Teoria Motywacji w/g A. Maslowa

1. Wprowadzenie

Twórcą teorii motywacji był Abraham H. Maslow, który wyjaśnił w niej zarówno działania redukujące napięcie jak i działania wzmacniające je. Wg Maslowa potrzeby ludzkie mają charakter strukturalny, stąd też, mówimy o teorii hierarchii potrzeb. W swej koncepcji przeciwstawił motywację braku (w ramach, której organizm stara się odzyskać równowagę psychiczną) i motywację wzrostu, kiedy jednostce chodzi o coś więcej, aniżeli tylko redukcja deficytu i zaczyna ona poszukiwanie zmierzające do pełnej realizacji drzemiącego w niej potencjału.
Podwaliną owej teorii są pewne założenia metodologiczne wywodzące się z psychologii całości (holistycznej), według której procesów tworzących się w psychice człowieka nie można badać i rozpatrywać tylko w sposób analityczny, tzn. poszukując elementarnych zjawisk z których konstytuuje się większą całość. Na pytanie: ile i jakie są podstawowe czynniki determinujące postępowanie człowieka, Maslow odpowiada, że ilość motywów jest praktycznie niezliczona, lecz nie stanowią one sumy odrębnych elementów, ale zespół przejawów pewnej ograniczonej liczby podstawowych tendencji – potrzeb podstawowych. Koncepcja psychoanalityczna zakłada, że czynnikami decydującymi o zmienności motywacji są konflikty i frustracje. Maslow i w tej kwestii przyjął odmienne stanowisko zgodnie z którym zaspokojenie potrzeb niższego rzędu prowadzi do pojawienia się potrzeb wyższych, a to stanowi główny mechanizm zmian.


2. Piramida potrzeb

Zgodnie z koncepcją Maslowa potrzeby stanowią określoną hierarchię, układającą się w sekwencję od prymitywnych do zaawansowanych. Obrazuje to poniższy schemat:

Transcednecja, czyli potrzeby wyższych stanów świadomości i kosmicznej wizji stopienia jednostki z wszechświatem. Dotyczy nielicznych u których rozwija się pragnienie przekroczenia jaźni w celu osiągnięcia jednostki z siłami ducha.

Samoaktualizacja – potrzeba ta rodzi się u osób, które są syte, czują się bezpieczne, kochane i same też kochają, pewne siebie, myślące i twórcze. Osoby te z racji zaspokojenia potrzeb niższego rzędu cechuje samoświadomość, samoakceptacja. Wrażliwość społeczna, twórczość, spontaniczność oraz otwartość na nowe wyzwania.

Potrzeby estetyczne – ludzkie pragnienie piękna i harmonii, stanowiące twórczą stronę człowieczeństwa.

Potrzeby poznawcze – mózg ludzki wymaga stymulacji intelektualnej, z czym też wiąże się motywacja poznawania swej przeszłości, rozumienia łamigłówek, bieżącej egzystencji i przewidywania przyszłości. Silnie rozwiniętą potrzebę poznawczą zaobserwować można u naukowców „goniących” wciąż za odkryciem czegoś nowego.

Potrzeba szacunku – składową jej jest pragnienie sympatii do samego siebie, postrzegania samego siebie jako osoby kompetentnej i skutecznej, jak również potrafiącej pozyskiwać szacunek innych wobec siebie.

Potrzeba przynależności – wiąże się ona z afiliacją, miłością zarówno wobec innych jak i otrzymywaniem jej od innych oraz uczestnictwem w życiu społecznym.

Potrzeba bezpieczeństwa – określić ją można jako poczucie spokoju, stabilizacji, wygody i wolności od strachu.

Potrzeby fizjologiczne – to popędy biologiczne takie jak głód, pragnienie, wydalanie, oddychanie, odpoczynek, spełnienie seksualne czy uwolnienie od napięcia.

3.Omówienie poszczególnych potrzeb zgodnie z powyższym schematem.

Potrzeby fizjologiczne, czyli tzw. popędy biologiczne stanowią punkt wyjścia dla teorii motywacji. Traktować je należy jako zjawiska nietypowe z uwagi na fakt, że są izolowane i zlokalizowane somatycznie, to znaczy są niezależne od siebie oraz od innych rodzajów motywacji, jak również od organizmu jako całości. Jak wielokrotnie podkreślał Maslow zaspokojenie potrzeb fizjologicznych otwiera drogę potrzebom wyższych rzędów. Niezaprzeczalnie są to potrzeby, które mogą być w sytuacji niezaspokojenia najsilniej odczuwalne. Wytłumaczyć to można w następujący sposób – jednostka posiadająca skrajne braki(pozbawiona wody,, wypoczynku, bezpieczeństwa, miłości i szacunku otoczenia) najdotkliwiej będzie odczuwała brak tego pierwszego. Wynika z tego, że w przypadku niezaspokojenia wszystkich potrzeb, dominujące popędy biologiczne blokują lub niwelują całkiem pozostałe potrzeby. W tej sytuacji organizm można ująć jako „spragniony i wyczerpany”, dlatego, że zarówno jego świadomość jak i wszelkie umiejętności są całkowicie ukierunkowane i zdeterminowane na jeden cel, jakim jest zaspokojenie pragnienia i odpoczynku. Mówiąc jeszcze inaczej – receptory, efektory, inteligencja, pamięć i nawyki stanowią w tym przypadku narzędzia, które mają pomóc w zaspokojeniu tej konkretnej potrzeby, a wszelkie inne umiejętności zostają uśpione. Brak, zatem jest potrzeby np. pisania utworu literackiego, kupna nowej sukienki czy poznania budowy silnika samolotu. Dla człowieka skrajnie wyczerpanego lub spragnionego nie ma innych zainteresowań, jak tylko te, które wiążą się z odpoczynkiem czy ugaszeniem pragnienia. Dobrze obrazuje tę teorię przykład człowieka będącego na pustyni, marzącego tylko o wodzie. Wraca on pamięcią do obrazu bijącego źródła, przeżywając wszystkie emocje z tym związane, a pojawiająca się fatamorgana jest wyrazem jego pragnienia. W tym konkretnym przykładzie te mniej widoczne wyznaczniki łączące się z popędami fizjologicznymi w konstytuowaniu zarówno procesu odpoczynku czy zachowań seksualnych są w tej sytuacji mocno przytłoczone. Ma tu miejsce czysty popęd pragnienia, który zmierza tylko i wyłącznie do osiągnięcia uczucia ulgi.
Charakterystyczną cechą jaka pojawić się może u człowieka w tej konkretnej chwili dominacji danej potrzeby jest fakt, że cała dotychczasowa jego filozofia przyszłości ulega diametralnej reorganizacji. Ten biedak mocno spragniony i otoczony dookoła jedynie piaskiem pustyni, będzie określał utopie (fatamorganę) jako miejsce, w którym nie brakuje tak upragnionej wody. Będzie mniemał, że gwarancja dostępu do wody przez całą resztę życia zapewni mu szczyt szczęścia i nigdy już nie zapragnie niczego więcej. Zrodzi to tendencje do zdefiniowania życia w ramach zaspokojenia pragnienia.
Pozostałe sprawy jak wolność, miłość, szacunek zostaną postrzegane jako zbędne, bowiem nie dają możliwości ugaszenia pragnienia. Zatem doprowadzenie organizmu ludzkiego do bardzo silnego i przewlekłego stanu (wyczerpanie), sprawia, że mocno zostaje zaburzony obraz wyższych jego motywacji i pogląd na własne zdolności.
Powyższa sytuacja jest co najmniej ekstremalna, ale należy postawić pytanie, co zatem dzieje się z pragnieniami człowieka, który ma zapewniony wszystkie podstawowe potrzeby fizjologiczne?
Droga do pojawienia się potrzeb z wyższego rzędu stoi otworem. To one wówczas, nie fizjologiczny popęd górują w organizmie. Zaspokojenie jednych potrzeb rodzi kolejne coraz to wyższe, a to odzwierciedla Maslowską teorie, że ludzkie potrzeby pozostają względem siebie w określonej hierarchii. Twierdzenie owo znajduje uzasadnienie, że zaspokojenie uwalnia organizm od dominacji bardziej fizjologicznych potrzeb, umożliwiających pojawienie się bardziej społecznych celów.
Stałe zaspokojenie potrzeb natury fizjologicznej łącznie z ich elementarnymi determinantami sprawia, że przestają być dominującymi czynnikami organizującymi zachowanie się człowieka. Niemniej jednak potencjalne ich niezaspokojenie uaktywnić je może ponownie i zdeterminować zachowania organizmu.