatią i zrozumieniem potrzeb pociech opuszczających rodzinne gniazdo.
W toku dorastania należy kłaść coraz większy nacisk na demokratyzację wzajemnych relacji w rodzinie. Wraz z wiekiem powinien rosnąć zarówno zakres praw, jak i podejmowanych przez młodzież zobowiązań. Przejawem tych zmian jest możliwość wyrażania przez nastolatków swojego zdania, współdecydowanie o istotnych sprawach rodzinnych oraz ze strony rodziców, branie pod uwagę również opinii dorastających dzieci.
Inne ważne zasady postępowania to:
– Zasada akceptacji, która kładzie nacisk na poszanowanie przez rodziców indywidualnych wyborów ich dzieci oraz prawa do podążania własną drogą życiową,
– Zasada wiarygodności, która podkreśla wagę zgodności poglądów deklarowanych przez dorosłych z ich codziennym postępowaniem,
– Zasada poszanowania intymności, według której młodzież ma takie samo, jak człowiek dorosły, prawo do posiadania tajemnic i sfery intymnej; oczywiście nie zwalnia to opiekunów od powinności interesowania się życiem ich dorastającego dziecka i przeciwdziałania ewentualnym zagrożeniom,
– Zasada równych zobowiązań, czyli dotrzymywanie umów i realizacja ustaleń zarówno przez dzieci, jak i dorosłych,
– Zasada prośby, która mówi, że najbardziej efektywnym sposobem zwracania się do młodych ludzi jest formułowanie jasnych, stanowczo wyrażonych, próśb,
– Zasada otwartości na informacje, będąca przypomnieniem, że młodzież ma prawo do krytyki, a krytyka bywa zasadna; umiejętność korzystania z rad udzielanych przez swoje dzieci jest ważna również dlatego, że dowartościowuje młodego doradcę,
– Zasada humoru, która wskazuje na skuteczny sposób rozładowania wewnątrz-rodzinnych napięć: zdystansowanie się od problemu i śmiech z własnych słabości (Obuchowska, 1996).
Także środowisko szkolne staje przed zadaniem stworzenia środowiskowego programu profilaktyki, w którym powinny być zintegrowane działania profilaktyczne ze szkolnym programem wychowawczym i środowiskiem lokalnym. Działania profilaktyczne, które zostaną podjęte powinny być przemyślane, zaplanowane i poprzedzone dokładną diagnozą potrzeb. Społeczeństwo, które zapewni młodzieży odpowiednie warunki do tworzenia pozytywnych postaw społeczno – moralnych oraz umożliwi dobry start nie będzie mogło mówić, że dzisiejsza młodzież jest zła.
Celem działań profilaktycznych jest więc powstrzymywanie lub ograniczanie zachowań niekorzystnych społecznie, zwiększanie zdolności do podejmowania przez człowieka konstruktywnych decyzji, usuwanie lub ograniczanie zewnętrznych zagrożeń, podnoszących ryzyko powstania zachowań dewiacyjnych oraz doskonalenie zasobów radzenia sobie z zagrożeniami. Szczególną grupę programów profilaktycznych adresowanych do młodzieży stanowią programy wczesnej interwencji, realizowane z dziećmi i młodzież z tzw. grupy wysokiego ryzyka. Do grupy wysokiego ryzyka zaliczane są te jednostki, które charakteryzują: wagary lub porzucenie szkoły, ucieczki z domu, życie w trudnych warunkach ekonomicznych, wychowywanie się w rodzinie, w której występują różnego rodzaju patologie (uzależnienia, przestępczość, prostytucja), doświadczanie przemocy fizycznej, seksualnej, przebywanie w towarzystwie osób zdemoralizowanych, podjęcie próby samobójczej, przejawianie zachowań agresywnych, dokonywanie przestępstw, przejawianie niekonwencjonalnych zachowań seksualnych.
Programy wczesnej interwencji polegają na identyfikacji dzieci i młodzieży przeżywających pierwsze trudności oraz udzieleniu im skutecznej pomocy w takiej formie, która ograniczy lub uniemożliwi powstanie poważniejszych zaburzeń.
Program profilaktyczny powinien być ukierunkowany na:
– Pomoc dzieciom i młodzieży poprzez: pracę terapeutyczną (psychoterapia indywidualna i grupowa), tworzenie warunków do rozwoju zainteresowań, zajęcia logopedyczne, działalność opiekuńczą w postaci zajęć świetlicowych i klubowych oraz dożywiania,
– Pomoc rodzinie: oddziaływania psychoedukacyjne oraz mediacje w przypadku kryzysów rodzinnych,
– Pomoc w środowisku szkolnym: wyrównywanie braków dydaktycznych, wszechstronna współpraca z nauczycielami, pedagogami szkolnymi oraz
z wychowawcami klas, mająca na celu wspólne podejmowanie decyzji dotyczących uczniów, podnoszenie kwalifikacji do pracy z dziećmi i młodzieżą z grupy wysokiego ryzyka, a także udzielanie wsparcia w rozwiązywaniu trudnych sytuacji wychowawczych.
Poza tym, by zapobiegać możliwościom uczestnictwa młodzieży w podkulturach, trzeba stworzyć dorastającemu pokoleniu warunki rozwoju, w których ich potrzeby i pragnienia byłyby pełniej uwzględniane i zaspokajane.
Należy zwłaszcza:
– Ukierunkowywać samorealizację młodzieży na zachowanie twórcze, a zarazem akceptowane społecznie,
– Wdrażać i rozszerzać możliwości korzystania z dorobku i osiągnięć kultury globalnej oraz alternatywnej,
– Tworzyć instytucje spędzania czasu wolnego dostępne dla ogółu młodzieży, a zarazem wnoszące w ich życie pewne wartości i przeżycia,
– Modyfikować działalność różnych typów i rodzajów szkół, eliminując
w szczególności przestarzałe formy i sposoby nauczania, konserwatywne metody postępowania nauczycieli, uatrakcyjniając przyswojenie wiedzy wraz z wdrażaniem do samodzielności i twórczego, konstruktywnego myślenia,
– Tworzyć w szkole taki klimat, aby uczniowie chcieli w niej przebywać i zdobywać wiedzę,
– Upowszechniać organizacje przyciągające młodzież atrakcyjnymi metodami działania, umożliwiającymi jej prawidłową samorealizację,
– Skierować uwagę parlamentu i partii rządzących na problemy młodzieży tak, aby były one dostrzegane nie tylko w akcjach doraźnych (np. w czasie wyborów), zaś podejmowane decyzje uwzględniały zdanie młodzieży.

Wszystkim działaniom i poczynaniom społeczno – wychowawczym winna towarzyszyć odpowiedzialność moralna osób dorosłych za losy dorastającego pokolenia. Każdy dorosły ma mniej lub bardziej liczne powiązania młodym pokoleniem. Stad realizacja tych z pozoru prostych wskazań w praktyce życia codziennego nie jest łatwa. Tym bardziej, że w realiach trudnej i skomplikowanej rzeczywistości społecznej część osób dorosłych jest zagubiona i nie radzi sobie z własnymi problemami. Stąd też trudno im prawidłowo oddziaływać na młode pokolenie. Ponadto część dorosłych osób uważa, że ma panaceum na wszystko i najlepiej wie jak pokierować młodzieżą. Osoby te nie znoszą żadnych protestów i sprzeciwów, zwłaszcza ze strony młodych ludzi, uważając, że oni niczego jeszcze nie przeżyli i nie doświadczyli. Dlatego też – w ich przekonaniu – młodzi powinni wyłącznie słuchać i wykonywać polecenia dorosłych. Jeszcze inni dorośli w pogoni za różnymi wartościami zapominają o młodym pokoleniu, nie dostrzegają lub bagatelizują problemy życiowe dorastających jednostek.
Jak wynika z powyższych rozważań, wychowanie dorastających dzieci nie jest procesem łatwym. Stosowanie się do zasygnalizowanych zaleceń pozwala zminimalizować oddziaływanie czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi. Wsparcie rodziców
i wychowawców umożliwia zbudowanie przez młodego człowieka podstaw satysfakcjonującego wewnętrznie, twórczego życia.


Bibliografia

1. Adamski F. Socjologia małżeństwa i rodziny. PWN, Warszawa 1984.
2. Bogusz J. (red.) Kontestacja młodzieżowa. Moda czy poszukiwanie alternatywnego stylu życia. Warszawa 1987.
3. Cekiera C. Subkultury młodzieżowe – skinheadzi. Problemy Alkoholizmu 1994, nr 4.
4. Czapów C. Chuligaństwo jako rola społeczna. Prawo i Życie 1996, nr 2.
5. Dziewiecki M. Cielesność, płciowość, seksualność. Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2000.
6. Faber E., Mazlish A. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań 1992.
7. Filipiak M. Socjologia kultury. Zarys zagadnień. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996.
8. Gaś Z. Profilaktyka uzależnień. WSiP, Warszawa 1993.
9. Gaś Z. B. Psychoprofilaktyka. Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
10. Górecki T. Patologia młodzieżowej podkultury kibiców sportowych. Kultura Fizyczna 1989, nr 9-10.
11. Gwozda M., Krawczak E. Subkultury młodzieżowe. Pomiędzy spontanicznością
a uniwersalizmem. W: M. Filipiak (red.) Socjologia kultury. Zarys zagadnień. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996.
12. Jędrzejewski M. Młodzież a subkultury. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999.
13. Jędrzejewski M. Od subkultur klasycznych do medialnych. Remedium, 2002.
14. Kalinowski M. Sataniści, rastafarianie, skini i inni. Opieka, Wychowanie, Terapia. 1990, nr1-2.
15. Kossowski P. Dziecko a reklama telewizyjna. Warszawa 1999.
16. Kozaczuk F., Urban B. Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2001.
17. Kryczka P. Społeczność osiedla mieszkaniowego w wielkim mieście. PWN, Warszawa 1981.
18. Kwaśniewski J. Koncepcje podkultur dewiacyjnych. W: A. Podgórecki (red.) Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa 1976.
19. Mika S. Psychologia społeczna dla nauczycieli. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998.
20. Müller T. Młodzieżowe podkultury. Wiedza Powszechna, Warszawa 1987.
21. Obuchowska I. Drogi dorastania. WSiP, Warszawa 1996.
22. Obuchowska I. Adolescencja. W: B. Harwas – Napierała i J. Trempała (red.) Psychologia rozwoju człowieka. PWN, Warszawa 2001.
23. Obuchowski K. Człowiek intencjonalny. PWN, Warszawa 1993.
24. Pęczak M. Mały słownik subkultur młodzieżowych. Wydawnictwo „Semper”, Warszawa 1992.
25. Pospiszyl K. Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych młodzieży. PWN, Warszawa 1973.
26. Przetacznikowa M., Włodarski Z. Psychologia wychowawcza. PWN, Warszawa 1981.
27. Siemaszko A. Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych. PWN, Warszawa 1993.
28. Sołtysiak T. Młodzież o podkulturach. Bydgoszcz 1993.
29. Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN, Warszawa 1973.
30. Thorn T. Mody, kulty, fascynacje, tłum. Wydawnictwo „Muza” SA, Warszawa 1999.
31. Wilk E. Krucjata łysogłowych. Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1994.
32. Wójcik J. W. Od hipisów do satanistów. Wydawnictwo „Eureka”, Kraków 1992.
33. Zajączkowski K. Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Wydawnictwo „A. Marszałek”, Toruń 1997.
34. Ziemska M. Postawy rodzicielskie. Wiedza Powszechna, Warszawa 1973.
35. Ziemska M. Rodzina a osobowość. Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.