Niepowodzenia szkolne

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Każdy uczeń, zarówno bardzo dobry, średni czy słaby może doznawać powodzeń jak i niepowodzeń szkolnych.
„Powodzenie szkolne kojarzy nam się z optymalnymi, w stosunku do możliwości i warunków pracy ucznia, jego osiągnięciami w nauce i wychowaniu.” Okoń W.
Natomiast niepowodzenia szkolne to „sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.” Kupisiewicz Cz.
Skala i charakter tych sytuacji mogą być bardzo różne. Zdarza się, że nauczyciele początkowo nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, choć rzeczywiście one istnieją. Zbagatelizowane prowadzą z kolei do niepowodzeń jawnych, z którymi mamy do czynienia wówczas, gdy nauczyciel stwierdza już duże braki w opanowanej przez uczniów wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki ich pracy jako niedostateczne.
Gdy ocena niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia stanowi ona wskaźnik jawnego opóźnienia przejściowego, które przez podjęcie przez szkołę odpowiednich środków może być zlikwidowane.
Jednak, gdy całoroczna praca ucznia oceniona jest jako niedostateczna, prowadzi ona do drugoroczności lub wieloroczności, które są przyczyną sprawczą i formalną odsiewu, czyli przerwania nauki szkolnej przed jej ukończeniem. Niepowodzenia szkolne, a zwłaszcza drugoroczność i odsiew uczniów, są zjawiskiem bardzo niepożądanym. Drugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów, zniechęca do pracy, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje kompleksy, zaburzenia w zachowaniu, a nawet prowadzi do zahamowania prawidłowego dotychczas rozwoju umysłowego dziecka. Jeżeli drugoroczność doprowadzi ucznia do wieloroczności, a ta do odsiewu, ma to jeszcze poważniejszy wpływ na jego dalsze losy.
Osoby takie zasilają szeregi ludzi niewykwalifikowanych, nieprzystosowanych do życia w nowoczesnym społeczeństwie, mając często mniejsze szanse we współzawodnictwie z innymi, wykolejają się i łatwo wpadają w kolizję z normami życia społecznego.
Konopnicki często termin „niepowodzenia szkolne” określa zamiennie terminem „opóźnienia szkolne” lub „opóźnienie uczniów w nauce szkolnej.”
Uczniowie opóźnieni „to nie tylko drugoroczni, ale wszyscy, którzy z takich czy innych powodów nie czynią zadowalających postępów w nauce.”
Autor wymienia również następujące rodzaje opóźnień szkolnych:
- opóźnienia programowe - odnoszące się do braków w wiadomościach szkolnych, które mierzy się brakami występującymi w wiadomościach uczniów w stosunku do obowiązującego programu nauczania,
- opóźnienia organizacyjne – dotyczące uczniów, którzy z różnych przyczyn powtarzają daną klasę lub kiedykolwiek byli repetentami,
- opóźnienia indywidualne – odnoszące się do uczniów, którzy pracują, ale osiągają wyniki gorsze niż mogliby osiągnąć z racji swoich zdolności.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych są wielorakie i złożone. Możemy do nich zaliczyć: niechętny stosunek do nauki, lenistwo, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, niewłaściwa praca dydaktyczno – wychowawcza nauczycieli.
Konopnicki mówi o takich kompleksach przyczyn niepowodzeń szkolnych, jak: intelektualne, emocjonalne, społeczne i szkolne.
Wbrew powszechnemu mniemaniu przyczyny niepowodzenia w nauce szkolnej nie tkwią głównie w brakach intelektualnych, ogólnych czy specjalnych. Na pierwszy plan musimy raczej wysunąć przyczyny społeczne, później silnie z nimi powiązane przyczyny emocjonalne, a dopiero na końcu intelektualne.
Przyczyny społeczno-ekonomiczne niepowodzeń uczniów w nauce szkolnej określamy jako całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym jak i poza szkolnym.
Badania wykazują, że dzieci mające trudne warunki materialne uzyskują stosunkowo najsłabsze wyniki nauczania. Szkodliwy wpływ na ich osiąganie ma również niekorzystna sytuacja rodzinna, brak odpowiedniej opieki, niski poziom życia umysłowego rodziny oraz słaby dostęp do środków upowszechniania kultury.
Kolejną przyczyną niepowodzeń szkolnych są czynniki biopsychiczne, do których zaliczamy „zarówno zadatki wrodzone, np. anatomiczną strukturę mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.
Nie można jednak na podstawie słabych postępów w nauce wnioskować o słabych zdolnościach. Słabe postępy mogą mieć bardzo wiele przyczyn, nie mających nic wspólnego z wrodzonym niedorozwojem lub wadami organicznymi.
Na podstawie badań nad wpływem inteligencji na losy uczniów stwierdzono, że do podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku.
Poziom pracy dydaktyczno - wychowawczej ustalony jest dla uczniów o zdolnościach przeciętnych, co powoduje, że jest za niski dla dzieci bardzo zdolnych i zarazem za wysoki dla mniej zdolnych. W wyniku powstałych konfliktów uczniowie wykazują zaburzenia w zachowaniu: są aroganccy, kłamią, wagarują i zaczyna się ich określać mianem uczniów trudnych.
Zachowania te nie są spowodowane jednak brakiem zdolności, ale niepowodzeniem szkolnym, którego przyczyną jest inny rodzaj zdolności niż ten, którego wymaga szkoła.
Duży wpływ na słabe postępy w nauce mają również złe warunki życia uczniów, które często hamują rozwój ich zdolności i talentów, a niekiedy wręcz go uniemożliwiają.
Wśród czynników biopsychicznych determinujących postępy w nauce, niemałą rolę odgrywają: temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych, niestałość emocjonalną, zły stan zdrowia.
Badania nad wpływem temperamentu wykazały, że nieprzeciętną inteligencję słowno-pojęciową i zdolności do nauk matematyczno-przyrodniczych i filozoficznych wykazują sangwinicy i melancholicy, natomiast zdolności do nauk technicznych, a jednocześnie brak zdolności do „nauk abstrakcyjnych” wykazują flegmatycy.
Uczniowie wyróżniający się słabą wolą i brakiem wytrwałości robią w nauce słabe postępy w stosunku do ich inteligencji.
Ogromny wpływ na niepowodzenia szkolne mają defekty narządów zmysłowych, a przede wszystkim wzroku i słuchu. Defekty te nie dostrzeżone w porę, zwłaszcza u uczniów najmłodszych, którzy nie zdają sobie sprawy z ich istnienia, utrudniają im normalną naukę, a w pewnych sytuacjach stanowią źródło zaburzeń rozwoju psychicznego.
Niekorzystny wpływ na wyniki w nauce szkolnej wywierają zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz choroby somatyczne.
Jedną z form zaburzeń procesów nerwowych jest niestałość emocjonalna, tzn. stan, w którym jednostka reaguje nieproporcjonalnie silnie do podniety oraz wykazuje nieopanowanie emocjonalne, brak cierpliwości, wytrwałości w pracy, niezdolność skupienia uwagi. Często jednak zaburzenia te są nie tylko przyczyną, ale nieraz skutkiem niepowodzeń szkolnych.
Zaburzeniami hamującymi postępy dzieci w nauce są również zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych. Do najbardziej typowych należą brak motywów uczenia się, powolne tempo myślenia, niestałość uwagi wskutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywanie braków depresyjno-lękowych, szybkie męczenie się wykonywaną pracą umysłową.
Wymienione czynniki biopsychiczne występują przeważnie łącznie i w wielu wypadkach tworzą łańcuch przyczynowo-skutkowy, co powoduje trudność w ustaleniu wpływu każdego z nich na powstawanie
i rozmiar niepowodzeń szkolnych.
Jak twierdzą psychologowie i pedagogowie nie możemy przeceniać wpływu czynników społeczno – ekonomicznych i biopsychicznych na powodzenie lub niepowodzenie szkolne.
Niezmiernie ważnym czynnikiem decydującym o losach szkolnych uczniów jest praca dydaktyczno-wychowawcza szkoły i nauczyciela.
Wpływ na postępy w nauce lub ich brak mają zarówno treści, formy, metody nauczania, warunki w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza, jak i kwalifikacje zawodowe nauczyciela, jego osobowość
i poziom moralny.
Wszyscy badacze są zgodni co do przyczyny dominującej niepowodzeń szkolnych, którą przypisują niewłaściwej pracy nauczyciela, niekorzystnym warunkom zewnętrznym tej pracy oraz zastosowaniu nieodpowiednich metod i środków.